بازار؛ گروه بین الملل: ایران از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم به‌طور جدی نفوذ به بازارهای آفریقایی را آغاز کرده است، چرا که طی سال های اخیر حضور کشورهای آفریقایی در لیست مقاصد اصلی صادرات ایران کمرنگ بوده است و این در حالی است که به عقیده کارشناسان توسعه روابط اقتصادی با مناطقی همچون آفریقا با توجه به جنگ اقتصادی کنونی ایران می تواند علاوه بر خلاصی ایران از تنگناهای مالی راهی برای دور زدن تحریم ها باشد.
از زمان امضای برجام توسط دولت قبل روند تجارت ایران با کشورهای آفریقایی رو به افول رفت و قاره سیاه از تمرکز تجارت ایران خارج شد و جای خود را به اروپا و کشورهای آسیای داد، هر چند که با خروج یکجانبه آمریکا از برجام نیز ایران مجددا به اهمیت بازارهای افریقایی به عنوان بازاری بکر برای محصولات خود و تامین کننده مواد اولیه پی برد.
بازار مصرف ۳. ۱ میلیاردی آفریقا به عنوان بازار مصرف کلان و نیز بازار تولید و استخراج ذخایر معدنی، این منطقه را به فرصتی بزرگ برای ایران بدل کرده است. ۲۲ درصد ذخایر معدنی جهان مثل بوکسیت، فسفات و همچنین ۴۷ درصد الماس و لیتینیوم جهان در آفریقا قرار دارد.
بر اساس داده های موجود در حال حاضر واردات آفریقا، حدود ۵۸۰ میلیارد دلار است که از این رقم سهم ایران صرفا ۲/ ۱میلیارد دلار است، این رقم برای صادرات خدمات فنی و مهندسی به آفریقا ۲۰۰میلیارد دلار برآورد می‌شود؛ این درحالی است که سهم صادرات خدمات فنی و مهندسی به آفریقا نیز ۳۰۰میلیارد دلار گزارش شده است. لازم به ذکر است که کود اوره، قیر، مشتقات پالایشگاهی، محصولات شیمیایی و پلاستیکی، ماشین آلات صنعتی، کف پوش، سولفور سدیم، لاستیک موتور سیکلت، مصالح ساختمانی، محصولات دارویی و ظروف شیشه‌ای عمده صادرات ایران به آفریقا است.
چالش های صادرات ایران به آفریقا
گفته می شود ایران قصد دارد تا پایان سال ۱۴۰۴ صادرات خود به این قاره به ۵ تا ۶ میلیارد دلار برساند، اما رسیدن به این میزان صادرات نیازمند الزاماتی از جمله تجهیز زیرساخت است. در حال حاضر یکی از چالش های اصلی تجارت با این قاره عدم شناخت ظرفیت های کشورهای آفریقای از سوی سیاستگذاران و تجار ایرانی، فقدان زیرساخت لجستیکی لازم از جمله خطوط کشتیرانی مستقیم و چالش های نقل و انتقال پولی است.
در حال حاضر ایران تنها با برخی کشورهای آفریقایی همچون سنگال خط هوایی مشترک دارد و همچنان پرواز مستقیم میان ایران و کشورهای آفریقایی بر قرار نیست. تنها یک خط از ایران به شرق آفریقا راه اندازی شده و کشتیرانی ایران عمدتا به طور غیر مستقیم و از طریق بنادر جبل علی و عمان به آفریقا متصل است
در حال حاضر ایران تنها با برخی کشورهای آفریقایی همچون سنگال خط هوایی مشترک دارد و همچنان پرواز مستقیم میان ایران و کشورهای آفریقایی بر قرار نیست. تنها یک خط کشتیرانی به شرق آفریقا راه اندازی شده است. کشتیرانی ایران عمدتا به طور غیر مستقیم و از طریق بنادر جبل علی و عمان به آفریقا متصل است. فعال سازی و منظم سازی خط کشتیرانی به شرق و راه اندازی خطوط کشتیرانی در غرب و شمال آفریقا در اولویت اصلی قرار دارد. اختلاف بار دریایی ایران به آفریقا به‌طور مستقیم و غیرمستقیم، در هر تن معادل ۱۴۰ دلار است و این در حالی است که با راه اندازی مسیر مستقیم دریایی از بنادر جنوبی ایران خصوصا بندرعباس به سنگال می توان سبب صرفه جویی در زمان و هزینه ارسال بار شد. در حال حاضر برای ارسال محموله های صادراتی ایرانی به سنگال یک مسیر دریایی از بندر جبل علی امارات به مقصد اسپانیا و یا ایتالیا و سپس به مقصد سنگال وجود دارد که زمانبری این شیوه حمل و نقل حدود ۳ ماه است.
هرچند امکان ارسال زمینی محصولات ایرانی به بندر مرسین ترکیه و از آنجا به سنگال وجود دارد که ۴۵ روز به طول می انجامد، اما بعضا به دلیل عدم همکاری کافی از سوی کشور ترکیه، محموله های صادراتی ایران بعد از گذشت ۶ ماه به سنگال می رسد.
هم چنین عدم تمایل شرکت ها و بازرگانان ایرانی برای حضور مداوم در بازار آفریقا نیز خود یکی از علل اصلی عدم توسعه مناسبات تجاری میان تهران و آفریقا است، به طوری که گفته می شود در حال‌حاضر تعداد ایرانیان مستقر در کل قاره آفریقا از ۴ هزار نفر فراتر نمی رود.
ایران در سال۱۴۰۰ از بین ۵۵ کشور آفریقایی به ۵۰ کشور صادرات داشته است. اگرچه این صادرات از نظر تعداد مطلوب است، ولی از لحاظ حجم صادرات به این قاره نامطلوب است، زیرا فقط حدود ۵/ ۲درصد از کل صادرات سال ۱۴۰۰ به کشورهای آفریقایی اختصاص داشته است. این میزان در برابر وسعت جغرافیایی این قاره و جمعیت آن و مسافت آن نسبت به برخی قاره‌های دیگر مطلوب نیست؛ بنابراین به دلیل قیمت های رقابتی کالاهای ایرانی و مسافت کمتر در مقایسه با برخی نقاط اروپا و آمریکای لاتین حجم صادرات بیش تری مورد نیاز است.
افزون بر این فقدان توافق تجارت ترجیحی و آزاد ایران با کشورهای آفریقایی نیز خود دلیلی دیکر برای عدم رشد تبادلات تجاری دوجانبه است. ایران تنها یک تعرفه ترجیحی با تونس داشته است که در حال حاضر غیر فعال است. البته ایران سال گذشته اقدام به افتتاح ۸ مرکز تجاری در آفریقا در کشورهای کنیا، اوگاندا، تانزانیا، ساحل عاج، غنا، کامرون، سنگال، نیجریه، الجزایر و آفریقای جنوبی کرده است و انتظار می رود این شبکه تا پایان سال تکمیل شود، اما تنها این اقدام کافی نیست و افزایش شمار این دفاتر و رایزنان بازرگانی نیز از درجه اهمیت زیادی برخوردار است. اخیرا نیز علی باقری معاون سیاسی وزارت امور خارجه در دیدار با آماده مامه جوب رئیس مجلس ملی سنگال در داکار خواستار بر توسعه تعاملات اقتصادی میان دو کشور تاکید کرد.
رئیس مجلس ملی سنگال نیز در این گفت و گو خواستار توسعه روابط با ایران در زمینه‌های کشاورزی، انرژی، صنایع و معادن شده است.
سنگال سرزمینی در قلب آفریقا با فرصت های داروسازی، پتروشیمی و کشاورزی برای ایران
سنگال را می توان هاب غرب آفریقا و دروازه ورود ایران به بازار این منطقه برشمرد. این کشور به عنوان با ثبات‌ترین کشور آفریقایی طی ۵ سال اخیر رشد اقتصادی حدود ۶ درصدی داشته است.رشد اقتصادی سنگال در سال ۲۰۲۲ برابر با ۸. ۴ درصد بوده که برای سال ۲۰۲۳، به دلیل بهره‌برداری از معادن نفت و گاز، از ۹. ۸ تا ۱۰ درصد پیش‌بینی‌شده است.
مهمترین محصولات صادراتی سنگال شامل فسفات، کود، محصولات کشاورزی، ماهیگیری صنعتی و مهمترین اقلام وارداتی شامل مواد غذایی، نوشیدنی‌ها، کالاهای سرمایه ای و سوخت می‌باشد و اخیرا نیز با توجه به اکتشاف نفت و گاز در این کشور، پروژه‌های استخراج نفت و گاز نیز از دیگر مواردی است که در آینده نزدیک درآمدزایی خواهد داشت. اقتصاد این کشور وابسته به کمک های مالی، وجوه ارسالی از جانب سنگالی‌های خارج از کشور، سرمایه گذاری خارجی و درآمدهای مالیاتی می‌باشد.
فرانک سی اف ای واحد پولی مشترک میان سنگال و ۸ کشور همسایه آن است و بر این اساس هرگونه محصول تولیدی در سنگال می تواند بدون پرداخت عوارض گمرکی به کشورهای همسایه ارسال شود و در نتیجه ایجاد کارخانه های مختلف در سنگال به معنی در اختیار گرفتن بازار غرب آفریقا است. به علاوه، استفاده از پتانسیل سنگال به صورت واردات مواد اولیه و معدنی و برخی محصولات نهایی و هم چنین صادرات و سرمایه‌گذاری در این کشور معادله برد-برد برای ایران و سنگال خواهد بود.
سنگال از اعضای فعال و تاثیرگذار بازار غرب آفریقا است و وجود ثبات سیاسی و اقتصاد رو به رشد، این کشور را به یکی از دروازه‌های ورود کالا و خدمات ایران به بازار ۵۰۰ میلیونی منطقه غرب آفریقا (Eco was) تبدیل کرده است. همچنین امکان صادرات مجدد محصولات ایرانی از طریق سنگال به کشورهای عضو با تعرفه بسیار کم نیز فراهم است
سنگال از اعضای فعال و تاثیرگذار بازار غرب آفریقا است و وجود ثبات سیاسی و اقتصاد رو به رشد، این کشور را به یکی از دروازه‌های ورود کالا و خدمات ایران به بازار ۵۰۰ میلیونی منطقه غرب آفریقا (Eco was) تبدیل کرده است. همچنین امکان صادرات مجدد محصولات ایرانی از طریق سنگال به کشورهای عضو با تعرفه بسیار کم نیز فراهم است.
سنگال دارای منابع زیرزمینی و معدنی مانند فلزات گرانبها (طلا و پلاتین)، فلزات پایه (آهن، مس، کروم، نیکل)؛ مواد معدنی صنعتی (فسفات، سنگ آهک های صنعتی، انواع نمک و غیره)؛ مواد معدنی سنگین (زیرکون، تیتانیوم و غیره)؛ سنگ های زینتی و مصالح ساختمانی است با اینحال تنها در زمینه صادرات فسفات به عنوان یک مرجع محسوب می‌شود، اما با توجه به منابع غنی معدنی این کشور و فقدان تجهیزات و دانش فنی برای استخراج و بهره برداری از این ثروت های خدادادی می تواند زمینه ای مناسب برای حضور صنعت معدن ایران در این کشور به صورت هایی چون سرمایه گذاری مشترک، استخراج و بهره برداری و سایر پروژه های فراسرزمینی معدنی باشد.
شرق کشور سنگال سرشار از منابع معدنی است که برخی از آنها در حال بهره برداری است. با اتمام عملیات اکتشاف معدن و نقشه برداری زمین شناسی امکان بهره برداری از سنگ های فلزی و غیرفلزی از جمله پلاتین، کروم، نقره، منگنز، خاک رس های صنعتی، سنگ های زینتی و غیره فراهم شده است. شرق سنگال همچنین دارای ذخایر قابل توجهی از سنگ مرمر با کیفیت مناسب است که حدود چند میلیون متر مکعب تخمین زده می‌شود.
یک ظرفیت مهم دیگر برای تعامل اقتصادی ایران و سنگال را می توان در حوزه های پتروشیمی جست و جو کرد. با توجه به منابع نفت و گاز در این کشور و صنعت عقب مانده پتروشیمی، تقویت دیپلماسی انرژی با این کشور برای زمینه را برای تحقق پروژه هایی چون تاسیس پالایشگاه و تجهیزات نفت و گاز و صادرات محصولات پتروشیمی به این کشور با توجه به خودکفایی ایران در این صنایع و اجرای موفق پروژه های پتروشیمی فراسرزمینی کشور فراهم می کند.
هم چنین علی رغم صادرات محصولات کشاورزی هم چون انبه، بادام زمینی، بادام هندی، برنج، ذرت و پنبه، صنعت کشاورزی سنگال از فقدان تجهیزات کافی رنج می برد و چندی پیش با هدف مدرنیزه کردن سیستم کشاورزی خود یک میلیون تراکتور وارد کرده است. اما این تنها مشکل زراعت سنگال نیست بلکه فقدان کود شیمیایی و طبیعی نیز چالش دیگری برای این کشور است که می تواند از سوی ایران تامین شود. به گفته رییس اتحادیه تولیدکنندگان ماشین آلات کشاورزی حمیدرضا نامی فقط دو کشور ایران و ترکیه در غرب آسیا صاحب تکنولوژی تولید ماشین آلات کشاورزی اعم از تراکتور، کمباین و تجهیزات کشاورزی هستند و کالاهای تولید ایران در بازارهای رقابتی با رقبای ترکیه، اروپایی، چین و هند، جایگاه خود در منطقه را دارد. در حال حاضر کشورهای آفریقایی چون زیمبابوه و کنیا و اوگاندا از مشتریان تجهیزات کشاورزی ایران هستند.
ایران در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد روابط اقتصادی خود با آفریقا را وارد یک دوره طلایی کرد و اقدام به اجرای پروژه های بی شماری کشورهای قاره سیاه و سنگال به عنوان مثال کرد که یک نمونه آن تولید و راه اندازی خط تولید خودرو در این کشور بود، اما به دلیل مشکلات زیرساختی و فقدان برق کافی در این کشور، این سرمایه گذاری عظیم عملیاتی نشد. اما در پی سفر یک هیئت سنگالی به ایران این کشور درخواست خرید ۴۰ هزار دستگاه خودرو از گروه خودروسازی سایپا را در یک بازه زمانی ۱۰ ساله که شامل سالیانه ۳۰۰۰ دستگاه خودروی شاهین برای ناوگان تاکسیرانی و ۱۰۰۰ دستگاه زامیاد برای استفاده در حمل و نقل درون شهری، یدک کش و آتش نشانی است، مطرح کرده است. پیش فاکتور فروش ۲۰۰ دستگاه خودروی شاهین به این کشور برای پارت اول صادر شده تا همزمان موارد مربوط به خدمات پس از فروش، نمایندگی‌ها و تامین مدت دار لوازم یدکی بین سایپا و طرف خارجی به سرانجام برسد و سایر خودروها هم بر اساس زمان بندی تحویل شود.
بر اساس اظهارات عبدالله حسینی، مدیرعامل باشگاه تجار ایران و سنگال، شوربختانه روابط اقتصادی بین ایران و سنگال با یک تنزل بسیار چشمگیر مواجه شده است، به طوری که در سال ۸۶ صادرات ایران به این کشور ۱۶ میلیون دلار بوده است اما در سال ۹۱ این رقم به ۱۰ میلیون دلار کاهش یافت و سال ۹۸ به یک میلیون و ۸۵۰ هزار دلار رسیده است که مهم ترین علت آن ترس بانک های سنگال از تجارت با ایران در پی مجازات های آمریکا و غرب بوده است. بر اساس آمار گمرک این روند نزولی تا سال ۹۹ ادامه داشته و به ۱ میلیون دلار در سال رسید، اما در سال ۱۴۰۰ با صعودی دوباره به ۲ میلیون و ۴۳۰ هزار دلار افزایش داشته است. واردات ایران از سنگال نیز طی چند سال اخیر رقمی بسیار ناچیز و در حدود چند ۱۰ هزار دلار بوده است.
رقابت همسایگان ایران و کشورهای اروپایی در بازار سنگال
بر اساس آمار انکتاد، در سال ۲۰۲۱ میزان سرمایه گذاری خارجی در سنگال حدود ۲.۲۳ میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با سال قبل از آن افزایش ۲۱ درصدی داشته است و این کشور افزایش ۲۷ درصدی در حوزه پروژه های سبز را ثبت کرده است.
فرانسه بزرگترین سرمایه گذار در سنگال است، اما اخیراً سرمایه گذاری‌های قابل توجهی از چین، ترکیه و امارات متحده عربی در سنگال صورت گرفته است. برخی دیگر از سرمایه گذاران کلیدی مراکش، اندونزی و ایالات متحده هستند.
سیاست شراکت ترکیه با آفریقا در تمامی زمینه ها در حال گسترش است و ترکیه طی سال های اخیر سرمایه گذاری های هنگفتی در سنگال صورت داده است که شامل ساخت مرکز کنگره، هتل، ورزشگاه و نمایشگاه سیمای شهر داکار و فرودگاه داکار است.
خطوط هوایی ترکیه (ترکیش‌ایرلاینز) همه روزه پروازهای مستقیم به داکار دارد. پروازهای باری نیز در گسترش حجم تجارت میان ترکیه و سنگال نقش بزرگی داشته است و این در حالی است که فقدان پرواز و مسیر کشتیرانی مستقیم تاثیرات منفی قابل توجهی در تجارت ایران و سنگال برجای گذاشته است
افزون بر این، خطوط هوایی ترکیه (ترکیش‌ایرلاینز) همه روزه پروازهای مستقیم به داکار دارد. پروازهای باری نیز در گسترش حجم تجارت میان دو کشور نقش بزرگی داشته است و این در حالی است که فقدان پرواز و مسیر کشتیرانی مستقیم تاثیرات منفی قابل توجهی در تجارت ایران و سنگال برجای گذاشته است. ترکیه در سنگال بیش از ۱۰۰ پروژه در بخش سلامت، زیرساخت و آموزش را به اتمام رسانده است و میزان صادرات این کشور به سنگال در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۵۵۰ میلیون دلار بوده است که بخش عمده آن شامل محصولات آهنی بوده است و این در حالی است که ایران یک تولید کننده و صادرکننده بزرگ آهن و فولاد در منطقه به شمار می آید.
رقیب دیگر ایران در سنگال امارات است که سال گذشته پروژه بازسازی و ساخت بنادر کانتینری با سرمایه گذاری ۱، ۱ میلیارد دلاری را با شرکتی به نام DP WORLD در پایتخت سنگال آغاز کرد.
فاز اول این پروژه شامل ۸۴۰ متر اسکله و یک کانال پنج کیلومتری است که برای جابه‌جایی شناورهای بزرگ ۳۶۰ متری پیش‌بینی شده و در فاز دوم ۴۱۰ متر اسکله کانتینری برای جابه‌جایی شناورهای ۴۰۰ متری طراحی شده است.
نتیجه
منابع طبیعی، ذخایر نفت و گار و نیروی کار ارزان و امتیازات بزرگ دیگر آفریقا را به محلی برای قدرت نمایی و رقابت قدرت های بزرگ و نوظهور اقتصادی مبدل کرده است. در این میان ایران با توسل به دانش فنی خود در حوزه هایی همچون انرژی و پتروشیمی و معدن و کشاورزی حرفی برای گفتن دارد، اما فقدان دیپلماسی و بازارسازی مناسب به همراه مشکلات زیرساختی و محدودیت های تحریمی همگی مانع از حضور چشم گیر اقتصادی ایران در قاره سیاه شده است.
در خصوص سنگال نیز با توجه به رویکرد میانه رو این کشور در خصوص مسایل بین المللی و سابقه همکاری های اقتصادی مطلوب دو کشور پنجره هایی برای توسعه روابط اقتصادی باز است که توسعه آن علاوه بر برد متقابل به نوعی دور زدن تحریم ها و رفاه تجارت ایران را نیز در پی خواهد داشت.
نظر شما