بازار؛ گروه انرژی: «تراز آبی در اقیانوس‌ها میلی متری کم می شود در دریای خزر سانتی متری.» بر اساس آنچه سید معصومه بنی هاشمی سرپرست مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر به بازار می گوید: سطح تراز آب در یک سال گذشته حدود ۱۳ سانتی متر کاهش یافته است. این عدد به ظاهر کوچک است اما وقتی با استانداردهای جهانی آن را مقایسه می کنیم متوجه وضعیت بحرانی این دریا می‌شویم. او با بیان اینکه در ۲۵ سال گذشته حدود ۱.۴ متر از سطح تراز آبی خزر کاسته شده است، گفت: به دلیل افت شدید تراز آبی در سال های گذشته، سطح تراز آب خزر حتی از آبهای آزاد هم پایین تر است. بنی هاشمی که مهمترین دلیل کاهش سطح تراز آبی خزر را افت ورودی رودخانه ولگا می داند، به تاثیر عواملی همچون افزایش دما بر سطح تبخیر آب اشاره می کند. به گفته او، آنگونه که آمارها نشان می‌دهد به طور متوسط سالانه یک متر سطح آب دریای خزر بر اثر تبخیر از دست می‌رود که تقریبا معادل ۳۸۰ میلیارد مترمکعب است. متن کامل گفتگوی بازار با سید معصومه بنی هاشمی سرپرست مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر را در ادامه می خوانید:
* تراز آبی خزر مدام در حال کمتر شدن است. این کاهش چقدر بوده و چقدر نگران کننده است؟
آنگونه که آمارها نشان می‌دهد که میانگین سطح تراز آبی خزر در سال ۲۰۱۹ حدود منفی ۲۷.۱۸ متر بوده است. برای درک بهتر این عدد باید توضیح بدهم که سطح تراز آب در دریای خزر پایین تر از آبهای آزاد است. در واقع اگر قرار باشد سطح آبی خلیج فارس را مبنا قرار دهیم می‌توان گفت که سطح آبی خزر حدود ۲۸.۱۸ متر کمتر از خلیج فارس است. این سطح نسبت به سال ۲۰۱۸ حدود ۱۳ سانتی متر کاهش پیدا کرده است. این عدد به ظاهر کوچک است اما وقتی در مقام مقایسه با استانداردهای جهانی قرار می‌گیرد، تازه به وضعیت بحرانی خزر پی می‌بریم. در حال حاضر میزان کاهش سطح آب در اقیانوس‌ها در حد میلی متر است در حالیکه در سطح تراز آبی دریای خزر به صورت سانتی متر کم می‌شود.
سطح آب خزر در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ حدود ۱۳ سانتی کاهش یافته است. در حالیکه در دنیا معمولا افت تراز آبی دریاها به صورت میلی متر رخ می دهد و اتفاقا همین سطح از کاهش هم اثرات زیست محیطی مخربی را از خود به جای می گذارد
* معمولا سطح اقیانوس‌ها و دریاها به صورت سالانه چند میلی متر کاهش می‌یابد؟
معمول سطح کاهش یا افزایش تراز آبی در حد یک یا دو میلی متر است که اتفاقا همین میزان اندک هم تاثیر زیادی روی محیط زیست و سطح خشکی تاثیر زیادی دارد. ولی در خزر بحث جزر و مد نداریم و سطح تراز آبی در ۲۵ سال روند کاهشی داشته است.
* در یک دهه گذشته تراز آبی این دریاچه چه تغییری کرده است؟
دریای خزر در دهه ۶۰ پیشروی قابل ملاحظه‌ای داشت به نوعی که از سال ۱۳۵۶ از سال ۱۳۷۴ شاهد پیشروی دریای خزر و افزایش ۲.۵ متری سطح تراز آبی آن بودیم. این افزایش سطح تراز خسارت‌های زیادی را به استان‌های ساحلی وارد کرد و خیلی از اراضی به زیر آب رفتند. اما از آن سال به بعد کاملا رفتار متفاوتی را در این دریا شاهد بودیم. به طوری که در ۲۵ سال گذشته تقریبا ۱.۴ متر از سطح تراز آب دریای خزر کاسته شده است.
از سال ۱۳۵۶ از سال ۱۳۷۴ شاهد پیشروی دریای خزر و افزایش ۲.۵ متری سطح تراز آبی آن بودیم. اما از آن سال به بعد کاملا رفتار متفاوتی را در این دریا شاهد بودیم. به طوری که در ۲۵ سال گذشته تقریبا ۱.۴ متر از سطح تراز آب دریای خزر کاسته شده است
* مهمترین دلیل کاهش ۱۳ سانتی متری دریای خزر در یک سال گذشته چه بوده است؟ بسیاری از کارشناسان کاهش سطح ورودی ولگا را مهمترین عامل کاهش سطح تراز خزر اعلام کرده‌اند؟
در معادله سطح بیلان آبی خزر دو فاکتور ورودی و خروجی‌های دریا باید مورد بررسی قرار بگیرد. در حال حاضر آب دهی رودخانه‌ها و بارش بر پهنای خود خزر دو عامل ورودی این دریا هستند. آنگونه که آمارها نشان می‌دهد به طور متوسط سالانه چیزی حدود ۲۰۰ میلی متر بارندگی بر پهنه دریای خزر صورت می‌گیرد که عدد قابل توجهی نیست و تاثیر زیادی هم در بیلان آبی دریای خزر ندارد. آنچه که در تراز آبی خزر قابل توجه است، ورودی رودخانه‌هاست. در حال حاضر ۸۵ درصد از رودخانه‌های شمالی به خزر واریز می‌شود که بیشترین و تاثیر گذارترین آن ولگا است. برای اهمیت این رودخانه باید اشاره کنم که ولگا بزرگترین حوزه آبریز اروپاست که ورودی آن تاثیر زیادی سطح تراز آبی این دریا دارد و چیزی حدود ۸۰ درصدی تامین آب خزر را بر عهده دارد. بنابر این اتفاقاتی که در حوضه آبریز ولگا رخ می‌دهد به صورت مستقیم تراز آبی خزر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
به طور متوسط سالانه چیزی حدود ۲۰۰ میلی متر بارندگی بر پهنه دریای خزر صورت می‌گیرد که عدد قابل توجهی نیست و تاثیر زیادی هم در بیلان آبی دریای خزر ندارد. آنچه که در تراز آبی خزر قابل توجه است، ورودی رودخانه‌هاست
* آیا می‌توان سدسازی که روی ولگا صورت گرفته را دلیل اصلی افت سطح آب این رودخانه دانست؟
از سال ۱۹۳۰ در شوروی سابق سد سازی در حوضه آبریز ولگا آغاز شد. از آن زمان تا حالا مساله مدیریت منابع آب ولگا یکی از فاکتورهای مهم در بیلان دریای خزر است. الان سال‌هاست که این سدها ساخته و آبگیری شده و این مساله تاثیر زیادی روی ورودی ولگا به خزر ندارد. آنچه در حال حاضر میزان ورودی سالانه ولگا به خزر را به شدت تحت تاثیر قرار داده مساله تغییر اقلیم است. بر اساس برآوردهای صورت گرفته حکایت از این دارد که میزان بارش در این حوضه آبی روند کاهشی به خود گرفته است. البته افزایش دما در این خصوص تاثیر گذار بوده است.
میانگین ورودی آب رودخانه ولگا در در میانگین بلند سال‌های گذشته ۲۴۰ میلیارد مترمکعب بوده در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۲۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است
* سهم رودخانه‌های که از کشور ما وارد دریای خزر می‌شوند در کاهش یا افزایش بیان آبی خزر چقدر است؟
همانطور که اشاره شد سایر رودخانه‌ها سهم کمتری نسبت به ولگا داشته و به تبع آن افت و خیز در آنها خیلی نمی‌تواند روی تراز آبی خزر تاثیر داشته باشد. در حال حاضر رودخانه‌هایی که در کشور ما وجود دارند سهم حدود ۵ درصدی از تامین آب خزر را بر عهده دارند. آنگونه که آمارها نشان می‌دهد در دوره‌های گذشته رودخانه‌هایی که از ایران وارد دریای خزر شده‌اند، مقدارش افزایش پیدا کرده ولی به دلیل سهم اندک آن از کل ورودی آب، تاثیر این افزایش را روی بیلان آبی خزر نمی‌بینیم.
رودخانه‌هایی که در کشور ما وجود دارند سهم حدود ۵ درصدی از تامین آب خزر را بر عهده دارند و بیشترین تاثیر بر تراز آبی این دریاچه را رودخانه ولگا دارد
* حجم آبی که به وسیله رودخانه‌ها به دریای خزر واریز می‌شود چقدر است؟
در حال حاضر مهمترین و تاثیر گذارترین رودخانه‌هایی که آب آنها به خزر واریز می‌شود شامل ولگا، اورال، کورا و سفید رود، هراز چالوس و پل رود است که همانطور که اشاره شد مهمترین و تاثیر گذارترین آنها همان ولگاست. میانگین ورودی آب رودخانه ولگا در در میانگین بلند سال‌های گذشته ۲۴۰ میلیارد مترمکعب بوده در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۲۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. با توجه به سهم ۸۰ درصدی ولگا این میزان را می‌توان به کل رودخانه‌های واریزی به خزر تعمیم داد. از طرفی با توجه به پیش بینی‌هایی که راجع به کاهش آب دهی ولگا در سال ۲۰۲۰ وجود دارد، امسال نیز با افت تراز آبی خزر را خواهیم داشت.
* ورودی ولگا به خزر چقدر مگر چقدر کمتر شده و دلیل اصلی این کاهش چیست؟
ارزیابی انجام شده در در حوضه آبریز ولگا در سال ۲۰۱۸ نسبت به ۲۰۱۷ حدود ۱۷ درصد و نسبت به ۲۰۱۶ حدود ۲۱ درصد کاهش یافته است. اما مساله مهم تر تحلیل و بررسی دلایل این کاهش است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که کاهش منابع ولگا در دوره اخیر بیشتر ناشی از تغییرات اقلیمی بوده و مسائل مربوط به مدیریت سهم کمتری را از آن داشته است.
به طور متوسط سالانه یک متر سطح آب دریای خزر بر اثر تبخیر از دست می‌رود که تقریبا معادل ۳۸۰ میلیارد مترمکعب است. البته این رقم در سواحل جنوبی خزر (سواحل مشرف به آبهای کشور) بیشتر از یک متر و سواحل شمالی کمتر ازیک متر است
* افزایش دما چقدر روی تبخیر و کاهش تراز آبی خزر تاثیر گذاشته است؟
همانطور که توضیح دادم تراز آبی خزر متاثر از دو مساله ورودی و خروجی است که اتفاقا مهمترین منابع ورودی(رودخانه ولگا) آن کاهش قابل ملاحظه‌ای را هم تجربه کرده است. اما در خروجی‌های خزر مهمترین مساله همان تبخیر آب است. البته میزان خروجی آب به فاکتورهای دیگری هم مثل بهره برداری از منابع آب و خلیج قره بغاز مربوط است. منتهی این دو فاکتور در سال‌های خیلی گذشته تاثیر خیلی تاثیر گذار نبوده چرا که خلیج قره بغاز وابسته به سطح نوسانات خود دریای خزر است. به عبارت دیگر وقتی سطح آب بیشتر باشد میزان ورودی بیشتر و وقتی سطح آب کاهش پیدا می‌کند میزان ورودی به خلیج کاهش پیدا می‌کند. حجم بهره برداری و انتقال آب و شیرین سازی‌ها هم به قدری نیست که در کلیات آب خزر اثر قابل توجهی را بگذارد.
ولی تبخیر به عنوان یکی از عوامل مهم در هدر رفت آب قابل بررسی است. آنگونه که آمارها نشان می‌دهد به طور متوسط سالانه یک متر سطح آب دریای خزر بر اثر تبخیر از دست می‌رود که تقریبا معادل ۳۸۰ میلیارد مترمکعب است. البته این میزان متوسط تبخیر است. به طوری که شاهد هستیم در سواحل جنوبی خزر (سواحل مشرف به آبهای کشور) ماست این رقم بیش از یک متر بوده و در سواحل شمالی کمتر از یک متر است.
میانگین دما در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۶ درجه بوده که ۰.۲ درجه نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش را نشان می‌دهد. البته در مقایسه با در میانگین بلند مدت( ۱۵ سال گذشته) حدود یک درجه افزایش دما را شاهد بودیم
* دلیل اصلی بالا بودن سطح تبخیر در سواحل جنوبی خزر چیست؟
یکی از عوامل و فاکتورهای موثر در افزایش تبخیر دما و وزش باد است. در خزر به خصوص در بخش جنوبی آن دمای بالاست. سایر بخش‌های خزر است. با توجه به اینکه این میزان
در مطالعات برای ارزیابی میزان تبخیر میزان تغییرات دمایی مورد بررسی قرار می‌دهند. بررسی‌های تغییرات دمایی در خزر از روند گرم شدن آب خزر در دو سال اخیر حکایت می‌کند. دمای خزر در سال ۲۰۱۹ گرم تر از سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۷ و البته گرم تر از متوسط دمای خزر در سال‌های گذشته است.
* میانگین دما در سال گذشته چقدر بوده و چقدر تغییر کرده است؟
میانگین دمای خزر در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۶ درجه بوده که ۰.۲ درجه نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش را نشان می‌دهد. البته در مقایسه با در میانگین بلند مدت( ۱۵ سال گذشته) حدود یک درجه افزایش دما را شاهد بودیم.
نظر شما