بازار؛ گروه بین‌الملل: جمهوری آذربایجان کنترل منطقه قره‌باغ کوهستانی را به دست گرفت و رییس جمهور این کشور پرچم را در مرکز شهر برافراشت. ارمنستان از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰ منطقه آذربایجان را اشغال کرده بود، اما آذربایجان طی یک جنگ در سال ۲۰۲۰ موفق شد بخش های زیادی از این منطقه را بازپس گیرد و سپس در نیمه دوم سپتامبر کنترل آن را کامل کرد.
کنترل آذربایجان بر قره باغ کوهستانی
الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان، پس از آغاز عملیات نظامی برق آسای باکو در ۱۹ سپتامبر که شامل حملات هوایی شدید و پهپادها بود، از احیای حاکمیت کشورش بر منطقه قره باغ کوهستانی، خبر داد. دو روز پیش از آن، مقامات جدایی‌طلب منطقه تسلیم شدند، نیروهای مسلح آن را منحل کردند و به سربازان محلی و غیرنظامیان اجازه دادند تا از طریق کریدورهای بشردوستانه منطقه را ترک کنند. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در دیدار با علی اف در منطقه نخجوان که بین ارمنستان و ایران قرار دارد و دارای مرز کوچکی با ترکیه است، گفت: پیروزی آذربایجان در قره باغ شانس عادی سازی روابط در منطقه را افزایش میدهد. او از ارمنستان خواست تا از فرصت برای ثبات و صلح در منطقه استفاده کند.
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نقطه اشتعال بین دو جمهوری سابق یعنی آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ کوهستانی بود که در داخل آذربایجان واقع شده و حدود ۱۲۰ ارمنی در آن زندگی می‌کرند. اولین جنگ بین دو کشور ۶ سال به طول انجامید و در سال ۱۹۹۴ با تسلط ارمنستان بر قره باغ و مناطق وسیعی در قلمرو مجاور به پایان رسید. وضعیت تا سال ۲۰۲۰ بدون تغییر باقی ماند، تااینکه آذربایجان پس از یک درگیری که ۶ هفته به طول انجامید، مناطق مجاور منطقه را پس گرفت که با توافقنامه آتش بس با میانجیگری روسیه به پایان رسید و بر اساس آن یک نیروی حافظ صلح روسیه متشکل از ۱۹۶۰ سرباز در منطقه لاچین، کریدور ارتباطی منطقه و مناطق ارمنی، مستقر شد.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در نوامبر ۲۰۲۰ اعلام کرده بود که باکو و ایروان تحت نظارت کشورش، به توافقی در مورد آتش بس جامع در منطقه قره باغ کوهستانی دست یافته‌اند، در حالی که نخست وزیر ارمنستان در آن زمان اعلام کرد که او توافق «دردناکی» را با آذربایجان و روسیه برای پایان دادن به جنگ امضا کرده است. علی اف، نیز در مورد سند تسلیم صحبت کرد که ایروان پس از شش هفته جنگ مجبور به امضای آن شد.
تغییر شکل نفوذ در قفقاز جنوبی
در آوریل سال جاری، باکو ایست بازرسی را در کریدور لاچین برای کنترل مسیر حیاتی تدارکات به منطقه قره باغ کوهستانی اعمال کرد. پاسخ روسیه در مورد ایجاد ایست بازرسی تنها ابراز نگرانی از نقض آتش‌بس بود. آذربایجان پیش‌بینی می‌کرد که تحولات بین المللی فرصت استثنایی برای احیای قدرت آن در منطقه را داده است. این متغیرها شامل چندین مورد از جمله مشکلات روسیه در میدان نبرد با اوکراین است که توانایی آن را برای مداخله نظامی در درگیری بین آذربایجان و ارمنستان محدود می‌کند، علاوه بر آن فشارهای آمریکا و متحدان غربی آن برای منزوی کردن مسکو در سطح بین المللی و روسیه در ان تصمیم تاثیرگذار بود.
ایران که قبلا موضع متعادل بین دو کشور داشت با ادعاهای باکو بر منطقه زنگزور و قطع مرز ایران و ارمنستان روابط تیره با آذربایجان را تجربه کرد، اما هیچگاه به جدایی‌طلبان ارمنی کمکی نکرد. متقابلا؛ حمایت ترکیه از آذربایجان در حمایت از تلاش‌های نظامی آن ثابت و قاطع است
ایران که قبلا موضع متعادل بین دو کشور داشت با ادعاهای باکو بر منطقه زنگزور و قطع احتمالی مرز ایران و ارمنستان روابط تیره با آذربایجان را تجربه کرد، اما هیچگاه به جدایی‌طلبان ارمنی کمکی نکرد. متقابلا؛ حمایت ترکیه از آذربایجان در حمایت از تلاش‌های نظامی آن ثابت و قاطع است.
در عین حال، آذربایجان به اهمیت ژئوپلیتیکی خود واقف است، زیرا یکی از منابع تامین گاز طبیعی اروپا به جای روسیه، از طریق کریدور گاز جنوبی و ترکیه است. خط لوله نفت باکو- تفلیس- جیهان نیز نشان دهنده اهمیت آن برای آمریکا بوده که به دنبال افزایش تولید جهانی و تضمین ثبات قیمت‌ها است. آذربایجان دروازه کشورهای آسیای مرکزی و مسیر حمل و نقل بین المللی «کریدور میانی» است که اروپا را از طریق آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی به چین متصل و جایگزینی برای عبور از روسیه فراهم می‌کند.
اگرچه روسیه بر اساس معاهده امنیت جمعی، متعهد به دفاع از ارمنستان است، روابط دو طرف اخیراً شاهد تحولاتی بوده که نشان دهنده وخامت احتمالی آن است، زیرا ارمنستان برای تقویت روابط خود با آمریکا اقدام کرد و برای اولین بار یک رزمایش مشترک نظامی برگزار شد.
نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان نیز از کاهش نقش روسیه در قفقاز جنوبی انتقاد و وابستگی امنیتی ارمنستان به روسیه را "اشتباهی استراتژیک" توصیف کرد. همچنین، پاشینیان پیش نویس قانون الحاق ارمنستان به دیوان کیفری بین المللی را به پارلمان ارمنستان ارسال و پارلمان آن را در ۳ اکتبر تصویب کرد.
ترکیه بزرگترین برنده
با این حال؛ هنوز بسیار زود است که به طور قطع بگوییم که ارمنستان در روند یک تغییر استراتژیک بزرگ از روسیه به سمت غرب است، اما این احتمال وجود دارد که دیگر روی مسکو به عنوان تنها متحد بین المللی خود حساب باز نکند، باید توجه داشت که روابط اقتصادی و امنیتی بین دو کشور همچنان وجود دارد. از همین روی، ارمنستان به تلاش‌های غرب برای منزوی کردن مسکو نپیوست، بلکه روابط اقتصادی خود را با روسیه تقویت کرد. مسکو به دلیل تحریم‌های غرب از نیاز روسیه به آن سود می‌برد.
از طرف دیگر؛ روابط روسیه و آذربایجان از زمان پیروزی باکو در جنگ ۲۰۲۰ توسعه یافته است و آذربایجان با رشد کریدور حمل و نقل بین المللی بین شمال و جنوب که از روسیه تا هند امتداد دارد و به دور زدن غرب کمک می‌کند، به یک کانال تجاری مهم برای روسیه تبدیل شده است. پس از درخواست روسیه برای توقف درگیری در منطقه ناگورنو قره باغ، علناً از اصرار باکو برای پایبندی ساکنان منطقه به قوانین آذربایجان به عنوان بخشی از هرگونه حل و فصل نهایی حمایت کرد.
اولویت روسیه حفظ سلطه منطقه‌ای خود و محدود کردن نفوذ طرف‌های رقیب از جمله ترکیه، ایالات متحده و حتی ایران است. روسیه همچنان بزرگترین تامین کننده تسلیحات به ارمنستان و آذربایجان است، زیرا روسیه به ترتیب ۹۴ و ۶۰ درصد از صادرات تسلیحات به ارمنستان و آذربایجان را در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ تامین کرده است.
انتظار می‌رود روسیه از نفوذ خود در این دو کشور دفاع کند. از همین روی، برای تعادل در روابط خود بین باکو و ایروان، اجازه نمی‌دهد قدرت‌های دیگر به حوزه نفوذ حیاتی آنها نفوذ کنند.
اما نقاط ضعف آشکار شده در جنگ اوکراین، موقعیت مسکو در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی را به ویژه با تشدید تلاش‌های غرب برای منزوی کردن مسکو و فعالیت سایر قدرت‌های رقیب مانند چین، ترکیه، تهدید می‌کند. در حالی که ترکیه در توسعه مشارکت راهبردی با آذربایجان موفق بوده است، ارمنستان و کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی به طور فزاینده‌ای به دنبال بهره‌مندی از فرصت‌های اقتصادی و امنیتی ارائه شده توسط رقابت بین‌المللی و منطقه‌ای هستند.
کریدور زنگزور به آذربایجان و ترکیه یک مسیر تجاری مستقیم میدهد که آسیای مرکزی و اروپا را بدون عبور از ایران به هم متصل و نفوذ تهران بر باکو را در مورد دسترسی این کشور به منطقه نخجوان محدود می‌کند
این پیروزی نظامی، موقعیت آذربایجان و ترکیه را در مورد احداث جاده عبور از منطقه سیونیک در جنوب ارمنستان و بهره برداری از کریدور زنگزور به طول ۴۰ کیلومتر که از جنوب ارمنستان عبور و آذربایجان را به نخجوان آن متصل می‌کند، تقویت خواهد کرد.
کریدور زنگزور به آذربایجان و ترکیه یک مسیر تجاری مستقیم میدهد که آسیای مرکزی و اروپا را بدون عبور از ایران به هم متصل و نفوذ تهران بر باکو را در مورد دسترسی این کشور به منطقه نخجوان محدود می‌کند. به باور کارشناسان، رقابت ژئوپلیتیکی ترکیه و ایران در مرحله بعدی یعنی ایجاد کریدور زنگزور، مشهودتر خواهد بود و تحولات آذربایجان نیز این برآورد را تقویت می‌کند.
نظر شما