تهران و خارطوم در عبور از تقابل به دوران تعامل؛ سودان و دهها سود آن

بازار؛ گروه بین الملل: سایت امواج مدیا اخیرا مقاله ای با قلم «جورجیو کافایرو» با عنوان «نزدیکی ایران به سودان؛ از تقابل تا همکاری » منتشر نموده است. ترجمه متن مقاله در ادامه می آید.

در حاشیه نشست ماه گذشته جنبش عدم تعهد، سرپرست وزارت امور خارجه سودان و همتای ایرانی خود درباره احیای روابط در اسرع وقت گفتگو کردند. پس از سقوط «عمر البشیر»، رئیس جمهور سابق سودان (۱۹۹۳-۲۰۱۹)، چشم انداز نزدیکی بین شرکای سابق (خارطوم و تهران) روشن شده است.

علاوه بر این، توافق ایران و عربستان در ماه مارس برای عادی سازی روابط، تهران را قادر ساخت تا در ترمیم حصارها با تعدادی از کشورهای عربی که تا همین اواخر تحت فشار عربستان برای حفظ موضع ضد ایرانی سفت و سخت بودند، پیشرفت کند.

زمینه تاریخی روابط سودان و ایران

درک رابطه کنونی تهران- خارطوم مستلزم بررسی گذشته است. در دهه پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، روابط دوجانبه به دلیل حمایت سودان از بغداد در طول جنگ ایران و عراق ۱۹۸۰-۱۹۸۸ منفی بود. این مسیر در سال ۱۹۸۹ تغییر کرد. کودتای نظامی مورد حمایت اسلامگرایان در سودان در آن سال از انقلاب ایران الهام گرفت. در نتیجه کودتا و ظهور بشیر فصل جدیدی در روابط ایران و سودان گشوده شد.

دو کشور با سفر بشیر به ایران برای اولین بار تنها پنج ماه پس از تبدیل شدن به رهبر واقعی سودان در سال ۱۹۸۹، به هم نزدیک شدند و محمود احمدی نژاد(۲۰۰۵-۲۰۱۳) از خارطوم بازدید کرد. تا سال ۱۹۹۷ دو کشور بیش از ۳۰ موافقت نامه را در حوزه های مختلف از جمله تجارت کشاورزی و امنیت امضا کردند.

پس از پایان قرن، روابط دوجانبه با امضای یک توافق نظامی در سال ۲۰۰۸ تعمیق یافت. مقامات عالی رتبه در تهران نیز در برابر حکم بازداشت دادگاه کیفری بین‌المللی به اتهام جنایات جنگی از بشیر دفاع کردند. در سال ۲۰۱۲، ایرانی ها شروع به لنگر انداختن کشتی های جنگی در سودان کردند که به عنوان یک پایگاه استراتژیک در دریای سرخ و آفریقا شروع به کار کردند.

تعمیق روابط کشورهای عرب خلیج فارس، اسرائیل و غرب را ناآرام کرد. مقامات تل آویو و واشنگتن با توجه به حمایت مالی از حماس و ادعای ارسال سلاح های ایرانی به غزه از طریق مصر، سودان را حامی تروریسم می دانستند. طبق گزارش‌ها، بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲، اسرائیل سودان را به این دلیل که خارطوم از حماس و دیگر گروه‌های مسلح ضد اسرائیلی حمایت می‌کند، بمباران کرد.

با این حال در پاییز ۲۰۱۴، سودان شروع به فاصله گرفتن از ایران کرد. در سپتامبر همان سال، مقامات سودانی دستور بستن کلیه موسسات فرهنگی ایران و خروج دیپلمات های ایرانی را صادر کردند. خارطوم مدعی شد که تهران به دنبال تشویق مسلمانان سنی سودان به اسلام شیعه است. اما مناقشه واقعی مشکلات اقتصادی جدی سودان بود. جدایی سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ منجر به از دست دادن کنترل خارطوم بر منابع عمده نفتی در میان تحریم های شدید غرب شد.

بشیر ارزیابی کرد که منافع نزدیک شدن به عربستان سعودی و امارات متحده عربی با پذیرش موضع ضد ایرانی بر مزیت های ادامه مشارکت با ایران بیشتر خواهد بود. کشورهای عربی ثروتمند خلیج فارس توانستند حمایت اقتصادی مورد نیاز را ارائه دهند.

بشیر همچنین با این فرض که پیوستن به اردوگاه ضد ایران در جهان عرب می تواند در این راستا مفید باشد، به دنبال لغو تحریم های غرب بود. در این زمینه خارطوم به طور مشخص به مداخله نظامی تحت رهبری عربستان سعودی در یمن در مارس ۲۰۱۵ پیوست.

سودان پس از بشیر و تنش زدایی ایران و عربستان

تسلط دولت نظامی سودان پس از اعتراضات گسترده ۲۰۱۸-۲۰۱۹ منجر به جلب علاقه خارطوم به احیای روابط با تهران شد. بین برکناری بشیر در سال ۲۰۱۹ و کودتای اکتبر ۲۰۲۱، قطر برای تسهیل عادی سازی روابط بین ایران و سودان تلاش می کرد.

توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین در ماه مارس مهمترین توسعه منطقه ای بوده است که به نزدیکی ایران و سودان شتاب بخشیده است

اما توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین در ماه مارس مهمترین توسعه منطقه ای بوده است که به نزدیکی ایران و سودان شتاب بخشیده است. زمان درگیری داخلی سودان که در ماه آوریل آغاز شد، نیز قابل توجه بوده است. در عین حال، کمک‌های بشردوستانه ایران پس از فوران درگیری‌های سودان به تقویت قدرت نرم ایران در خارطوم کمک کرده است.

ایران از دخالت در بحران جاری سودان دوری کرده است و ظاهراً از حمایت از نیروهای ارتش مسلح سودان به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان یا نیروهای پشتیبانی سریع شبه نظامی (RSF) به فرماندهی محمد حمدان داگالو اجتناب کرده است.

با نگاهی به آینده، خارطوم و تهران با توجه به موقعیت‌های منحصربه‌فرد خود از روابط نزدیک با یکدیگر سود خواهند برد

برای ایران، عادی سازی روابط با سودان بخشی از کارزار هماهنگ سیاست خارجی دولت رئیسی برای ترمیم روابط ایران با دوستان سابق، به ویژه کشورهایی است که در سال ۲۰۱۶، زمانی که سفارت عربستان در تهران مورد حمله قرار گرفت، روابط خود را با ایران قطع کردند.

بر اساس دکترین «نگاه به شرق»، ایران بر تقویت روابط با جنوب جهان متمرکز شده است. این مهم با سفرهای اخیر ابراهیم رئیسی به کشورهای آمریکای لاتین کوبا، نیکاراگوئه و ونزوئلا و همچنین کشورهای آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمبابوه مورد تاکید قرار گرفته است.

دعوت اخیر ایران برای پیوستن به گروه کشورهای بریکس به ویژه در اجلاس سران این اتحادیه در آفریقای جنوبی صورت گرفت. از آنجایی که جمهوری اسلامی منافع خود را در سراسر آفریقا دنبال می کند، سودان نقش ویژه ای در تامین آن دارد. سواحل دریای سرخ این کشور دارای اهمیت ژئواستراتژیکی است زیرا مشرف به یکی از شلوغ ترین آبراههای جهان است.

در آخر فاکتور عربستان را نمی توان نادیده گرفت. هم برای دولت خارطوم و هم برای تهران، بهبود روابط ایران و عربستان کلیدی است. سودان از سوی عربستان سعودی حمایت می شود و تلاش تهران برای بهبود روابط با خارطوم بخشی از تلاش های این کشور برای تعمیق روابط خود با ریاض است.