ایران و مالزی با اقتصادهای مکمل در پتروشیمی و غذای حلال؛ ایران شاهراه ارسال روغن‌های مالزی به منطقه

بازار؛ گروه بین‌الملل: مالزی کشوری در جنوب شرق آسیا است که با برونئی، اندونزی و تایلند مرزهای زمینی و دریایی و با فیلیپین، سنگاپور و ویتنام مرزهای دریایی دارد که این موقعیت استراتژیک مطلوب می‌تواند دسترسی ایران به بازار چندین کشور فراهم کند.

اقتصاد مالزی بسیار قوی و متنوع است، طوری که ارزش صادرات محصولات با فناوری پیشرفته این کشور در سال ۲۰۲۰ به ۹۲.۱ میلیارد دلار آمریکا رسید. از سال ۱۹۷۰ این کشور با صادرات مواد خام مانند قلع و لاستیک پیش رفته است و رفته رفته تبدیل به یک تولیدکننده بزرگ روغن پالم و لاستیک در جهان شده است و روغن پالم بخش عظیمی از سبد صادراتی این کشور را تشکیل می‎دهد.

شکل و روند مناسبات سیاسی–اقتصادی

روابط ایران و مالزی طی دهه‌های اخیر بر مدار آرامش و تفاهم قرار است و هرچند تحریم‌ها مانعی بر سر جهش تجارت کوالالامپور و ایران شده است و این کشور ریسک سرمایه گذاری در ایران را از ترس تحریم‌ها به جان نمی‌خرد، اما هم‌چنان تعاملات تجاری خود با ایران را به صورت کم و بیش حفظ کرده است.

اخرین کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور در سال ۲۰۱۷ برگزار شد و تشدید تحریم‌ها و انزوای اقتصادی ایران سبب وقفه‌ای ۶ ساله در برگزاری این کمیسیون شده است و قرار است دور بعدی آن به زودی برگزار شود. کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی میان ایران و مالزی مشتمل بر ۶ کمیته تجارت و سرمایه گذاری، بیمه و بانک، فناوری اطلاعات، انرژی و محیط زیست، لجستیک و حمل و نقل و بهداشت و گردشگری است.

بر اساس داده‌های مرکز آمار مالزی، میزان مبادلات تجاری بین دو کشور ایران و مالزی در چهار ماه ابتدایی سال جاری حدود ۱۵۰ میلیون دلار بوده است و روغن پالم عمده‎ترین قلم مبادلات دو کشور به میزان ۷۰ میلیون دلار می‌باشد. صادرات انواع مختلف روغن و چربی‌های گیاهی و الیاف مصنوعی از دیگر اقلام صادراتی کشور مالزی به ایران است. البته پیش‌تر، صادرات گیاهان دارویی ایران به مالزی جزء همکاری‌های دو کشور در حوزه پزشکی به شمار می‌آمد.

صادرات ایران به این کشور طی بازه زمانی مذکور حدود ۱۷.۲ میلیون دلار بوده است و عمدتا شامل خرما، شیلات و آبزیان و خاکستر حاوی فلز گرانبها بوده و تراز تجاری به نفع طرف مالیزیایی می‌باشد. در سال ۲۰۲۲ نیز میزان صادرات مالزی به ایران حدود ۷۸۲ میلیون دلار بوده است و این رقم برای ایران حدود ۱۰۰ میلیون دلار بوده است. این در حالی است که ظرفیت توسعه تعاملات تجاری تا ۲ الی ۳ میلیارد دلار برای دو طرف قابل تحقق است.

یکی از چالش‌های موجود در روابط تجاری ایران با سایر ملل از جمله مالزی فقدان توافق تجارت آزاد است، چرا که مالزی به واسطه چنین توافقی قادر به جابه‌جایی سریع پول و تامین قطعات مورد نیاز خود را از کشورهای همسایه است و بزرگترین مانع سرمایه گذاری صنایع بزرگ مالزی در ایران، عدم توافق تجارت آزاد ایران با کشورهای همسایه و آسیای مرکزی است که بالطبع تجار مالزیایی را دچار مشکلات فراوانی می‌کند

به گفته اسماعیل تکیه سادات رایزن اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در مالزی یکی از چالش‌های موجود در روابط تجاری ایران با سایر ملل از جمله مالزی فقدان توافق تجارت آزاد (FTA) است. این در حالی است که مالزی به واسطه چنین توافقی قادر به ارائه اقتصاد خود در سطوح بسیار بالا و جابه‌جایی سریع پول است و درنتیجه می‌تواند به سهولت تمام قطعات مورد نیاز خود را از کشورهای همسایه تامین کند. بزرگترین مانع سرمایه گذاری صنایع بزرگ مالزی در ایران عدم توافق تجارت آزاد ایران با کشورهای همسایه و آسیای مرکزی که بالطبع تجار مالزیایی را دچار مشکلات فراوانی می‌کند. بنابراین ایجاد مکانیزم مطلوب برای ارتباط تجاری و آسان با کشورهای همسایه و با کشورهای جنوب شرق آسیا از الویت‌های سیاست راهبردی و کلان کشور به شمار می‌آید.

البته با توجه به تمایل مالزی به مشارکت در فرآیند دلار زدایی و استفاده از ارزهای محلی در تجارت راه‌اندازی مکانیسم تهاتر میان ایران و مالزی یا جایگزینی ارزهای محلی به جای دلار سطح روابط تجاری میان دو کشور را افزایش خواهد داد.

به دنبال دومینوی حذف دلار از تجارت جهانی در بیشتر کشورهای جهان، مالزی نیز به شبکه دلارزدایی در سراسر جهان پیوسته و در ماه مارس سال جاری انور ابراهیم نخست وزیر مالزی با برگزاری مذاکرات مختلف و سفر به شماری از کشورها کوشیده است زمینه را برای جایگزینی ارزهای محلی در مبادلات تجاری مطرح کند.

به عنوان مثال، ابراهیم در سفر اخیر خود به چین و ملاقات با رئیس جمهوری این کشور، پیشنهاد تاسیس " صندوق پول آسیایی " را مطرح کرد. وی در بازگشت به پارلمان مالزی گفت با قدرت اقتصادی بخشیدن به کشورهای آسیایی نظیر چین و ژاپن، دلیلی وجود ندارد تا این کشور به دلار وابسته بماند و بانک های مرکزی چین و مالزی گفت و گوهای خود را درباره اجرای تجاری به ارزهای یکدیگر آغاز کردند. به گفته او بانک نگارا مالزی یکی از بانکهایی پیشگام کردن در انجام امور بانکی با استفاده از ارزهای محلی رینگیت و رنمینبی در سفر اخیر خود به چین مطرح کرده است.

اخیرا نیز زمبری عبدالقدیر وزیر خارجه مالزی که به ایران سفر کرده است خواستار همکاری کشورش با ایران در حوزه‌های کشاورزی، پزشکی و علم و فناوری شده است و دو کشور تفاهم نامه هایی در خصوص امور قضایی و تبادل زندانیان نیز امضا کرده‌اند.

ماهاتیر محمد، نخست وزیر پیشین مالزی تحریم‌های آمریکا را مسبب کاهش تعاملات تجاری دو کشور و توقف خرید نفت مالزی از ایران اعلام کرده بود. وی در مصاحبه ای با شبکه تی آر.تی ترکیه درباره ادعاهای «دونالد ترامپ» در خصوص تبعات روابط تجاری با ایران گفته بود: ما قطعا از این تصمیم آمریکا آسیب خواهیم دید؛ اما تجارت را با دیگر شرکای تجاری ادامه می‌دهیم تا تاثیر این آسیب‌ها را کم کنیم. ما چاره دیگری نداریم و اگر شما از آمریکایی‌ها اطاعت نکنید، اقداماتی را علیه بانک‌ها و پول ملی شما انجام می‌دهند.

وی در ادامه تاکید کرده بود: بلاتکلیفی‌های رئیس جمهور آمریکا در روابط بین الملل و مخالفت او با جهانی شدن، به کشورهای کوچکی چون مالزی آسیب اقتصادی می‌زند. وقتی مشخص نیست کشورهای قدرتمند چه نوع سیاستی را دنبال خواهند کرد، بلاتکلیفی بوجود می‌آید و این به قیمت آسیب زدن به ثروت و مواضع کشورهایی مانند مالزی است.

لزوم استفاده از ظرفیت‌های عظیم ایران و مالزی در صنعت غذای حلال

عملکرد قوی مالزی در بخشهای بازاریابی، فاینانس و لجستیک و در صنعت غذای حلال بسیار درخشان است و این کشور در میان ۷۳ کشور رتبه نخست را از نظر تولید غذای حلال دارد و این در حالی است که کشورهای همسایه ایران توانسته‌اند از نبود ایران بیشترین بهره را جسته و بازار مالزی را در دست بگیرند.

به عنوان مثال، این کشور تنها مجوز مواد غذایی حلال را صادر می کند و در ایران نیز مرکز تحقیقات و اطلاع‌رسانی اتاق اسلامی (ایکریک) توانسته است در فهرست نهادهای مورد تأیید صادر کننده گواهی حلال جاکیم مالزی قرار گیرد، به این معنا که کالاهای ایرانی که به مالزی صادر می‌شوند باید از نشان حلال این مرکز برخوردار باشند.

تا سال ۲۰۳۰ میلادی ارزش افزوده صنعت حلال ۷.۷ تریلیون دلار پیش بینی شده که این رقم هم اکنون ۳.۵ تریلیون دلار است در حالی که نقش ایران در صنعت حلال ۲۰ میلیون دلار است و این رقم به رغم ظرفیت ۱۰ برابری ایران نسبت به مالزی در تولید غذای حلال است

تا سال ۲۰۳۰ میلادی ارزش افزوده صنعت حلال ۷.۷ تریلیون دلار پیش بینی شده که این رقم هم اکنون ۳.۵ تریلیون دلار است در حالی که نقش ایران در صنعت حلال ۲۰ میلیون دلار است و این رقم به رغم ظرفیت ۱۰ برابری ایران نسبت به مالزی در تولید غذای حلال است و ایران در مراودات خود با مالزی در این حوزه نسبت به بحث ایمنی مواد غذایی، آلاینده‌ها، باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی حساسیت‌های فوق العاده‌ای به خرج می‌دهد.

البته اکثر مشتریان محصولات حلال در کشورهای غیراسلامی هستند که اقلیتی مسلمان در کشورهای غیراسلامی هستند و در سال‌های اخیر حساسیت برای استفاده از محصولات حلال بیشتر پیدا شده و رغبت و اقبال بسیار گسترده‌ای را در بین مسلمانانی که در کشورهای غیر اسلامی زندگی می‌کنند برای استفاده از محصولات حلال مشاهده شده است و در حال حاضر ایران سهم ۱۴ درصدی از گردش مالی صنعت غذای حلال را به خود اختصاص داده است.

همکاری‌های پتروشیمی

مالزی پیش از تحریم ها از خریداران نفت ایران بود، اما در پی تشدید تحریم ها برزیل، عربستان و روسیه را جایگزین ایران کرده است. البته پیش‌تر گزارشاتی در خصوص استفاده از آب‌های مالزی به عنوان یکی از مراکز انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی ایران، از یک نفتکش به نفتکش دیگر مطرح شد، اما هیچ یک از مسئولین دو کشور این ادعا را تایید نکردند.

ایران پیش‌تر چندین شرکت تولیدکننده پتروشیمی و شرکت تابعه در مالزی تاسیس کرده بود چرا که محصولات پتروشیمی بخشی از تعاملات دو کشور را تشکیل می‌داده است. بهمن ماه گذشته دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا شش تولیدکننده پتروشیمی مستقر در ایران یا شرکت های تابعه آنها و سه شرکت در مالزی و سنگاپور را هدف قرار داده است که به نمایندگی از شرکت تریلیانس پتروشیمی در تسهیل فروش و ارسال نفت و محصولات پتروشیمی ایران مشارکت داشته‌اند.

برایان نلسون، معاون وزیر خزانه داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی ادعا کرده بود: ایران به طور فزاینده‌ای به خریداران در شرق آسیا برای فروش محصولات پتروشیمی و نفتی خود روی آورده است که نقض تحریم‌های آمریکا محسوب می‌شود. شرکت سنس شیپینگ اند ترادینگ مستقر در مالزی در میان شرکت‌های خارجی قرار دارند که به بهانه ارتباط با صنعت پتروشیمی ایران از سوی آمریکا تحریم شده‌اند.

موقعیت استثنایی ایران در منطقه برای صدور روغن های صادراتی محبوب مالزیایی

موقعیت ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس و نیز مالزی در تنگه مالایا، می تواند به توسعه روابط فیمابین کمک نماید. افزون بر این، عضویت مالزی در اتحادیه آ.سه. آن این فرصت مناسبی است تا کالاهای ایرانی از طریق مالزی به این اتحادیه صادر شوند. از طرفی موقعیت امن ایران در منطقه مسیر همواری به‌سوی کشورهای حوزه CIS است که سرمایه‌گذاری مشترک با مالزی را توجیه می‌کند.

ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک خود در منطقه به طور موثر هشت کشور را به هم متصل کرده و یک منطقه ترانزیتی بالقوه برای محصولات شرق آسیا به ویژه روغن پالم مالزی می‌باشد که ترکیه، هند، چین، عربستان و پاکستان از مشتریان پروپا قرص آن هستند

ایران با توجه به دارا بودن موقعیت استراتژیک، چندین کریدور مهم بین‌المللی به ویژه کشورهای محصور در خشکی و دریای خزر را به هم متصل کرده، در شرق به کشورهای افغانستان و ازبکستان، در شمال از طریق دریای خزر به ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و روسیه جنوبی متصل است و در مرزهای غربی ترکیه و عراق، یک مسیر جایگزین برای عبور از کانال سوئز و کوتاه کردن حمل و نقل کالا از کشورهای آسیایی می‌باشد. به عبارت دیگر، ایران به طور موثر هشت کشور را به هم متصل کرده و یک منطقه ترانزیتی بالقوه برای محصولات شرق آسیا به ویژه روغن پالم مالزی می‌باشد که ترکیه، هند، چین، عربستان و پاکستان از مشتریان پروپا قرص آن هستند.

ایران برای استفاده از موقعیت خود برای ترانزیت، برنامه‌های زیادی برای تقویت ظرفیت ترانزیتی خود در دست اجرا داشته که فرصت مناسبی برای صادرات روغن پالم به منطقه از طریق کشور می‌باشد. برخی از این طرح ها شامل بهبود روشهای حمل و نقل، ارتقا و بهبود امکانات بندرعباس به عنوان بزرگترین و مجهزترین بندر کانتینری جنوب، ارتقاء و ایجاد بندر چابهار در جنوب شرق کشور می‌باشد.

استقرار ایران در مسیر کریدور شمال –جنوب که یک دالان تجاری چند وجهی شامل حمل و نقل دریایی، راه آهن و مسیر جاده ای به طول ۷۲۰۰ کیلومتر است و هند، ایران، افغانستان، آذربایجان، روسیه، آسیای مرکزی و اروپا را در بر می‌گیرد امتیاز بزرگی برای ایران است. از این طریق منطقه شرق آسیا از صادرات روغن پالم به اروپای شرقی، روسیه جنوبی و کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی سود خواهد برد. این مسیر شهرهای بزرگ مانند بمبئی، مسکو، تهران، باکو، بندرعباس، آستاراخان و بندر انزلی را بهم متصل می‌کند.

کریدور حمل و نقل بین المللی ، دریای خزر را از طریق شبندر انزلی و اقیانوس هند را از طریق بنادر چابهار و بندرعباس به هم متصل می‌کند. اتصال این بنادر باعث افزایش تجارت بین دو نقطه جهان می‌شود. ایران علاوه بر ارتباط حمل و نقل دریایی، به دنبال ایجاد یک بندر خشک در برخی از کشورهای محصور در خشکی برای تسریع در ترانزیت و صادرات کالا در منطقه است. این مسیر خود جایگزین دیگری برای کانال سوئز است که هزینه و زمان بیشتری را از مالزی تا مقصد نهایی به خصوص به کشورهای جنوب روسیه، اروپای شرقی و کشورهای محصور در خشکی در آسیای مرکزی می‌برد.

نتیجه

هر چند که مالزی روابط نسبتا نزیکی با ایالات متحده دارد، اما طی سال‌ها با بکارگیری سیاست خارجی میانه رو سعی داشته بازار شرکای سنتی خود از جمله ایران را حفظ کند.

در همین زمینه با توجه به استقرار ایران در شاهراه ترانزیتی جهان می‌توان گفت که این کشور نقش اساسی برای نفوذ بیشتر روغن پالم مالزی به منطقه ایفا می‌کند. با بهره‌گیری از سهم بالای مالزی در بازار روغن پالم ایران که بیش از ۳۰۰ هزار تن در سال است، بازیگران صنعت مالزی باید حضور خود را در این کشور تثبیت و ایران را به عنوان مقصد ترانزیتی معرفی کرده و خدمات لجستیکی را برای حمایت از منابع در منطقه بهبود بخشند. برای افزایش رقابت و صادرات روغن پالم مالزی به منطقه، قیمت تنها عاملی نیست که باید در نظر گرفته شود.

از سوی دیگر، مشکلات و قوانین دست و پاگیر در مورد صدور ویزا مخصوصا ویزای کار برای افراد خارجی در مالزی، مشکل عدم افتتاح حساب بانکی برای ایرانیان مقیم مالزی و وجود مسائل مرتبط با شرکت های بیمه از جمله نبود بیمه درمانی برای ایرانیان مقیم این کشور نیز باید از طریق دیپلماسی اقتصادی فعال میان دو کشور رفع شود.