اعظم سالار، بازار؛ یکی از مهمترین راهکارهای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی استان سمنان استفاده از فناوری‌های به روز و البته مقرون به صرفه است. فناوری که بتوان از طریق شرکت‌های دانش بنیان بومی استان سمنان آن را ساخت و هزینه ایجاد آن را کاهش داد تا جایی که بتوان در اراضی کوچک هم از آنها بهره‌گیری کرد.
البته مقصود از فناوری طرح های آبیاری قطره ای که دست کم برای سه دهه قبل در دنیا هستند نیست امروز فناوری های ویژه ای در همین کشورهای آسیای میانه وجود دارد که از مه آب مورد نیاز اراضی کشاورزی را تامین می کند تورهای نانو آب را از ابرها گرفته و در جداره هایی نگه داری می کنند و وقتی سنسور ها نشان می دهند که رطوبت زمین کاهش یافته، آب به ریشه گیاه می رسد.
تعریف فناوری در کشورمان فرق دارد
فناوری مورد نیاز کشورمان و استان سمنان است که برای مثال میزان رطوبت خاک را با استفاده از حس گرهای دیجیتالی اندازه‌گیری و مقدار مشخصی از آب را به ریشه گیاه برساند. به عقیده کارشناسان با این اقدام می‌توان راندمان کشاورزی استان سمنان را تا ۹۰ درصد بالا برد کشاورزی که امروز به گفته مسئولان آب منطقه ای راندمانی ۳۵ درصدی دارد. اما مشکل اینجا است که مسئولان استان سمنان از این ظرفیت ها استفاده نکرده اند و چه بسیار طرح هایی در بین دانش بنیان های جوان وجود دارد که از آن استقبالی نمی شود. سرسختی در برابر کاهش مصرف آب کشاورزی به خصوص در دو دهه اخیر، به صورت محسوسی مشکلات جدی برای منابع آبی استان پدید آورده است.
متاسفانه هنوز هم آبیاری قطره ای و از این دست طرح ها در کشورمان به عنوان آبیاری نوین بکار گیری می شود در صورتی که از این آبیاری ها دو نسل دیگر هم در جهان گذشته و ما همچنان آن را یک فناوری می پنداریم در صورتی که امروز در بسیاری کشورها حتی در غرب آسیا و خاور میانه مانند اردن چنین فناوری هایی منسوخ هم شده است!
مهدوی کارشناس: اجرای سیستم های آبیاری نوین و فناوری در اراضی زیر یک هکتار هیچ توجیه اقتصادی ندارد
از سویی کارشناسان استفاده از این فناوری‌ها محدودیت‌هایی نیز دارد از جمله آنها می‌توان به صرفه اقتصادی اشاره کرد در این گزارش تلاش داریم تا به موانع و مزیت‌های استفاده از فناوری‌های نوین در عرصه کشاورزی برای کاهش مصرف آب بپردازیم چرا که امروز آب مهمترین نیاز استان سمنان به شمار می‌آید. قبل از هر چیز اما باید دانست که ما در زمینه کشاورزی کجا قرار داریم و وضعیت مان چطور است و کشورها و مناطقی که با مشکلات ما مانند خرده مالکی روبرو بودند چطور این مشکل را حل کردند؟
سهم کشاورزی از آب گران بهای استان سمنان
کارشناس کشاورزی و کسی که خود خودش بالغ بر سه دهه کسب و کار مبتنی بر زراعت دارد در گفتگو با خبرنگار بازار می‌گوید: نزدیک به ۹۰ درصد از آب استان سمنان سهم کشاورزی است شش درصد از آب استان سمنان به شرب و مابقی به صنعت تعلق دارد در صورتی که میانگین مصرف آب کشاورزی در کشورهای توسعه یافته از ۷۵ تا ۸۰ درصد بیشتر نیست این نشان می‌دهد که کشاورزی ما در مقوله آب بسیار پرمصرف است.
محمد تقی رضوانی بیان می کند: ایده آل کشورمان امروز این است که ۸۵ از آب سهم کشاورزی هشت سهم شرب و مابقی سهم صنعت باشد زیرا تمام دغدغه استان این است که در زمینه های مختلف کاهش، مصرف آب کاهش یابد.
وی فناوری را یکی از راهکارهای کاهش مصرف آب کشاورزی دانست و افزود: یکی از راهکارهای کاهش مصرف آب بخش کشاورزی استفاده از الگوی کشت و فناوری‌های جدید است فناوری که در کنار کاهش مصرف آب راندمان تولید بخش کشاورزی را هم افزایش دهد.
افزایش راندمان و کاهش مصرف
این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه ما در استان سمنان نتوانستیم از این فناوری‌ها به خوبی استفاده کنیم تا جایی که کشاورزی ما عمدتاً سنتی محسوب می‌شود، گفت: جدیدترین فناوری‌ها که در استان رایج هستند آبیاری قطره‌ای بوده که میراث ۳۰ سال قبل است در نتیجه نمی‌توان به آن فناوری نوین گفت.
رضوانی بیان کرد: استفاده از فناوری نوین یعنی حرکت به سمت نانو فناوری و استفاده از های علمی کشت و کار که ما در کشورمان از آن کمترین بهره را می‌بریم امروز کافی است بدانیم که ۵۱ هزار هکتار از ۱۹۸ هزار هکتار اراضی باغی و زراعی استان سمنان تحت کشت آبیاری قطره ای است که یعنی ۷۵ درصد کشاورزی استان همچنان غرقابی آبیاری می شود.
وی با بیان اینکه کاهش سهم کشاورزی از مصرف آب، جز در سایه اراده و استفاده از فناوری میسر نیست، تاکید داشت: اگر فناوری نتواند مصرف آب کشاورزی استان را کاهش دهد، چیز دیگری نمی تواند حتی آبیاری قطره ای که خودش یک عامل مصرف آب است.
استخرهایی که همچنان فناوری حساب می شوند!
اشاره این کارشناس به استخرهای ذخیره آب است که بخش انتقاد برانگیز آبیاری قطره ای محسوب می شود استخرهایی که آب گرانبها را از زیر زمین بیرون می کشند در معرض تبخیر در یکی از استان ها با تبخیر بالا در کشور قرار می دهد و در نتیجه راندمان آبیاری کاهش می یابد کارشناسان عقیده دارند جای آب در زیر زمین امن تر است. استخرهایی که امروز همچنان فناوری حساب می شوند از دوره هخامنشیان در کشورمان بوده است!
اما استفاده از این فناوری ها مشکلت و موانعی نیز دارد که کارشناس اقتصاد کشاورزی درباره آنها به خبرنگار بازار، می گوید: خرده مالکی مهمترین مشکل در استفاده از فناوری های جدید حتی قدیمی تر مانند آبیاری قطره ای است برای مثال استفاده از حسگرهای سنجش رطوبت نیاز به اجرای سیستم آبیاری قطره ای و آبرسانی به ریشه گیاهان دارد که در برخی نقاط دنیا مانند رژیم اشغالگر قدس، آمریکا و استرالیا و ... استفاده می شود لذا در ایران و طبیعتاً استان سمنان مشکل بزرگ خرده مالکی و عدم صرفه اقتصادی در اجرای طرح ها نخستین سد راه می شود.
مهدوی کارشناس کشاورزی: ایراد خرده مالکی این است که فناوری های نوین برای این دست اراضی و باغات گران تمام می شود و لذا مقرون به صرفه نیست
محمد حسن مهدوی با بیان اینکه اجرای سیستم های آبیاری نوین و فناوری در اراضی زیر یک هکتار هیچ توجیه اقتصادی ندارد، تاکید کرد: از سوی دیگر اگر توجیه هم داشته باشد یعنی کشاورز بتواند با محصول، هزینه آن را در زمان کوتاهی جبران کند، هزینه ابتدایی اجرای آن بسیار زیاد است در نتیجه بسیاری از کشاورزان ما در استان سمنان به دنبال آن نمی روند. از سوی دیگر امروز نتوانسته ایم جلوی تکه تکه شدن اراضی کشاورزی را بگیریم و در نتیجه خودمان هم به این وضعیت دامن زده ایم.
زمین های میراثی
این کارشناس و صاحب نظر مسائل کشاورزی درباره علت تکه تکه شدن اراضی می گوید: مهمترین عامل ارث است گاهی مالکان زمین های بزرگ مثلا ۴۰ هکتار فوت می کنند ۸۰ درصد این اراضی فروخته می شود و مابقی در زمین های جریبی بین فرزندان تقسیم می شود و در نتیجه یک زمین ۴۰ هکتاری با یک مالک تبدیل به ۵۰ زمین چند جریبی با ۵۰ مالک می شود لذا اگر یک نفر درباره این ۴۰ هکتار تصمیم می گرفت حالا باید امضا و رضایت ۵۰ نفر را جمع کنید تا بتوانیم دست به این زمین ها بزنید.
از مهدوی درباره راهکار رفع این مشکل می پرسیم و وی می گوید: یک راه تجمیع اراضی است یعنی میزان کلی اراضی ۵۰ مالک را در نظر بگیریم در تمام این ۵۰ هکتار سیستم های نوین آبیاری و فناوری های سنجش رطوبت و زه کشی و ... را انجام دهیم و در آخر به ازای سهم هر کشاورز از محصول او برداشت کنیم راه کار دوم کشاورزی اشتراکی است یعنی همه اراضی تحت اجرای آبیاری شود و تمام ۵۰ هکتار یک زمین تلقی شود اما در ازای آن هر متر مربع زمین را یک سهم در نظر بگیریم تا مثلا آقای حسنی ۱۰ هزار سهم، آقای مجیدی ۱۵ هزار سهم، آقای حسنی یک هزار سهم و الی آخر از محصول نهایی برداشت کنند که یک نوع کشاورزی اشتراکی است.
وی با بیان اینکه این کار شبیه کاری است که در شوروی انجام می شد و جالب اینکه همین حالا هم بسیاری از مردم و کشاورزی معتقد هستند که طرح بسیار خوبی بود چرا که همه هزینه ها تقسیم و درآمد ها هم متناسب با آن تقسیم می شد، افزود: مشکل این طرح اینجا است که شما ۵۰ نفر با یک هدف واحد در یک منطقه استان سمنان به هیچ وجه پیدا نخواهید کرد حتما از هر ۵۰ مالک ۱۰ نفر هستند که با طرح مخالفت می کنند لذا این طرح مشکلاتی از این دست هم دارد.
فناوری بومی سازی شود
ایراد خرده مالکی این است که فناوری های نوین برای این دست اراضی و باغات گران تمام می شود و لذا مقرون به صرفه نیست اما برای کاهش هزینه ها باید چه کرد؟ به هر صورت نمی توان نشست دست روی دست گذاشت و هیچ کاری برای کاهش سهم کشاورزی از آب انجام نداد. کارشناس حوزه فناوری و از موسسان یک شرکت دانش بنیان فعال در زمینه ساخت قطعات الکترونیکی در گفتگو با خبرنگار بازار، می گوید: وارد کردن قطعات فناوری های جدید بسیار گران تمام می شود در نتیجه بهترین و سریع ترین راه برای کاهش هزینه سیستم های آبیاری نوین به معنای بهره گیری از فناوری های نو مانند حسگر های سنجش رطوبت و استفاده از نانو فناوری، بومی کردن دانش توسط دانش بنیان ها است.
پدرام میرشاهی که دانش آموخته الکترونیک است، با بیان اینکه ساخت قطعات الکترنیکی برای جوانان مستعد ما در همین استان سمنان هم حتی کاری ندارد،بیان داشت: کافی است که به دانش بنیان ها و جوانان اعتماد شود تا قطعات مورد نیاز فناوری آبیاری را به ارزان ترین حالت ممکن به دست کشاورزان برسانند تا جایی که حتی برای دو هزار متر مربع زمین هم قابل انجام و همچنین مقرون به صرفه باشد.
وی با بیان اینکه ساخت حسگر هایی که بتوانند رطوبت را بسنجند، سپس زه کشی برای آب رسانی به ریشه و مواد مغذی در واقع برای دانش بنیان های جوان ایرانی مانند خوردن آب است، افزود: مطمئناً در صورت بومی کردن فناوری هزینه های آن هم کاهش می یابد و ما دیگر نگران موانعی مانند کوچک شدن اراضی و عدم صرفه اقتصادی برای اجرای طرح ها نیستیم. مشکل اما اینجا است که اعتمادی به جوانان نمی شود.
راندمان آبیاری نوین
رئیس جهاد کشاورزی استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر، راندمان آبیاری قطره ای را چه در حوزه بارانی و چه مه پاشی، ۹۰ درصد دانست و تاکید کرد: در شیوه های آبیاری نوین ۹۰ درصد آب به گیاه می رسد و هدر رفت به شدت کاهش پیدا می کند در نتیجه ترویج سیستم های جدید آبیاری در گونه های مختلف با هدف کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی به مثابه یک سیاست دنبال می شود.
چهار دهه است سهم مصرف آب کشاورزی در استان تغییر چشم گیری نمی کند
محمد رضا قاسمی با بیان اینکه ۵۱ هزار هکتار اراضی استان سمنان تحت آبیاری نوین است، ابراز کرد: ۱۲ هزار و ۳۳۴ هکتار سامانه آبیاری نوین آبیاری را توانسته ایم فقط در سال گذشته اجرا کنیم که نشان می دهد اجرای سامانه های نوین در استان رو به رشد است.
یکی از فناوری هایی که کشورهای حوزه رود اردن هم حتی آن را اجرا می کنند آبیاری مایکرو است به این معنی که آب قطره قطره به ریشه گیاه تزریق می شود در این نوع اراضی هیچ لوله کشی در سطح زمین دیده نمی شود بلکه لوله های نازکی مانند شلنگ های آکواریوم در زمین گذاشته و نوک سوزنی آنها ریشه را هدف می گیرد این سامانه ها قابلیت افزودن کود شیمیایی را هم دارند و وقتی کار می کنند که حسگر ها و سنجش گرهای خاک اعلام کنند که سطح رطوبت گیاه کاهش یافته است در نتیجه آبیاری هدف مند می شود و این یکی از اقداماتی است که می توان نمونه مشابه آن را در کشورمان انجام داد جالب اینجا است که همین میزان اندک آب مورد نیاز گیاهان را هم از دریا گرفته و با فناوری سانتریفیوژ آن را به آب مورد نیاز کشاورزی بدل می کنند.
برای استحصال هر کیلوگرم گندم دو هزار لیتر و برای استحصال هر یک کیلوگرم گوشت ۱۲ هزار لیتر آب مصرف می شود و این در استان سمنان که ۹۰ درصد آن در تنش آبی است، یک چالش دشوار محسوب می شود مشکلی که فعلا مسئولان در حال آن ناکام بوده اند چرا که چهار دهه است سهم مصرف آب کشاورزی در استان تغییر چشم گیری نمی کند و از ۹۰ درصد کمتر نمی شود در حالی که بسیاری شهرهای استان با تنش آبی روبرو بوده و بسیاری از صنایع به واسطه فقدان آب، محکوم به عدم توسعه و درجا زدن هستند تا روز تعطیلی شان برسد. همه اینها وضعیت دشواری را برای استان سمنان پدید آورده است وضعیتی که از یک سو کشاورزی عزمی برای کاهش مصرف آب ندارد و از سوی دیگر بقیه بخش ها به خصوص شرب در معرض تنش هستند.
نظر شما