ترکیه چگونه در حال گسترش روابط فراتر از اتحادهای سنتی خود است؟

بازار؛ گروه بین الملل: در بخش نخست بررسی سیاست خارجه ترکیه گفته شد که موقعیت جغرافیایی و عضویت ترکیه در ناتو مدت‌هاست که به این کشور صدایی تأثیرگذار در سیاست خارجی داده، اما سیاست‌های اردوغان نقش آن را پیچیده کرده است.

در همین راستا، برخی از کارشناسان انتظار دارند در دوره جدید اردوغان، تغییراتی در سیاست خارجی ایجاد شود؛ در حالی که از طرفی، اقتدار کنترل نشده اردوغان می تواند به ویژه برای ترکیه خطرناک باشد در حالی که گویی اردوغان در یک اتاق پژواک زندگی می کند.

در ادامه به بررسی روابط ترکیه با امریکا و غیر از آن می پردازیم.

روابط آمریکا و ترکیه چگونه بوده است؟

در طول جنگ سرد، حفظ یک جبهه متحد علیه اتحاد جماهیر شوروی، تنش‌های بین متحدان ناتو را تحت الشعاع قرار داد، که شامل حمله ترکیه به قبرس و انکار نسل‌کشی ارامنه بود. با این حال، بدون دشمن مشترک، آنها از هم دور شده اند. بر همین اساس، واشنگتن اکنون منافع کمی با آنکارا دارد و برای کاهش اتکای ایالات متحده به ترکیه از جمله با جستجوی پایگاه های نظامی جایگزین در جاهای دیگر به دنبال مذاکره است.

واشنگتن می‌گوید که یک بانک دولتی ترکیه به نام هالک بانک تلاش کرده تا تحریم‌های ایالات متحده علیه تهران را از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ دور بزند

در همین راستا برخی از کارشناسان به نزدیکی آنکارا به دشمنان ایالات متحده از جمله ایران اشاره کرده اند. واشنگتن می‌گوید که یک بانک دولتی ترکیه به نام هالک بانک تلاش کرده تا تحریم‌های ایالات متحده علیه تهران را از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ دور بزند. جنگ سوریه نیز روابط را بیشتر مورد آزمایش قرار داده است. نیروهای آمریکایی در سوریه با گروه‌های کرد مرتبط با پ‌ک‌ک همکاری کردند که موجب خشم اردوغان شد. شاید مهمترین شکایات ترکیه، اتهام کمک ایالات متحده و ناتو به کودتای ۲۰۱۶ باشد؛ در حالی که آنکارا خودداری واشنگتن از استرداد گولن را به عنوان مدرک ذکر می کند در حالی که اکثر کارشناسان مستقل نسبت به این موضوع تردید دارند.

در سال ۲۰۱۹، ترکیه از هشدارهای آمریکا مبنی بر عدم خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه که با سامانه های ناتو ناسازگار است، سرپیچی کرد. در همین راستا، آنکارا استدلال کرده که نیاز به ارتقاء پدافند هوایی خود دارد، اما از دسترسی به سامانه پاتریوت ساخت ایالات متحده خودداری شد.این اقدام باعث تحریم ترکیه و همچنین حذف این کشور از برنامه جت های جنگنده اف_ ۳۵ ایالات متحده شد.

در همین راستا، واشنگتن اصرار داشت که تکنسین های روسی که از اس-۴۰۰ نگهداری می کنند، می توانند به قابلیت های رادارگریز این جت ها دسترسی پیدا کنند. تعدادی از کارشناسان می گویند که این ماجرا عدم اعتماد ترکیه را به عنوان شریک ایالات متحده و ناتو نشان داد. علیرغم این تنش‌ها، اردوغان از رابطه دوستانه با دونالد ترامپ برخوردار بود که بر مسائل حقوق بشر و حاکمیت قانون تأکید نداشت.

در مقایسه، جو بایدن در اوایل دولت خود، آنکارا را از کشور خود دور نگه داشت. او اردوغان را از اجلاس سران برای دموکراسی در سال ۲۰۲۱ کنار گذاشت و به طور رسمی به نسل کشی ارامنه اشاره کرد. اما حمایت ترکیه از اوکراین در برابر روسیه، و برای گسترش اتحاد ناتو، محاسبات را تغییر داده است.

در ژوئیه ۲۰۲۳، دولت بایدن گفت که برنامه‌های خود را برای فروش جت‌های F-۱۶ و سایر سخت‌افزارها به آنکارا_در انتظار تصویب کنگره_ادامه خواهد داد و گفت که این مسئله در خدمت منافع ایالات متحده و اتحاد ناتو خواهد بود.

این تغییر از سوی واشنگتن پس از آن صورت گرفت که آنکارا مخالفت خود را با پیشنهاد سوئد برای پیوستن به ناتو که تهدید کرده بود روابط ترکیه با سایرین در این ائتلاف را بیشتر تنش می کند، لغو کرد.

روابط با چین و روسیه

با تداوم تنش ها با غرب، ترکیه در حال بررسی روابط دیگر، به ویژه با چین و روسیه است. این کشور روابط خود را با پکن، که بزرگترین شریک واردات آنکارا در سال ۲۰۲۱ شد، تقویت کرده است.

در سال ۲۰۱۵، ترکیه به طرح «کمربند_جاده» پیوست؛ در حالی که این موضوع به این کشور امکان دسترسی به منابع مالی غیرغربی برای پروژه‌های زیرساختی، از جمله نیروگاه‌های انرژی هسته‌ای و زغال‌سنگ، و تشویق سرمایه‌گذاری خارجی از چین را داد. چین همچنین از سال ۲۰۱۶ کمکهایی در قالب میلیاردها دلار وام و مبادلات نقدی به ترکیه ارائه کرده است.

در همین حال، ترکیه عمدتاً سرکوب اویغورهای چین، یک اقلیت مسلمان ترک در چین را نادیده گرفته است. در سال ۲۰۰۹، اردوغان سوء استفاده های چین از اویغورها را یک نسل کشی توصیف کرد، اما از آن زمان، آنکارا علناً این موضوع را مطرح نکرده است.

روابط ترکیه با روسیه نیز پیچیده است. علاوه بر سامانه‌های موشکی اس-۴۰۰، آنکارا و مسکو در پروژه‌های زیربنایی مانند خط لوله گاز طبیعی ترک‌استریم و اولین نیروگاه هسته‌ای ترکیه با یکدیگر همکاری می‌کنند. علاوه بر این، ترکیه به شدت به واردات انرژی روسیه وابسته است. با این حال، دو کشور در درگیری‌های اخیر، از جمله جنگ‌های داخلی در لیبی و سوریه و درگیری‌های سال ۲۰۲۰ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، از طرف‌های مخالف حمایت کرده‌اند.

در مورد جنگ روسیه و اوکراین نیز، ترکیه به دنبال ایجاد تعادل بین هر دو کشور بوده است؛ در حالی که البته پهپادهای اوکراینی را تامین کرده است. این کشور، از رای سازمان ملل در محکومیت تهاجم روسیه حمایت کرده، ورود همه کشتی‌های رزمی به تنگه ترکیه را ممنوع کرده و هواپیماهای روسیه را که به سوریه می‌رفتند از حریم هوایی ترکیه مسدود کرده است.

از سوی دیگر به دلیل نیازهای انرژی خود با تحریم های غرب علیه روسیه، مخالفت کرده است. به گفته تحلیلگران، ترکیه قصد دارد خود را به عنوان یک میانجی گر در این مناقشه قرار دهد و با کمکهای خود به مواد غذایی اوکراین اجازه دهد به بازارهای جهانی راه یابند.

از نظر برخی کارشناسان، ترکیه با ایجاد این روابط از غرب دوری نمی‌کند. سیاست خارجی جدید ترکیه نه به‌عنوان یک رانش به سوی روسیه یا چین، بلکه بیانگر تمایل به نگه داشتن و حفظ جایگاه خود در هر جبهه و مدیریت رقابت قدرت‌های بزرگ، بهتر درک می‌شود.

برخی از استدلالها نشان می دهد که اردوغان پیوندهای ترکیه با متحدان غربی خود را محور آرزوهایش برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی می داند

علاوه بر این، برخی از استدلالها نشان می دهد که اردوغان پیوندهای ترکیه با متحدان غربی خود را محور آرزوهایش برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی می داند.

روابط ترکیه با اروپا چگونه تغییر کرده است؟

ترکیه با پیوستن به نهادهای اروپایی مانند شورای اروپا، یک سازمان حقوق بشر، و جامعه اقتصادی اروپا پیشرو اتحادیه اروپا، همسویی خود با غرب در دوران جنگ سرد را رسمی کرده است. عضویت در جامعه اقتصادی اروپا، منجر به ایجاد اتحادیه گمرکی ترکیه_اروپا شده که امکان جابجایی آزاد کالاها را فراهم کرده در حالی که میلیون ها ترک نیز به عنوان کارگر مهمان به اروپا، به ویژه آلمان مهاجرت کرده اند.

امید به پیوستن به اتحادیه اروپا، بزرگترین شریک تجاری و سرمایه گذاری ترکیه، محرک اصلی سیاست این کشور بوده و اصلاحات اولیه، حزب عدالت و توسعه را تحریک کرده است

امید به پیوستن به اتحادیه اروپا، بزرگترین شریک تجاری و سرمایه گذاری ترکیه، محرک اصلی سیاست این کشور بوده و اصلاحات اولیه، حزب عدالت و توسعه را تحریک کرده است. در همین راستا، مذاکرات رسمی در سال ۲۰۰۵ آغاز شد، اما آن مذاکرات به دلایل مختلفی از جمله مخالفت بسیاری از اعضای اتحادیه اروپا، عقب‌نشینی دموکراتیک ترکیه، و سرکوب فزاینده مطبوعات، مخالفان و اقلیت‌های قومی متوقف شده است.

بحران پناهجویان نیز روابط ترکیه و اتحادیه اروپا را بیشتر متشنج کرده است، زیرا آنکارا از جمعیت پناهجوی خود یعنی بزرگترین جمعیت جهان تا اکتبر ۲۰۲۲، به عنوان اهرم فشار بر بروکسل استفاده کرده است. در سال ۲۰۱۶، پس از افزایش تعداد پناهجویانی که از طریق ترکیه وارد اروپا می‌شوند، آنکارا موافقت کرد در ازای افزایش کمک‌ها، مانع از سفر مهاجران به کشورهای اتحادیه اروپا شود.

با این حال، ترکیه چندین بار در پاسخ به انتقادات اروپایی ها تهدید کرده است که دروازه ها را باز خواهد کرد.