بازار؛ گروه استانها: از سال۱۳۸۴ بنا بر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در خصوص بافت‌های فرسوده چند نقطه از مشهد هم به‌عنوان مناطق اولویت‌دار در صدر بهسازی بافت قرار گرفتند که از آن جمله می‌توان به قلعه وکیل‌آباد و قلعه آبکوه اشاره کرد.
قلعه آبکوه درگذشته روستایی در حاشیه شهر مشهد بوده است و منشأ شکل‌گیری هسته اولیه آن، احتمالاً به حدود سال ۱۱۰۰ هجری شمسی بازمی‌گردد که در حال حاضر، روستاهای متصل‌به‌هم سعدآباد و آبکوه مجموعه سکونتگاهی یکپارچه معروف به محله قلعه آبکوه را شکل داده‌اند.
قلعه آبکوه، پیش از توسعه فیزیکی شهر مشهد به شکل روستایی در فاصله ۷کیلومتری غرب آن قرار داشته و با انجام مطالعات طرح جامع شهر در سال ۱۳۴۶-۴۹ و تصویب آن درسال ۱۳۵۱در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ، اراضی بایر پیرامون قلعه در مسیر توسعه قرار گرفت.
در سال ۱۳۶۱ با اجرای طرح تفصیلی به منظور پیوند قلعه به عنوان محله جدید شهر بامحدوده مرکزی شهر مشهد، بافت قدیمی آن به وسیله احداث یک محور ارتباطی از هم گسیخته شد و بافت به دوقسمت شمالی وجنوبی تقسیم شد به این ترتیب تحولی عمده در حاشیه این مسیر اتفاق افتاد و به یک محور ارتباطی و اقتصادی عمده تبدیل شد.
بعد از این به دلیل عدم اجرای سایر پیشنهادات طرح تفصیلی، دیگر بخش های بافت در شرایط سنتی خود باقی ماند و امروزه قلعه آبکوه به دلیل ضعف کالبدی و عملکردی و کمبود تسهیلات و تاسیسات شهری به پهنه ای آسیب پذیر و فاقد کیفیت زندگی شهری در روند توسعه شهر جلوه یافته است.
امروزه بافت آبکوه با مساحت حدود ۳۰ هکتار در مجاورت پهنه‌های برخوردار و توسعه‌یافته کلان‌شهر مشهد (منطقه یک شهرداری) قرارگرفته است که به دلیل فرسودگی کالبدی در بافت، کمبود خدمات رفاهی و اجتماعی مانند خدمات آموزشی، فضای سبز، ورزشی، فرهنگی، فقدان عرصه‌های همگانی تجهیز شده و تبدیل گشایش‌های محله به محل پارکینگ خودرو شده است.
در حال حاضر باوجوداینکه این بافت با منطقه گران‌قیمت سجاد شهر مشهد پیوندی نامتقارن دارد لذا پهنه‌ای آسیب یافته ازنظر کیفیت‌های زندگی شهری محسوب شده و سال‌هاست که بسیاری از مردم ساکن در آن در انتظار بهسازی هستند.
پاسخ به نیاز های مردم
طرح بهسازی آبکوه قرار بود در مدت پنج سال اجرا شود و این بخش از شهر را به‌تناسب مناطق هم‌جوار خود از مزایای شهری برخوردار کند؛ این جمله را ابوالفضل کدخدایی یکی از کارشناسان شهرسازی به بازار می‌گوید و می‌افزاید: در سال ۸۹، باهدف بازسازی این پهنه فرسوده و یکسان‌سازی فضای آن با سایر مناطق شهر مشهد با آنچه در این طرح «تأکید بر حفظ ارزش‌های بومی و پاسخگویی به نیازهای روز» عنوان‌شده است، آغاز شد.
وی اظهار می‌کند: همیشه منافع مستتر در این‌گونه طرح‌ها یکی از عوامل اصلی مناقشات بوده است.
کدخدایی کارشناس شهرسازی: یکی از انتقادهای اهالی از همان آغاز طرح این بود که طرح دستوری بوده و نقشی برای اهالی در آینده دیده نشده است و فقط فروش ملک وظیفه آن‌ها بوده و به همین دلیل مشارکت جدی در اجرا نداشتند
کدخدایی بیان می‌کند: از همان روزهای نخست برای اجرای طرح در این منطقه شاهد رفتارهای دستوری بودیم به‌گونه‌ای که اهالی موظف بودند تا ملک خود را بفروشند اما ازآنجاکه بسیاری از اهالی به قیمت این منطقه و همجواری آن با بلوار سجاد واقف بودند لذا از همان ابتدا با مقاومت‌های بسیاری روبرو بودیم.
وی ادامه می‌دهد: در این بافت هم برخی از ساکنان منطقه معتقد بودند به دلیل زد و بندهایی که صورت می‌گیرد، پول‌های زیادی به جیب عده‌ای خاص سرازیر می‌شود و به‌جای آنکه اعتبارات صرف آبادانی منطقه شود بیشتر نصیب دلالان و افراد خاص می‌شود.
وی اذعان می‌کند: یکی از انتقادهای اهالی از همان آغاز طرح این بود که طرح دستوری بوده و نقشی برای اهالی در آینده دیده نشده است و فقط فروش ملک وظیفه آن‌ها بوده و به همین دلیل مشارکت جدی در اجرا نداشتند.
کدخدایی یادآور می‌شود: با آغاز عملیات اجرایی طرح در گام اول باید املاک خریداری می‌شدند و همین موضوع چون پای منافع مادی صاحبان زمین‌ها از یک‌سو و منابع مالی مجریان طرح از سوی دیگر در میان بود، انتقاداتی را به همراه داشت به‌نحوی‌که گزارش‌های متعددی از برخی تخلفات هم در سال‌های ابتدایی آغاز طرح به گوش می‌رسید.
این کارشناس شهرسازی بیان می‌کند: این روزها در اغلب شهرها مدیران شهری به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر به‌صورت دستوری نمی‌توان قدمی برداشت لذا نخستین گام پس از اعتمادسازی توانمندسازی اجتماعی با مشارکت اهالی است.
وی یادآور می‌شود: شیوه قدیمی مداخله مستقیم از قبیل تملک اراضی در چنین بافت‌هایی دیگر پاسخگو نیست و حتی تملک نه‌تنها موجب تسریع درروند امور نمی‌شود که عاملی است که موجب کندی کارها هم می‌شود.
چالش های بهسازی
مدیر دفتر تسهیل‌گری منطقه آبکوه نیز پیش از این در گفت و گو با بازار موانع حقوقی را به عنوان بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین عامل بازدارنده در مسیر بازسازی و بهسازی بافت اشاره کرد و گفت: مانع اصلی بازسازی دربافت این است که با وجود تلاش‌های فراوان، امکان صدور سند در اراضی اوقافی بافت وجود ندارد و بحث‌های اقتصادی و مالی در درجه بعدی اهمیت قرار دارند.
حیدری با بیان اینکه اسناد توسعه محله هنوز تدوین و تصویب نشده است، اظهار کرد: در بافت باید یک‌سری مشوق‌ها در نظر گرفته شود تا مردم برای سرمایه‌گذاری و انجام نوسازی و بهسازی ترغیب شوند؛ اما با شرایط فعلی و موانع و مشکلات موجود اتفاقی در بافت روی نخواهد داد.
مدیر دفتر تسهیل‌گری منطقه آبکوه: مالکان بسیاری از این املاک که بیشتر در متراژهای پایین از جمله ۵۰،۴۰ و۶۰ مترمربعی هستند، به دلیل ضعف بنیه مالی برای تجمیع به هیچ عنوان با هم به توافق نمی‌رسند و این موضوع، مشکلات را دوچندان کرده است
وی در خصوص بهسازی و تعریض معابر و بازگشایی کوچه با ذکر اینکه از نظر ما که در محله و بین مردم حضور داشتیم، با وضعیت فعلی شدنی نیست و مردم پای کار نخواهند آمد، تأکید کرد: با قیمت‌های فعلی که روی املاک شهروندان گذاشته می‌شود، تنها دلالی‌ها افزایش پیدا کرده و دست به دست شدن املاک به وجود آمده است با این وجود حتی شهرداری هم نمی‌تواند برای خریداری املاک مردم اقدام کند.
وی با تأکید بر اینکه در بازسازی و نوسازی با تکیه بر رویکرد تسهیل‌گری، مالکان از بافت خارج نمی‌شوند؛ بلکه با استفاده از بسته‌های تشویقی و در قالب تجمیع املاک ریزدانه به پیشبرد طرح کمک می‌کنند، افزود: مالکان بسیاری از این املاک که بیشتر در متراژهای پایین از جمله ۵۰،۴۰ و۶۰ مترمربعی هستند، به دلیل ضعف بنیه مالی برای تجمیع به هیچ عنوان با هم به توافق نمی‌رسند و این موضوع، مشکلات را دوچندان کرده است.
اعتبار برای بازسازی
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با بازار پیرامون رفع مشکلات این منطقه و پیگیری های لازم برای به ثمر رسیدن دوران بهسازی این محله اظهار کرد: در این مسیر موانع و مشکلاتی همواره وجود داشته است که با همکاری و همراهی مردم این محله و مسئولان قابل رفع است.
حجت الاسلام پژمان فر با بیان اینکه بازگشایی معابر، روشنایی و نوسازی این بافت همواره یکی از مطالبات مردم این محله در طی سال های گذشته بوده است افزود: در این مسیر نیازمند جدی و همراهی مردم هستیم.
وی با بیان اینکه عدم همکاری برخی از ساکنان محله خود به مانعی بزرگ برای هموار سازی مسیر تبدیل شده است ادامه داد: امروزه سرمایه‌گذار از سرمایه گداری در محله آبکوه واهمه دارد.
وی اذعان کرد: وقتی خودمان در پروژه ۷۰۰ متری نتوانسته‌ایم، رضایت یک ملک ۷۰ متری را تأمین کنیم تا پروژه یک سال روی زمین نماند، بدیهی است که بخش خصوصی هم تمایلی برای آن که سرمایه خود را وقف پروژه‌ای کند، نخواهد داشت زیرا ممکن است به دلیل عدم مشارکت مردم تا سال‌ها بلاتکلیف بماند.
نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی: با تخصیص اوراق قرضه به مبلغ ۵۵۰ میلیارد تومان برای بازسازی محله آبکوه امیدواریم که مشکلات مردم این محله با همکاری مردم و مسئولان هر چه زودتر حل شود
وی هم چنین ضمن ابراز امیداوری از تغییر سیاست های شهرداری نیز گفت: سیاست شهرداری در ادوار گذشته این بود که با تملک تدریجی زمین‌های محله آبکوه، مردم را از این منطقه خارج و سپس پروژه‌هایی را در این منطقه تعریف نماید که آورده اقتصادی مناسبی نیز داشته باشد.
پژمانفر بیان کرد: با این حال، به شهرداری فعلی باید تبریک گفت که این سیاست را تغییر داده است اما متاسفانه هنوز محله و مردم با مشکلات فراوانی مواجه اند که باید این موضوع در اولویت رسیدگی باشد.
نماینده مردم مشمهد با اشاره به همراهی مسئولان برای حل مشکل ساکنان محله آبکوه ادامه داد: در همین راستا درخصوص چالش اهالی محله آبکوه با حجت‌الاسلام مروی، تولیت معزز آستان قدس رضوی مذاکره ای داشتیم و مقرر شد تا به‌شرط حفظ حقوق موقوفه آستان قدس نیز پای‌کار بیاید.
وی تاکید کرد: همچنین اداره کل اوقاف استان نیز پای‌کار است و در این رابطه طبق توافق با قاضی بهشتی معاون دادستان نیز قرار شده است تا به‌موازات تسریع روند پیگیری پرونده قضایی تملک‌ها، با کسانی که امنیت روانی مردم را در این محله دچار آسیب کرده‌اند، برخورد جدی صورت بگیرد.
حجت‌الاسلام پژمانفر با اشاره به این نکته که طرح ویژه شورای ششم در بازسازی محلات هدف بازآفرینی است بیان داشت: این طرح ویژه شورای ششم در بازسازی محلات هدف بازآفرینی با اختصاص ۱۰ میلیارد تومان به هر محله آغاز شد و امسال به ۱۵ میلیارد تومان افزایش یافته که به اعتقادمن برنامه بسیار مبارکی است .
نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی اذعان داشت: بنابراین شورای اجتماعی محله مسئولیت دارد تا از این فرصت به‌درستی استفاده کند و در اسرع وقت، طرح ایجاد فضای ورزشی سرپوشیده را در این محله به اجرا دربیاورد.
وی هم چنین از تخصیص اوراق قرضه به مبلغ ۵۵۰ میلیارد تومان برای بازسازی محله آبکوه خبر داد و گفت: امیدواریم که مشکلات مردم این محله با همکاری مردم و مسئولان هر چه زودتر حل شود.
نظر شما