یاسمن بلوردی، بازار: بحث گرده افشانی حشرات از جمله زنبور عسل علیرغم اهمیت بالایی که در افزایش تولید و بالا بردن کیفیت محصولات کشاورزی دارد در ایران هنوز جا نیفتاده است. به طوری که هنوز مخالفان و موافقان خاص خود را دارد که غالب مخالفان کشاورزانی هستند که نگاه مثبتی به این امر ندارند. این در حالی است که محققین خارجی معتقدند بر اساس تحقیقات انجام شده ارزش گرده افشانی زنبور عسل در افزایش تولیدات محصولات کشاورزی، ۱۴۳ برابر ارزش محصولات خود کندو است. از سوی دیگر محققان ایرانی نیز معتقد هستند بر اساس برآوردهای صورت گرفته در ایران، ارزش گرده افشانی زنبور عسل در تولیدات کشاورزی ۹۰ برابر ارزش محصولات مستقیم زنبور عسل است. در این راستا گفت‌وگویی با «حسین پورقرایی، دبیر انجمن زنبور عسل ایران» انجام دادیم که در ادامه می خوانید.
حسین پورقرایی، دبیر انجمن علمی زنبور عسل ایران می‌گوید: در بحث گرده افشانی ما دو مساله داریم؛ یکی در کشورهای پیشرفته و دیگری در کشورهای در حال توسعه. در واقع تا پیش از این در ایران بحث گرده افشانی زنبور عسل چندان وضعیت خوبی نداشت به طوری که حتی شاهد درگیری بین کشاورزان و زنبورداران در خصوص استقرار کندوهای عسل در باغات و مزارع بودیم! اما اخیرا با ترویج مساله نقش زنبور عسل در گرده افشانی و همچنین با بالا رفتن سواد کشاورزان، بسیاری دریافته‌اند که زنبور عسل تا چه حد در افزایش تولید محصولات کشاورزی اثر دارد. به طوری که حتی در برخی مناطق کشاورزان برای اجاره کندو به زنبورداران هزینه می پردازند، اما تا رسیدن به شرایط ایده‌آل هنوز بسیار فاصله داریم.
پورقرایی می‌افزاید: از سوی دیگر در کشورهای پیشرفته به قدری نقش گرده افشانی زنبور عسل ملموس است که کشاورزان برای استقرار کندوهای عسل در مزارع و باغات خود با علاقه هزینه پرداخت می‌کنند، چون به خوبی می‌دانند که اگر این زنبور عسل گرده افشانی انجام دهد محصولات شان چند برابر می‌شود. به عنوان مثال درکشور آمریکا به ازای هر کلنی برای گرده افشانی درخت بادام در یک دوره، ۱۹۰ تا ۲۰۰ دلار پرداخت می‌کنند.
بیشترین درآمد زنبورداران کشورهای اروپایی و آمریکا از اجاره کلنی به کشاورزان است؛ به عنوان مثال هزینه اجاره هر کلنی برای محصول سیب ۴۴ دلار، پاندولا ۵۹ دلار، گلابی ۵۴ دلار، خیار ۶۷ دلار، هندوانه ۵۰ دلار، شبدر ۳۴ دلار و برای زغال اخته ۵۴ دلار است
وی می‌گوید: نکته جالب اینجا است که در کشورهای توسعه یافته کشاورزان وقتی می‌خواهند افزایش تولید بادام داشته باشند قبل از اینکه درخت را بکارند به فکر این هستند که چگونه کندوهای زنبور عسلی را برای گرده افشانی تدارک ببینند و جالب تر اینکه وقتی زنبورها را در باغ‌ها یا مزارع مستقر می‌کنند، زنبورها بیمه می شوند!
بیشترین درآمد زنبورداران کشورهای اروپایی و آمریکایی از اجاره کلنی به باغداران است
این کارشناس ارشد ژنتیک نژاد زنبور عسل در خصوص هزینه‌هایی که بابت اجاره کندوها محصولات مختلف پرداخت می‌شود می‌گوید: هزینه‌ای که کشاورزان برای اجاره هر کلنی پرداخت می‌کنند با توجه به نوع محصول متفاوت است؛ به عنوان مثال هزینه اجاره هر کلنی برای محصول سیب ۴۴ دلار، پاندولا ۵۹ دلار، گلابی ۵۴ دلار، خیار ۶۷ دلار، هندوانه ۵۰ دلار، شبدر ۳۴ دلار، زغال اخته ۵۴ دلار و غیره است. این در شرایطی است که بیشترین درآمد زنبورداران کشورهای اروپایی و آمریکا از اجاره کلنی است؛ یعنی درآمد حاصل از برداشت عسل و دیگر فراورده‌های زنبور عسل در رده‌های پایین تر قرار دارد.
یک علت ارزش گرده افشانی زنبور عسل این است که این حشره به گیاه وفادار است؛ یعنی زنبوری که صبح روی سیب می‌نشیند تا عصر فقط روی شکوفه‌های سیب می‌رود و روی گیاهان دیگر قرار نمی‌گیرد که این رویه باعث می‌شود گرده گیاه به مادگی همان گیاه برسد و در نتیجه گرده افشانی درست انجام شود و تبدیل به میوه گردد
دبیر انجمن علمی زنبور عسل ایران در پاسخ به این سوال که چند درصد از صنعت کشاورزی ما از بحث گرده افشانی بهره می‌برد، می‌گوید: درصد دقیق آن مشخص نیست با این وجود باید بدانیم که در سال ۱۳۸۰ اولین همایش با محوریت «استفاده از زنبور عسل در گرده افشانی محصولات کشاورزی» در کرج برگزار شد و اقدامات خوبی هم صورت گرفت. در پی آن کمیته‌ای نیز تشکیل شد که رئیس آن مهندس حجتی، وزیر وقت جهاد کشاورزی بود. اما متاسفانه در کشور ما روند به گونه‌ای است که با تغییر دولت‌ها معمولا طرح‌ها به دست فراموشی سپرده می‌شود بنابراین این مساله نیز مسکوت ماند. اما از حدود ۳ سال پیش مجددا بحث گرده افشانی مطرح شده و اقداماتی انجام گرفته است.
نقش وفاداری زنبور عسل در افزایش بار محصولات کشاورزی
پورقرایی در خصوص انواع گرده افشانی می‌گوید: در حقیقت ۳ نوع گرده افشانی داریم؛ در یک نوع گرده افشانی مثل درخت خرما خود انسان گرده افشانی می‌کند، در برخی گیاهان مثل گردو، پسته و فندق گرده افشانی بوسیله باد انجام می‌شود. در مورد میوه‌های هسته‌دار نیز گرده افشانی بوسیله حشرات انجام می‌شود.
این کارشناس صنعت زنبورداری با بیان اینکه زنبور عسل بیشترین اثر را در گرده افشانی دارد، می‌افزاید: این موضوع چندین علت دارد؛ از جمله اینکه می‌توان با سهولت کندوها را جابجا کنیم که مساله بسیار مهمی است. چون در هر منطقه‌ای تعداد محدودی حشره وجود دارد اما وقتی می‌خواهیم محصولی را به وسیله زنبور گرده افشانی کنیم در آنِ واحد چندین میلیون حشره را به آن منطقه ببریم. به عبارت دیگر یک علت ارزش گرده افشانی زنبور عسل سهولت جابجایی کلنی زنبور عسل است.
پورقرایی ادامه می‌دهد: دیگر علت ارزش گرده افشانی زنبور عسل این است که بشر اطلاعات زیادی در مورد زنبور عسل دارد. از سوی دیگر زنبور عسل به گیاه وفادار است؛ یعنی زنبوری که صبح روی سیب می‌نشیند تا عصر فقط روی شکوفه‌های سیب می‌رود و روی گیاهان دیگر قرار نمی‌گیرد. این رویه باعث می‌شود که گرده گیاه به مادگی همان گیاه برسد و در نتیجه گرده افشانی درست انجام شود و تبدیل به میوه گردد. از سوی دیگر شعاع پرواز زنبور عسل زیاد است و این نیز امر مهمی است.
دبیر انجمن علمی زنبور عسل ایران در خصوص تاثیر گرده افشانی حشرات بر کیفیت محصولات کشاورزی، می‌گوید: وقتی گرده افشانی بوسیله حشرات انجام می‌شود، کیفیت میوه بسیار بالا می‌رود. به عنوان مثال در شرایطی که در حالت عادی محصولی مانند بادام در هر هکتار ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلوگرم بار می‌دهد، شاهد هستیم که یکی از محققین کشور با گرده افشانی بوسیله زنبور عسل، این میزان تولید را به ۵ تا ۶ تن در هکتار رسانده است! بنابراین می بینیم که نقش گرده افشانی حشرات در افزایش تولیدات چقدر قابل توجه است.
پورقرایی خاطرنشان می‌کند: بر اساس مقالات علمی منتشر شده در کشورهای آمریکایی و اروپایی ارزش گرده افشانی زنبور عسل در افزایش تولیدات محصولات کشاورزی، ۱۴۳ برابر ارزش محصولات خود کندو است. علاوه بر این با برآوردهایی که سالها پیش ما در این خصوص برای کشور ایران انجام دادیم نشان داد که ارزش گرده افشانی زنبور عسل در افزایش محصولات کشاورزی ۱۱ هزار میلیارد ریال بود، در صورتی که ارزش محصولات تولیدی زنبور عسل مثل عسل، بره موم، ژل رویال و غیره ۱۲۳ میلیارد ریال بود! این نتایج نشان می‌دهد که در کشور ما ارزش گرده افشانی زنبور عسل در تولیدات کشاورزی ۹۰ برابر ارزش محصولات مستقیم زنبور عسل است.
در حالی که اکثر دامها از بین برنده گیاهان هستند و به عنوان مثال وقتی حیواناتی مثل گاو و گوسفند وارد منطقه‌ای می‌شود و چرا می‌کند گیاهان منطقه را از بین می‌برد، زنبور تنها موجودی است که نه تنها گیاهی را از بین نمی‌برد بلکه حتی باعث تداوم رشد گیاه و ماندگاری آن در سال بعد می‌شود
وی با بیان این موضوع که طبق ماده ۲ قانون سازمان دامپزشکی کشور؛ زنبور عسل جزو دامها محسوب می‌شود، می‌افزاید: اکثر دامها از بین برنده گیاهان هستند به طوری که حیواناتی مثل گاو و گوسفند وقتی وارد منطقه‌ای می‌شوند و چرا می‌کنند گیاهان منطقه را از بین می‌برند. اما زنبور تنها موجودی است که نه تنها گیاهی را از بین نمی‌برد بلکه حتی باعث تداوم رشد گیاه و ماندگاری آن در سال بعد می‌شود. جالب است بدانید حتی در گیاهان وحشی وقتی گرده افشانی صورت می‌گیرد می‌بینیم که تخم آنها می‌ریزد و برای سال بعد مجددا رویش دارد.
این کارشناس صنعت زنبورداری کشور در پایان تاکید می‌کند: امیدوارم با برگزاری کلاس‌های ترویجی برای کشاورزان، آنها را هرچه بیشتر با ارزش گرده افشانی و نقش آن در افزایش محصولات آشنا کنیم. از سوی دیگر باید تلاش کنیم تا بتوانیم ارتباط خوبی بین کشاورزان و زنبورداران برقرار کنیم تا به این ترتیب در ایران نیز از خاصیت گرده افشانی در افزایش محصولات استفاده بهینه شود.
نظر شما