بازار؛ گروه بین الملل: موسسه مطالعات خاورمیانه اخیرا مقاله ای با قلم «ساموئل رامانی» مدرس سیاست و روابط بین‌الملل در دانشگاه آکسفورد با عنوان «پتانسیل و محدودیت های همکاری روسیه و چین در خاورمیانه» منتشر نموده است. ترجمه متن مقاله در ادامه می آید.
در ۲۸ می، کارگروه امور خاورمیانه وزارت امور خارجه روسیه و چین (MFA) در چنگدو، چین تشکیل جلسه داد. این نشست به ریاست «الکساندر کینشچاک»، رئیس دفتر خاورمیانه وزارت امور خارجه روسیه و «وانگ دی»، رئیس بخش آسیایی و آفریقای وزارت خارجه چین برگزار شد. وزارت امور خارجه روسیه و چین در بیانیه ای مشترک، روند آشتی منطقه ای در خاورمیانه را تایید کردند و متعهد شدند که هماهنگی و همکاری نزدیک در مورد مسائل خاورمیانه داشته باشند.
روسیه قاطعیت دیپلماتیک رو به رشد چین در خاورمیانه را که با میانجیگری این کشور در توافق عادی سازی عربستان سعودی و ایران در مارس ۲۰۲۳ نشان داد، به عنوان گامی مثبت به سمت نظم منطقه ای چند قطبی می بیند
اگرچه مشارکت استراتژیک روسیه و چین در سال‌های اخیر تقویت شده است، رهبری هر دو کشور به ندرت درگیر امور خاورمیانه هستند. روسیه قاطعیت دیپلماتیک رو به رشد چین در خاورمیانه را که با میانجیگری این کشور در توافق عادی سازی عربستان سعودی و ایران در مارس ۲۰۲۳ نشان داد، به عنوان گامی مثبت به سمت نظم منطقه ای چند قطبی می بیند.
با این وجود، روسیه در تلاش است تا از تحت الشعاع قرار گرفتن کامل چین به عنوان داور احتمالی درگیری جلوگیری کند. در حالی که دو کشور در مخالفت با تحریم‌های یکجانبه و خیزش‌های دموکراتیک در خاورمیانه موافق هستند، پکن به طور کلی مواضع مسکو در قبال بحران‌های منطقه‌ای و استراتژی طرح قدرت آن را تایید نمی‌کند.
استقبال محتاطانه روسیه از نقش داوری چین در خاورمیانه
هنگامی که اخباری مبنی بر میانجیگری چین برای عادی سازی روابط عربستان سعودی و ایران منتشر شد، مقامات و مفسران روسیه سخنان تحسین آمیزی را منتشر کردند. «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی ریاست جمهوری روسیه گفت: ما از هر اقدامی که می تواند به کاهش تنش ها و احیای گفتگو در یک منطقه بسیار بی ثبات کمک کند، استقبال می کنیم. به خصوص وقتی صحبت از بازیگران کلیدی منطقه ای مانند عربستان سعودی و ایران باشد.
«سرگئی مارکوف»، مشاور سابق کرملین این روند عادی سازی را به عنوان موفقیتی بزرگ برای چین ستود و مدعی شد که روسیه نیز پیروز می شود زیرا چین در حال تشکیل ائتلافی ضد آمریکایی است. «پتر آکوپوف»، مفسر ریانووستی گفت که جهان اسلام اکنون شریکی قوی است که به روسیه و چین در ایجاد نظم جهانی جدید کمک می کند.
علیرغم این مسائل، موفقیت دیپلماتیک چین به وضوح جاه طلبی های داوری روسیه در خلیج فارس را تحت الشعاع قرار داد. روسیه بارها خود را به عنوان یک میانجی بالقوه بین عربستان سعودی و ایران معرفی کرده است و پیشنهاد آشتی را تا نوامبر ۲۰۲۲ تمدید کرد. روسیه همچنین از مفهوم امنیت جمعی خود برای خلیج فارس در ژوئیه ۲۰۱۹ رونمایی کرد که خواستار گفتگوی چند قالبی بین منطقه‌های متخاصم بود. نهاد امنیتی پیشنهادی روسیه در خلیج فارس منعکس کننده کنفرانس ۱۹۹۱ مادرید است که با حمایت مشترک ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی برگزار شد و اسرائیل را با دشمنانی مانند سوریه، لبنان و اردن به میز مذاکره آورد.
این تصور که چین چمن سنتی روسیه را نقض کرده در رسانه های روسی غوغا کرده است. مقاله ای در ۱۰ مارس کامرسانت به تلاش چین برای تشدید جدی فعالیت سیاسی در خاورمیانه اشاره کرد که باعث شد این کشور وارد منطقه ای شود که قبلا در اختیار انحصاری روسیه و ایالات متحده بود. مقاله لنتا در ۲ آوریل فراتر رفت و بیان کرد: روسیه و ایالات متحده هر دو در این داستان بازنده هستند: چین فضای خالی کشورهای درگیر در درگیری اوکراین را پر کرده است.
مقامات روسی برای کاهش ضربه پرستیژ، مسکو را به عنوان الهام‌بخش و تسهیل‌کننده تلاش‌های میانجیگری پکن معرفی کرده‌اند. «لئونید اسلوتسکی»، رئیس کمیته امور بین‌الملل دومای دولتی در ۱۱ مارس اعلام کرد که تلاش‌های میانجیگری چین با روح طرح امنیتی روسیه در خلیج فارس مطابقت دارد.
چرا اتحاد چین و روسیه در خاورمیانه بعید است؟
حتی با وجود اینکه روسیه دیدگاه متفاوتی نسبت به نفوذ رو به رشد دیپلماتیک چین در خاورمیانه دارد، مقامات روسی به طور معمول دیدگاه های همگرای هر دو کشور را در مورد مسائل منطقه ای برجسته می کنند. در ۱۳ مارس، معاون دومای دولتی «ویاچسلاو نیکونوف» اعلام کرد که شکست سیاست خارجی ایالات متحده به ایجاد اتحاد روسیه و چین در خاورمیانه کمک کرد. در ۲۱ مارس، رئیس جمهور پوتین و شی جین بیانیه مشترکی را در حمایت از صلح و ثبات در خاورمیانه و در مخالفت با مداخله در امور داخلی کشورهای خاورمیانه امضا کردند.
با وجود این، دامنه همکاری چین و روسیه در خاورمیانه نسبتاً محدود است. در شورای امنیت سازمان ملل، روسیه و چین به طور مشترک با تحریم دولت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه مخالفت کردند و تلاش های آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در سال ۲۰۲۰ را خنثی کردند. روسیه و چین به انقلاب های بهار عربی در سال ۲۰۱۱ با دید عمیق نگاه کردند. در ژوئن ۲۰۲۲، روسیه و چین از ایران در برابر انتقادات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) از توضیحات تهران درباره برنامه هسته‌ای قبل از سال ۲۰۰۳ دفاع کردند.
این موارد همبستگی، دیدگاه‌های متفاوت روسیه و چین در مورد بحران‌های منطقه‌ای را پنهان می‌کنند. تمایل چین به معرفی خود به عنوان یک قدرت طرفدار وضع موجود و دیدگاه بدبینانه نسبت به بازیگران غیردولتی نشان دهنده رویکرد ثبات محور این کشور به توسعه طرح یک کمربند یک جاده (BRI) است. این مهم در تضاد با استراتژی موازنه چند بردار روسیه و تمایل مسکو به استفاده از چهره های ضد سیستمی برای ایجاد پایگاه های ژئوپلیتیکی است.
چین همچنین در مورد ماهیت قطبی کننده استراتژی روسیه در خاورمیانه، ملاحظات جدی دارد. «آندره آ گیسلی»، استادیار دانشگاه فودان معتقد است که در پکن، «روسیه به عنوان یک بازیگر فرصت‌طلب دیده می‌شود که رفتارش تنها تا حدی با منافع چین سازگار است». این نگرانی ها از زمان جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ تشدید شده است. در گزارش مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه پکن در جولای ۲۰۲۲، «وانگ لینکونگ»، کارشناس خاورمیانه در آکادمی علوم اجتماعی چین اعتراف کرد که جنگ اوکراین رقابت ایالات متحده و چین در خاورمیانه را تشدید کرد و برای چین ابهاماتی ایجاد کرد.
حتی اگر روسیه و چین بتوانند این اختلافات را حل کنند، کارشناسان چینی نسبت به مطلوبیت روسیه به عنوان شریک بالقوه منطقه ای تردید دارند. گزارشی از دانشگاه تسینگ‌هوا در آگوست ۲۰۲۲ که توسط دگانگ سان و لی دیاندیان تهیه شده بود، اعلام کرد که «روسیه یک قدرت منطقه‌ای در اوراسیا است و تنها چهار شراکت غیررسمی در خاورمیانه دارد». در این مقاله، سوریه و ایران به عنوان شرکای «حمایت اخلاقی» از روسیه، الجزایر به عنوان «پیرو منفعل» و سودان به عنوان «شریک غیررسمی ضعیف» فهرست شده است.
اگرچه روسیه و چین دیدگاه مشترکی در مورد نظم منطقه ای خاورمیانه دارند، مقاومت مسکو در برابر نقش شریک کوچک و اهداف متضاد مانع همکاری چین و روسیه می شود. از آنجایی که خودمختاری استراتژیک به عنوان یک اصل راهنما در دیپلماسی منطقه ای خاورمیانه باقی می ماند، روسیه و چین احتمالاً منافع خود را به صورت موازی اما نه لزوماً مکمل پیش خواهند برد.
نظر شما