بازار؛ گروه بین‌الملل: در حالی که اخباری از تلاش عراق و عمان برای ارتقای روابط ایران و مصر به گوش می‌رسد، برخی تحلیل‌گران بر این باورند در صورت ارتقای روابط، دو کشور می‌توانند با تقویت همافزاییهای اقتصادی در حوزه‌های گوناگونی چون معدن، فولاد و گردشگری برد متقابل مالی را رقم زنند.
ایران با موقعیت ممتاز ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک خود در چهارراه ترانزیت جهان قرار دارد و عدم روابط میان تهران و مصر، راه ورود به منطقه قفقاز و آسیای میانه از سمت ایران را برای مصر مسدود کرده است و این در حالی است که با ازسرگیری روابط میان تهران و قاهره، مصر برای ارتباط با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز دیگر نیازی به مسیرهای ترکیه و روسیه ندارد.
عادی‌سازی احتمالی روابط قاهره و تهران احتمالا باعث ورود گردشگران ایرانی به مصر کمک کند. مصری بخش قابل توجهی از درآمدهای حیاتی گردشگری خود را به دلیل پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین از دست داده است. در زمانی که اقتصاد مصر از کمبود شدید ارز خارجی رنج می‌برد، مقامات مصری در ماه مارس گذشته تصمیم گرفتند به ایرانیان مقیم خارج از کشور اجازه ورود به آنها را بدهند. بر اساس آمار رسمی، مصر در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۱.۷ میلیون گردشگر را پذیرایی کرده و هدف آن ۱۵ میلیون گردشگر در سال ۲۰۲۳ است.
ورود سرمایه‌گذاری ایرانیان در درجه نخست بر روی بخش صنعتی مصر از جمله پتروشیمی، مایع‌سازی گاز و فناوری متمرکز خواهد بود، البته این موضوع در کاهش تحریم‌های اقتصادی ایران و نفوذ بیشتر اقتصادی در شامات کمک کننده خواهد بود بویژه که ایجاد کریدور ایران-عراق-اردن-مصر می‌تواند در تجارت کالایی دو کشور نقش سازنده داشته باشد
ورود سرمایه‌گذاری ایرانیان در درجه نخست بر روی بخش صنعتی مصر از جمله پتروشیمی، مایع‌سازی گاز و فناوری متمرکز خواهد بود، البته این موضوع در کاهش تحریم‌های اقتصادی ایران و نفوذ بیشتر اقتصادی در شامات کمک کننده خواهد بود بویژه که ایجاد کریدور ایران-عراق-اردن-مصر می‌تواند در تجارت کالایی دو کشور نقش سازنده داشته باشد.
همچنین ایجاد کارخانه تولید خودروهای داخلی و سرمایه گذاری مشترک، راه اندازی مجدد بانک مشترک ایرانیان مصر و همچنین ایجاد شرکت‌های مشترک در زمینه‌های نساجی، دریانوردی دریایی و تجارت فرش از دیگر پتانسیل‌های همکاری اقتصادی میان دو طرف است.
علاوه بر این، ایرلاین‌های ایرانی قصد دارند پروازهایی را در آسمان مصر به تعدادی از کشورهای آفریقایی انجام دهند. بنابراین این رابطه با ایران، نتایج مثبت اقتصادی برای مصر دارد بویژه که قاهره در حال حرکت به سمت شرق و غرب به منظور جذب سرمایه گذاری خارجی است و هدف آن به حرکت درآوردن اقتصاد متاثر از رکود جهانی در نتیجه جنگ روسیه و اوکراین است.
در پی توافق ایران و عربستان برای رفع تنش‌های سیاسی پس از پنج دور مذاکره در بغداد و سه دور مذاکره در مسقط، نهایتا در پکن آن هم بعد از هفت سال و سه ماه قطع کامل روابط دوجانبه از سوی عربستان، اخیرا موضوع ارتقای مناسبات ایران و مصر از سطح کنونی به تعیین سفیر به صورت جدی‌تری مطرح شده است. در همین راستا، وزارت خارجه مصر در بیانیه‌ای اعلام کرد که «مصر با علاقه این توافق را دنبال می‌کند و مشتاقانه منتظر است که توافق مذکور به کاهش تنش در منطقه کمک کند.»
اندکی پس از توافق ایران و عربستان، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه اواخر اسفند گذشته درباره مناسبات تهران و قاهره گفته بود: ۲ کشور برای هم در منطقه اهمیت قائلند و منطقه به ظرفیت مثبت و هم افزایی ایران و مصر نیاز دارد.
اردیبهشت ماه نیز وبگاه العربی الجدید به نقل از منابع عراقی اعلام کرد که نمایندگانی از تهران و قاهره فروردین ماه با یکدیگر در بغداد دیدار کرده‌اند. منابع عراقی با بیان اینکه سطح هیأت‌های مذاکره کننده پایین بود، یادآور شدند که دولت عراق تلاش دارد میانجی‌گری بین ایران و عربستان سعودی را در خصوص ایران و مصر نیز تکرار کند.
اخیرا نیز برخی منابع از سفر «هیثم بن طارق» سلطان عمان به مصر و دیدارش با «عبدالفتاح السیسی»، رئیس جمهوری مصر خبر دادند که موضوع عادی سازی روابط ایران و مصر از جمله مهمترین محورهای مذاکرات میان ۲ طرف بوده است.
اما مقام‌های بلندپایه ایرانی نیز خود این موضع را رسانه‌ای کرده‌اند. اخیرا نیز حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران اعلام کرده است که دفاتر حفاظت منافع دو کشور در تهران و قاهره فعال هستند و در راس این دفاتر از هر دو طرف فردی در سطح سفیر فعالیت می‌کند. فداحسین مالکی نماینده زابل نیز پیش تر گفته بود: در آینده‌ای نزدیک شاهد افتتاح سفارتخانه‌ها در ایران و مصر خواهیم بود و بعد از این اقدام نیز دیداری بین رئیس‌جمهور و السیسی رئیس‌جمهور مصر تدارک دیده خواهد شد.
بر این اساس، دو کشور که روابط‌شان از زمان پیروزی انقلاب اسلامی قطع شده، ممکن است بتوانند با وساطت بغداد و یا عمان بار دیگر گام‌هایی به سوی تعامل و هم‌افزایی بردارند.
دلایل اهمیت غرب آسیا و ایران برای مصر
مصر کشوری با بیش از ۱۰۴ میلیون نفر جمعیت است که بخش‌های صنعت و کشاورزی آن با مشکلات ناشی از عدم توسعه مواجه است و بخش عمده درآمدهای ارزی آن از محل بخش خدمات و گردشگری به دست می‌آید. در پی همه‌گیری ویروس کرونا و جنگ اوکراین اقتصاد بیمار مصر بسیار آسیب پذیرتر شد، چرا که شیوع گسترده ویروس کرونا، سبب کاهش بی‌سابقه درآمد حاصل از گردشگری مصر شد.
در پی مناقشه نظامی روسیه و اوکراین به عنوان ۲ کشوری که حدود ۳۰ درصد از از گندم جهان را تأمین می‌کنند، مصر به‌عنوان بزرگترین واردکننده گندم در شرایط دشواری قرار گرفته است و جذب سرمایه‌های خارجی و گردشگران بیشتر می‌توانند اقتصاد مصر را از سقوط نجات دهند، بنابراین توسعه مناسبات با کشورهای حوزه خلیج‌فارس از جمله ایران در دستور کار این کشور قرار گرفته است
افزون بر این، در پی مناقشه نظامی روسیه و اوکراین به عنوان ۲ کشوری که حدود ۳۰ درصد از از گندم جهان را تأمین می‌کنند، مصر به‌عنوان بزرگترین واردکننده گندم در شرایط دشواری قرار گرفته است و به نظر می‌رسد جذب سرمایه‌های خارجی و گردشگران بیشتر، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند اقتصاد مصر را از سقوط نجات دهد، بنابراین توسعه مناسبات با کشورهای حوزه خلیج‌فارس از جمله ایران در دستور کار این کشور قرار گرفته است.
با بهبود روابط عربستان سعودی و ایران، مصر نیز به این نتیجه رسیده است که می‌توان با وجود اختلاف بر سر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، به توسعه روابط پرداخت و بر نقاط اشتراکی که برای حل و فصل مسائل منطقه لازم است، تمرکز کرد
البته در طی بیش از چهل سال گذشته، مسائلی همچون قضیه فلسطین و پیمان کمپ دیوید در سطح منطقه‌ای و مواضع ناهمگون دو کشور نسبت به شاکله حاکم بر نظام بین‌الملل (غرب‌گرایی مصر در برابر شرق گرایی نسبی ایران) در سطح بین‌المللی؛ از جمله عواملی بوده‌اند که سبب واگرایی میان دو کشور شده‌اند. البته هرچند در حال حاضر هم شماری از موارد مورد اختلاف میان دو طرف نه تنها به قوت خود باقی است، بلکه به واسطه افزایش تنش‌ها میان ایران و رژیم صهیونیستی و تعلیق طولانی مدت برجام تشدید شده‌اند، اما با بهبود روابط عربستان سعودی و ایران، مصر نیز به این نتیجه رسیده است که می‌توان با وجود اختلاف بر سر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، به توسعه روابط پرداخت و بر نقاط اشتراکی که برای حل و فصل مسائل منطقه لازم است، تمرکز کرد.
بدیهی است ایران و مصر به عنوان دو کشور با اهمیت ژئواستراتژیک در خاورمیانه هستند که نقش مهمی در امنیت منطقه ایفا می کنند و ویژگی‌های متعددی آن دو را به یکدیگر شبیه ساخته است که از جمله آن ها نقش بی‌بدیل ایران در خلیج فارس، آسیای میانه و قفقاز و نقش پررنگ مصر در دریای سرخ، مدیترانه و شمال آفریقا است. بنابراین می توان گفت که حوزه نفوذ و عمق استراتژیک این دو کشور تنها محدود به مرزهایشان نمی‌شود.
در نتیجه، از زمان جمال عبدالناصر تاکنون، ملاحظات امنیتی مصر اقتضا می‌کرده که این کشور به سوی شرق روی آورد و همواره یکی از مبانی سیاست خارجی مصر تمرکز بر منطقه‌ای از جهان عرب بوده که از آن با اصطلاح «مشرق عربی» نام برده می‌شود. این منطقه جغرافیایی تمامی کشورهای عراق، سوریه، اردن، لبنان، فلسطین و شش کشور حاشیه خلیج فارس را شامل می شود. دولت مصر به خوبی بر این نکته واقف است که منطقه خلیج فارس، منطقه نفوذ ایران است، از این رو این کشور برای حفظ منافع اقتصادی، سیاسی و اشتراکات فرهنگی و مذهبی خود در منطقه خلیج فارس، به دنبال حضور مؤثرتر در این منطقه و ارتباط گیری با همه کشورهای آن به‌ویژه ایران است.
از سوی دیگر، از آنجا که ایران و مصر در منطقه خاورمیانه بر دو تنگه استراتژیک جهان تسلط دارند، شکاف میان این دو کشور، موجب کاهش اقتدار کارکردی این منطقه ژئوپلیتیک خواهد شد؛ از این رو طبیعی است که طرفین به دنبال چارچوبی مشترک برای توسعه روابط دو جانبه باشند.
در طول زمامداری حسنی مبارک، رئیس جمهوری پیشین مصر، ایجاد ارتباط دوستانه میان دو طرف به نظر ناممکن بود. اما بی ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی ناشی از انقلاب‌های بهار عربی، عدم حمایت مصر از عربستان در جریان جنگ سوریه و شرایط نامساعد اقتصادی در مصر همگی موجب نزدیک‌تر شدن تهران و قاهره شد.
البته با پیروزی دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا و سیاست‌های ایران ستیزانه وی، تمایل دو طرف به روابط نزدیک به سرانجام نرسید، زیرا غرب و عربستان سعودی پیشنهادهای خوبی در قالب یک مشارکت اقتصادی و سیاسی به سیسی ارائه دادند که شاید ایران قادر به آن نبود. اما به رغم مانع تراشی‌های واشنگتن و ریاض بر سر احیای روابط ایران و مصر در آن زمان، دو طرف طی یک دهه گذشته گام‌های مهمی در مسیر نزدیک شدن برداشته‌اند و برنامه مشترک آنها برای آغاز یک مشارکت یا حداقل یک جبهه متحد علیه افراط‌گرایی می‌تواند زمینه‌ساز آن باشد.
قبل از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، تهران و قاهره روابط بسیار دوستانه‌ای داشتند اما پس از جنگ ۱۹۷۳، انور سادات رئیس جمهور وقت مصر، روابط نزدیک‌تر با ایالات متحده را انتخاب کرد . سادات همچنین از طریق قرارداد کمپ دیوید در سال ۱۹۷۸ اقدام به سازش با اسرائیل کرد. شاه ایران و متحد ایالات متحده، به این اصلاحات نگاه مثبت داشت. بنابراین، بهبود روابط مصر با ایالات متحده باعث بهبود روابط با ایران نیز شد. اما انقلاب ۱۳۵۷، مسیر روابط قاهره و تهران را برای نزدیک به چهار دهه تغییر داد چون مصر نیز مانند ایالات متحده، بسیاری از روابط دیپلماتیک خود با ایران را در سال ۱۹۸۰ قطع کرد.
از سال ۲۰۱۳ تاکنون نیز ژست‌های آشتی‌جویانه برای عادی‌سازی روابط ایران و مصر وجود داشته است اما نفوذ عربستان سعودی در مصر مانع از عادی‌سازی مناسبات دو کشور شده بود، چرا که عربستان سعودی یکی از مهمترین رقبای منطقه‌ای ایران و در میان شرکای تجاری مصر، در کنار امارات متحده عربی بیشترین مبادلات تجاری را در میان کشورهای عربی دارد
عربستان بزرگترین مانع آشتی
از سال ۲۰۱۳ تاکنون نیز ژست‌های آشتی‌جویانه برای عادی‌سازی روابط دوجانبه همواره وجود داشته است اما نفوذ عربستان سعودی در مصر مانع از عادی سازی روابط مصر و ایران شده بود. چرا که عربستان سعودی یکی از مهمترین رقبای منطقه‌ای ایران و در عین حال از حامیان مالی قاهره محسوب می‌شود و در میان شرکای تجاری مصر، در کنار امارات متحده عربی بیشترین مبادلات تجاری را در میان کشورهای عربی دارد.
بر اساس گزارش بلومبرگ، ریاض به دنبال افزایش میزان سرمایه گذاری خود در مصر است بطوریکه در اواسط سال ۲۰۲۱، رئیس شورای تجارت مصر-سعودی (SEBC) اعلام کرد که عربستان سعودی در نظر دارد ارزش سرمایه‌گذاری‌های خود در مصر را ظرف پنج سال آینده به ۵۰ میلیارد دلار برساند که در حال حاضر ۳۰ میلیارد دلار است.
همچنین براساس آخرین داده‌ها، حدود ۶۲۸۰ شرکت سعودی در مصر فعالیت می‌کنند و این کشور، یک بازار بزرگ برای سرمایه‌گذاران سعودی است. عربستان دومین بازار خارجی صادرات مصر است، در حالی که مصر هشتمین کشور واردکننده کالاهای عربستان سعودی است. کل مبادلات نفتی و غیرنفتی دو کشور به بیش از ۷.۵ میلیارد دلار می‌رسد.
افزون بر این، مصر به دنبال تبدیل شدن به هاب برق در منطقه است و قراردادهای بزرگی با یونان و قبرس منعقد کرده است که تحقق آن مستلزم استفاده از سرمایه و موقعیت ژئوپلتیک عربستان است
افزون بر این، مصر به دنبال تبدیل شدن به هاب برق در منطقه است و قراردادهای بزرگی با یونان و قبرس منعقد کرده است که تحقق آن مستلزم استفاده از سرمایه و موقعیت ژئوپلتیک عربستان است. چندی پیش نیز یک مقام مصری اعلام کرد که فاز اول پروژه اتصال برق بین عربستان سعودی و مصر در ژوئن ۲۰۲۴ آغاز می‌شود. ایمن حمزه، سخنگوی وزارت برق مصر در به روزنامه سعودی «عکاظ» گفت: فاز اول پروژه اتصال برق با ظرفیت ۲۰۰۰ مگاوات در ساعت خواهد بود، مابقی مراحل به صورت متوالی وارد خواهد شد و ظرفیت آن در نهایت بر اساس توافق طرفین به ۳۰۰۰ مگاوات در ساعت خواهد رسید.
پروژه اتصال برق بین دو کشور از پروژه‌های بزرگ توسعه اقتصادی حمایت و روابط دو جانبه را تحکیم می‌کند. امضای قراردادهای مصر با طرف سعودی در اکتبر گذشته به پایان رسید تا اجرای مستقیم این پروژه با ظرفیت ۳۰۰۰ مگاوات در ساعت آغاز شود. در سال ۲۰۱۲، مصر و عربستان سعودی قرارداد همکاری برای ایجاد یک پروژه اتصال الکتریکی بین دو کشور امضا کردند. هدف از اتصال برق مصر-عربستان به عنوان محور اصلی در اتصال برق اعراب است که هدف آن ایجاد زیرساخت برای تجارت برق بین کشورهای عربی است.
محمد بن سلمان، شاهزاده سعودی که به دنبال کسب سود بیش تر برای عربستان است اخیرا رویه کمک های بلاعوض و پول پاشی به کشورهای عربی از جمله مصر، اردن و بحرین و برخی کشورهای دیگر را متوقف کرده و بر «اول عربستان سعودی» تأکید دارد
اما محمد بن سلمان، شاهزاده سعودی که به دنبال کسب سود بیش تر برای عربستان است اخیرا رویه کمک های بلاعوض و پول پاشی به کشورهای عربی از جمله مصر، اردن و بحرین و برخی کشورهای دیگر را متوقف کرده و بر «اول عربستان سعودی» تأکید دارد. سال گذشته، صندوق دولتی عربستان سعودی اعلام کرد که ۲۴ میلیارد دلار در مصر، عراق، اردن، بحرین، عمان و سودان سرمایه گذاری خواهد کرد. اما هدایت این حمایت مالی از طریق سرمایه‌گذاری به مقامات سعودی امکان می‌دهد که سود خود را در اولویت قرار دهند.
عربستان طی یک دهه گذشته میلیاردها دلار کمک مالی به مصر ارائه کرده بود و دلیل آن هم اهمیت استراتژیک مصر برای ریاض بوده است. اما اخیرا روزنامه نیویورک تایمز گزارش داده است در حالی که مصر بیشتر و بیشتر به سمت بحران اقتصادی پیش می‌رود، مقامات سعودی به مصر اعلاکم کرده اند که دیگر از چک‌های سفید خبری نیست و بر همین اساس مصر که از دریافت کمک های عربستان ناامید شده است، به دنبال سرمایه گذاری خارجی و افزایش شرکای تجاری خود از میان کشورهای مهم منطقه و از جمله ایران است.
وضعیت تجارت دوجانبه
در حال حاضر رویکردهای سیاسی دو کشور بر مناسبات تجاری آنها سایه افکنده و آن را به سطحی نازل رسانده است، بطوریکه براساس داده‌های رسمی میزان حجم تجارت دو کشور با افزایش ۳۷ درصدی در سال جاری تقریبا ۹.۵ میلیون دلار است.
صادرات ایران به مصر در سال ۱۴۰۰ بیش از ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار بوده که رتبه ۷۱ را در میان صادرکنندگان به این کشور دارد. البته این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۹ درصد افزایش یافته است. همچنین میزان واردات از مصر تقریبا ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار بوده که نسبت به مدت مشابه شال گذشته افزایش ۵۱ درصدی دارد و بدیهی است با احیای روابط این دو کشور منطقه، روابط تجاری نیز در سیر صعود قرار گیرد.
نتیجه
با توجه به توافق ایران و عربستان بر سر رفع تنش‌های سیاسی و تصمیم ریاض برای خاتمه دادن به کمک های بلاعوض به کشورهای فقیری چون مصر و سودان و غیره به نظر می‌رسد مصر که از حمایت‌های مالی ریاض سرخورده شده و با بحران اقتصادی عمیقی روبروست برای خلاصی خود از این باتلاق شرکای اقتصادی جدیدی را دنبال می کند و ایران یکی از گزینه‌های بالقوه آن است و اظهارات احمد عیسی وزیر گردشگری و آثار باستانی مصر امروز در خصوص تصویب مجموعه‌ای از تسهیلات برای گردشگران خارجی از جمله تسهیل ورود گردشگران ایرانی به این کشور نیز در همین راستا است.
تحقق از سرگیری روابط ایران و مصر می‌تواند برد متقابلی را برای دوطرف خصوصا ایران در حوزه‌های فولاد، معدن و گردشگری سلامت که دست بالاتری نسبت به مصر دارد رقم زند و بالطبع به افزایش تبادلات تجاری میان دو طرف نیز منجر خواهد شد.
نظر شما