خاورمیانه با علاقه مند شدن کشورهای عربی، حذف دلار را سرعت می دهد| لرز بزرگ علیه ارز بزرگ

بازار؛ گروه بین الملل: «خلف الحبتور» میلیاردر و تاجر اماراتی اعلام کرد: پیشنهادی برای چاپ پول واحد خلیج فارس بین شورای همکاری خلیج فارس، مصر و اردن ارائه کردم تا بتوان از زیر بار فشارهای اقتصادی ناشی از دلار خلاص شویم. انتشار واحد پول عربی به تقویت اقتصاد کمک می‌کند و برای این کار باید قبل از کنار گذاشتن دلار، مطالعات علمی و اقتصادی انجام گیرد.فشار دلار و بهره بانکی بر هر اقتصادی در دنیا تأثیر می‌گذارد

اخیرا نیز عراق تصمیم گرفته است معامله با دلار آمریکا را در تجارت داخلی ممنوع کند، مصر اوراق قرضه به یوآن چین منتشر کرده و عربستان سعودی و امارات به دنبال فروش نفت به ارزهای دیگر هستند. از نظر تاریخی، دلار بعنوان نماد هژمونی آمریکا، جایگاه ویژه‌ای در خاورمیانه دارد، چراکه تا همین اواخر ارز اصلی بلامنازع تلقی می‌شد. به عنوان مثال، دلیل اصلی که اقتصاد مصر را به سمت بحران های روزمره سوق می‌دهد، نبود دلار در بخش بانکی است. در مصر بعنوان بزرگترین کشور عربی از نظر جمعیت، پیگیری اخبار دلار آمریکا نه تنها برای اقتصاددانان و متخصصان امور مالی، بلکه برای شهروندان عادی به یک دغدغه تبدیل شده است. یکی از این موارد تاثیرگذار دلار در مورد قیمت کالاهای اساسی است که هیچ کس نمی‌تواند بدون آنها زندگی کند.

دور شدن از دلار

می‌توان گفت منطقه در ماه‌های اخیر شاهد گام‌های عملی بسیاری از دولت‌های عربی برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا بوده است، عراق استفاده از دلار را در انجام مبادلات تجاری داخلی ممنوع کرده است همچنین عربستان و امارات در حال برنامه‌ریزی برای فروش نفت به ارزهایی غیر از دلار و برنامه‌هایی برای پیوستن کشورهای عربی به بریکس دارند. تصمیم دولت عراق مبنی بر ممنوعیت استفاده از دلار در انجام معاملات شخصی و تجاری در این کشور بازار خودرو و املاک را در شوک فرو برد، سالهاست که عراقی‌ها خریدهای گران قیمت را با استفاده از دلار انجام می‌دهند. به دلیل کاهش ارزش دینار، عراقی‌ها نیاز به جمع آوری مقدار زیادی دینار برای خرید یک خودرو یا یک خانه گران قیمت داشتند، بنابراین مرسوم بود که برای جلوگیری از این سناریو از دلار آمریکا استفاده می‌کردند.

برای چندین دهه، دلار سلطان ارزها و بهترین معامله در بسیاری از کشورهای خاورمیانه بود، اما شرایط شروع به تغییر کرده است، زیرا مقامات ارشد تعدادی از کشورهای منطقه اظهاراتی را بیان کرده‌اند که نشان می‌دهد سلطه دلار در منطقه کمرنگ می‌شود. در عراق، مقامات ایالات متحده با توجه به حمایت ضمنی بسیاری از سیاستمداران عراقی از تهران، ورود دلار به کشور را به دلیل نگرانی از قاچاق به ایران دشوارتر می‌کنند. این کمبود دلار، منجر به نوساناتی در ارزش دینار عراق شده است. اقتصاد عراق به شدت متکی به فروش نفت بوده که از سال ۲۰۰۴ نزد بانک فدرال رزرو ایالات متحده سپرده شده است. برای خروج پول و تبدیل آن به دینار، بانک مرکزی عراق به فدرال رزرو نیاز دارد که سپس دلار را به بانک‌های خصوصی می‌فروشد.

این در حالی است که واشنگتن بر این باور است که استفاده از حراج دلار برای پولشویی و عرضه دلار به کشورهایی مانند سوریه و ایران که مشمول تحریم‌های شدید آمریکا هستند،منجر شده و به همین دلیل تصمیماتی برای کاهش دسترسی به دلار اتخاذ کرده است. برای پایان دادن به این بحران، دولت عراق تصمیم گرفت استفاده از دلار آمریکا را در انجام معاملات شخصی و تجاری در این کشور ممنوع کند. همچنین در فوریه گذشته، عراق تصمیم گرفت ارزش واردات بخش خصوصی از چین را به یوان بپردازد.

برای چندین دهه، دلار سلطان ارزها و بهترین معامله در بسیاری از کشورهای خاورمیانه بود، اما شرایط شروع به تغییر کرده است، زیرا مقامات ارشد تعدادی از کشورهای منطقه اظهاراتی را بیان کرده‌اند که نشان می‌دهد سلطه دلار در منطقه کمرنگ می‌شود

در همین زمینه، وزیر دارایی عربستان، محمد الجدان، گفت که کشورش برای فروش نفت به ارزهایی غیر از دلار، از جمله یورو آماده بوده و امارات هم اعلام کرد که در حال مذاکره اولیه با هند برای تجارت کالاهای غیرنفتی به روپیه هند است. پیش از این، قاهره در سال ۲۰۲۲ برنامه‌های خود را برای انتشار اوراق قرضه به یوان چین، پس از انتشار اوراق قرضه به ین ژاپن اعلام کرد. این اقدامات همزمان با اباراز تمایل مصر، عربستان سعودی، امارات، الجزایر و بحرین برای پیوستن به کشورهای گروه بریکس است. مسکو اعلام کرده است که نشست بعدی این گروه در ماه ژوئن برای ایجاد یک سیستم ارزی جدید برای تکمیل مبادلات تجاری بین کشورهای عضو خواهد بود.

گروه بریکس یک سازمان سیاسی بین المللی است که مذاکرات برای تشکیل آن در سال ۲۰۰۶ آغاز شد و اولین اجلاس سران خود را در سال ۲۰۰۹ برگزار کرد. از آن زمان تاکنون جلسات گروه سالانه برگزار می‌شود. در ابتدا اعضای این بلوک تنها چهار کشور روسیه، چین، برزیل و هند بودند و نام بلوک در آن زمان به نسبت حروف اول چهار کشور به زبان انگلیسی، «BRIC» بود، سپس آفریقا جنوبی درخواست پیوستن به این بلوک را داد که در سال ۲۰۱۰ تصویب شد و نام آن به «بریکس» تغییر کرد. علاوه بر این اقدامات، امارات متحده عربی از سال ۲۰۲۱ در یک پروژه آزمایشی که توسط بانک تسویه حساب‌های بین المللی در رابطه با استفاده از ارزهای دیجیتال صادر شده در تجارت با تایلند، هنگ کنگ و چین استفاده می‌شود.

تارنمای بلومبرگ ماه گذشته گزارش داد که دلارزدایی با سرعت شگفت انگیزی به پیش می رود و دلار اکنون حدود ۵۸ درصد از ذخایر ارزی جهانی را تشکیل می‌دهد، در حالی که در سال ۲۰۰۱ این رقم ۷۳ درصد بود. با وجود این، کارشناسان تأیید می‌کنند که حرکت دلارزدایی برخلاف آنچه گزارش‌های مطبوعاتی نشان می‌دهند، با سرعت نسبتاً کندی پیش می‌رود. پیوند فروش نفت خلیج فارس به دلار به دهه هفتاد قرن گذشته بازمی‌گردد، زمانی که کشورهای منطقه با ایالات متحده توافق کردند که در ازای آن، امنیت خلیج فارس را تضمین می‌کند. عربستان و امارات نفت را به دلار صادر و بیشتر کشورهای خلیج فارس، به استثنای کویت، ارزهای خود را به دلار پیوند زده‌اند. در مقابل برخی از کارشناسان باور دارند که برای کشورهای تولیدکننده نفت مانند عربستان سعودی، چنین اظهاراتی تنها راهی برای جلب توجه ایالات متحده است.

تاثیر جنگ اوکراین

شاید نقطه توافق بین کارشناسان این باشد که تمایل به یافتن ارزهای غیر از دلار در خاورمیانه به دو دلیل است: نخست جنگ اوکراین است. مک داول، کارشناس امور سیاسی، با بیان اینکه تحریم‌های غرب علیه روسیه بخش بزرگی از بحث‌ را به خود اختصاص داده است، افزود: هر زمان که آمریکا از دلار به عنوان سلاح خارجی استفاده می‌کند، مخالفانش به سمت تکمیل فعالیت‌های اقتصادی با ارزهای دیگر می‌روند.

با این حال، در صورت تشدید تحریم‌ها علیه روسیه از جمله توسل به گزینه «تحریم‌های ثانویه»، کشورهای خاورمیانه برای اجتناب از آن‌ها با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد، زیرا تحریم‌های ثانویه علیه اشخاص ثالث، اعم از دولت‌ها یا شرکت‌ها اعمال می‌شود که باعث دشواری دور زدن تحریم‌های غرب علیه مسکو می‌شود. بنابراین دولت‌های نگران از تحریم‌های آمریکا به طور فزاینده‌ای در حال بررسی چگونگی ادامه این مسیر هستند، حتی اگر هنوز تمایلی برای تغییر رادیکال از دلار نشان نداده‌اند.

بسیاری از کارشناسان، تسلیح تجارت و مالی بین المللی در چارچوب جنگ با روسیه را دلیل آمادگی کشورهای خاورمیانه برای نظام جهانی چندقطبی می‌دانند، زیرا این کشورها می‌خواهند هم در داخل و هم در خارج موقعیت بهتری داشته باشند

دلیل دوم اینکه که ایالات متحده احتمالا سعی خواهد کرد قوانین بازار جهانی نفت را مجدداً تنظیم کند تا منافع روسیه را هدف قرار دهد که تهدیدی استراتژیک برای عربستان سعودی است. در این زمینه، عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی در مارس گذشته گفت که سقف قیمت نفت به ناچار منجر به بی‌ثباتی بازار خواهد شد. ما نفت را به هیچ کشوری که سقف قیمتی برای عرضه ما اعمال کند، نمی‌فروشیم.

پیش از این نیز محمد ارکب وزیر انرژی الجزایر مخالفت کشورش را با هرگونه تصمیمی که منجر به تعیین سقف قیمت گاز طبیعی شود را ابراز کرد و افزود: الجزایر در هر شرایطی از ایده سقف قیمت‌ها حمایت نمی‌کند.

ماریا دمرتزیس، استاد سیاست اقتصادی در موسسه دانشگاه اروپا در فلورانس، معتقد است که با توجه به ادامه تحریم‌ها علیه روسیه، صحبت ها در مورد دور شدن از دلار افزایش می یابد، اما این اتفاق یک شبه روی نخواهد داد. بنابراین، حتی اگر برخی کشورها بخواهند به ارزی غیر از دلار متوسل شوند، نمی‌توانند زیرساخت‌های تسویه حساب ارائه شده توسط سیستم پرداخت دلاری را جایگزین کنند. اگر هند بخواهد با شیلی معامله کند، شامل استفاده از زیرساخت دلار آمریکا برای تسویه معامله می‌شود که رویه قانونی برای آن است. این موضوع برای چندین دهه توسط ایالات متحده ارائه شده است، به این معنی که هر جایگزینی برای دلار پیامدهای حقوقی و اداری عظیمی خواهد داشت.

مسدود شدن دارایی‌های بانک مرکزی روسیه منجر به اهرم شدن بانک‌های مرکزی شده که به سیستم مالی بین المللی آسیب وارد کرده است. از همین روی بسیاری از کارشناسان، تسلیح تجارت و مالی بین المللی در چارچوب جنگ با روسیه را دلیل آمادگی کشورهای خاورمیانه برای نظام جهانی چندقطبی می‌دانند، زیرا این کشورها می‌خواهند هم در داخل و هم در خارج موقعیت بهتری داشته باشند.