بازار؛ گروه بین‌الملل: الویرا نبیولینا؛ رئیس کل بانک مرکزی روسیه با هدف پیگیری توافقات پولی و بانکی با ایران و شرکت در پنجاه‌ویکمین اجلاس اتحادیه پایاپای آسیایی به تهران سفر کرده است که سه‌شنبه و چهارشنبه (دوم و سوم خرداد) با حضور ۹ عضو اصلی اتحادیه، کشورهای روسیه، بلاروس، افغانستان و بانک توسعه اسلامی برگزار خواهد شد. به باور کارشناسان، تهران و مسکو در کانون روند دلارزدایی از تجارت هستند که احتمالا در سفر رییس بانک مرکزی روسیه به تهران محور گفت‌وگوهای دوجانبه نیز باشد.
بر اساس اعلام اخیر بانک مرکزی، بانک VTB به عنوان دومین بانک بزرگ روسیه در حال افتتاح دفتر نمایندگی در تهران است و شعب دو بانک ایرانی در روسیه نیز افتتاح می‌شود. هدف تأسیس دفتر نمایندگی بانک‌های هر کشوری در خارج از آن کشور عمدتاً برای شناسایی فرصت‌های اقتصادی چه از جهت تجاری و چه سرمایه‌گذاری است. بنابراین تأسیس دفتر نمایندگی یک بانک روسی در ایران شروع خوبی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور تلقی می‌شود.
از دلارزدایی تا اتصال بانکی
دولت‌های روسیه و ایران شروع به حذف تدریجی استفاده از دلار آمریکا برای انجام تسویه حساب‌های تجاری دوجانبه کرده‌اند. الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه گفت: ۸۰ درصد از مبادلات تجاری روسیه و ایران با ارزهای ملی انجام می‌شود و استفاده از یوان چین را نیز در نظر دارند. به گفته الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه، درخواست برای استفاده از ارزهای ملی از جمله روبل روسیه و ریال ایران موثر بوده است و تنها مقدار اندکی از این معاملات همچنان بر دلار آمریکا تکیه دارد.
هم ایران و هم روسیه در حال حاضر با تحریم‌های اقتصادی وضع شده توسط دولت آمریکا مواجه هستند که استفاده از دلار را برای تکمیل معاملات با استفاده از سیستم مالی سنتی دشوار می‌کند
هم ایران و هم روسیه در حال حاضر با تحریم‌های اقتصادی وضع شده توسط دولت آمریکا مواجه هستند که استفاده از دلار را برای تکمیل معاملات با استفاده از سیستم مالی سنتی دشوار می‌کند. این منجر به تغییر کامل پرداخت در مبادلات تجاری بین المللی شده است و دو کشور به دنبال سیستم جایگزین هستند. اخیراً ابراهیم رئیسی به بانک مرکزی ایران دستور داده است که زمینه را برای کنار گذاشتن کامل دلار آمریکا از مبادلات تجاری خود و تبدیل به ریال و پول ملی ایران فراهم کند. به همین ترتیب، روسیه از تغییر جهت استفاده از ارزهای ملی و یوان چین برای همین منظور حمایت کرده است.
توافق دوجانبه تهران و مسکو در ۲۹ ژانویه برای اتصال سیستم‌های انتقال بین بانکی آنها از چند جهت تغییر دهنده بازی است. از نظر فنی، از این پس ۵۲ بانک ایرانی که قبلاً از SEPAM ، سیستم مخابراتی بین بانکی ایران استفاده می‌کردند، با ۱۰۶ بانک با استفاده از SPFS ، معادل روسی سیستم پیام‌رسان بانکی سوئیفت، در ارتباط هستند.
تجارت روبل-ریال
به گفته مسئولان دو کشور سهم روبل و ریال در تسویه‌های متقابل از ۶۰ درصد فراتر رفته و موفقیت «استفاده مشترک از سیستم‌های پرداخت ملی میر و شتاب» را تأیید می‌کند. این موضوع، نه تنها تحریم‌های غرب را دور می‌زند، بلکه می‌تواند «مسائل مربوط به همکاری‌های دوجانبه سودمند و افزایش تجارت را حل کند.
به گفته کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو: «اکنون بیش از ۴۰ درصد تجارت بین دو کشور به روبل است. تهران از روبل به عنوان ارز اصلی در همه مکانیسم‌های ادغام منطقه‌ای حمایت می‌کند.» اشاره او به اتحادیه اقتصادی اوراسیا ( EAEU) به رهبری روسیه بود که ایران با آن در حال بستن قرارداد تجارت آزاد است.
قرارداد SEPAM-SPFS با یک برنامه آزمایشی تحت نظارت یک بانک ایرانی و بانک VTB روسیه آغاز می‌شود. زمانی که برنامه آزمایشی اشکال احتمالی نداشته باشد، سایر بانک‌ها نیز وارد عمل خواهند شد. مزیت اصلی این همکاری اینکه، SEPAM و SPFS در برابر تحریم‌های آمریکا و غرب که بی‌رحمانه بر تهران و مسکو تحمیل شده‌اند، مصون هستند. زمانی که توافق کامل انجام شود، همه بانک‌های ایرانی و روسیه می‌توانند به یکدیگر متصل شوند.
تحولات جنگ اوکراین و پیامدهای آن بر سیاست جهانی تأثیرات چشمگیری بر روابط تهران و مسکو گذاشته و زمینه را برای گسترش همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و تجاری فراهم کرده است
جای تعجب نیست که جنوب جهانی توجه بسیار زیادی به این همکاری دارد. این احتمالاً به یک مورد مهم در دور زدن سوئیفت تبدیل خواهد شد. موفقیت SEPAM-SPFS مطمئناً سایر معاملات دوجانبه یا حتی چندجانبه بین کشورها را ترغیب خواهد کرد.
دلیل نزدیکی سیستم بانکی دو کشور
تحولات جنگ اوکراین و پیامدهای آن بر سیاست جهانی تأثیرات چشمگیری بر روابط تهران و مسکو گذاشته و زمینه را برای گسترش همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و تجاری فراهم کرده است. بهبود همکاری‌های بانکی و مالی ایران و روسیه و به‌ویژه پیمان پولی دو کشور یکی از مهم‌ترین ابعاد همکاری‌های دوجانبه ایران و روسیه است. اگرچه تلاش‌ها برای بهبود مشارکت در این زمینه‌ها از چندین سال پیش آغاز شده، اما حمله روسیه به اوکراین اجرای این همکاری‌ها را تسریع کرده است.
در چارچوب همکاری‌های بانکی و مالی، همزمان با سفر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به ایران، نماد معاملاتی واحد پول ریال-روبل در بازار ارز ایران راه اندازی شد. تجارت با ارزهای محلی در بازار ارز ایران باعث تقویت بیشتر روابط اقتصادی ایران و روسیه می‌شود و ممکن است نقش ارزهای خارجی دیگر مانند دلار آمریکا و یورو را در بازار ایران کاهش دهد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس جمهور روسیه نیز در این خصوص اعلام کرد که استفاده از دلار آمریکا در معاملات دوجانبه را کنار گذاشته‌اند. یکی از پیامدهای اقتصادی سفر پوتین به تهران و سفر رئیس کل بانک مرکزی ایران به روسیه در ۷ جولای ۲۰۲۲ محسوب می‌شود.
تهران و مسکو در تلاشند تا یک سیستم مبادلات مالی-بانک محلی بین دو کشور ایجاد کنند که به آنها امکان می‌دهد از سیستم سوئیفت اجتناب کنند. پسکوف در این خصوص گفت: ایران و روسیه در حال مذاکره برای ایجاد یک سیستم بانکی واحد به منظور مبارزه با تحریم‌های آمریکا هستند. پس از حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم‌های شدید و پس از حمله روسیه به کریمه در سال ۲۰۱۴ و اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه، مسکو دو سیستم به نام‌های سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS) و MIR را برای کاهش وابستگی به سیستم‌های پیام‌رسان مالی غربی توسعه داد.
پس از حمله اوکراین به روسیه و اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو، ایران نهمین کشوری است که قصد دارد به فهرست کشورهای استفاده کننده از سیستم‌های مالی روسیه بپیوندد. ایران در سال ۲۰۱۲ به دلیل فعالیت‌های هسته ای خود از سیستم سوئیفت حذف شد.
SPFS معادل روسی سیستم انتقال مالی SWIFT است که توسط بانک مرکزی فدراسیون روسیه طراحی شده است و انتقال بدون وقفه پیام‌های مالی در داخل روسیه را تضمین می‌کند. کارت‌های سیستم مالی MIR به عنوان جایگزینی برای ویزا و مسترکارت طراحی شده‌اند. اولین کارت‌های MIR در سال ۲۰۱۵ راه اندازی و در مجموع ۱۱۲ میلیون کارت MIR تا ژانویه ۲۰۲۲ بین مشتریان توزیع شد.
در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد از روس‌ها حداقل یک کارت نقدی MIR دارند. بیش از ۲۵ درصد تراکنش‌های مالی در روسیه از طریق این سیستم انجام می‌شود. حقوق بازنشستگی، کمک‌های اجتماعی و حقوق کارگران موسسات بودجه در روسیه به سیستم پرداخت MIR منتقل شده است. علاوه بر این، در پایان سال ۲۰۲۰، دولت روسیه با اعلام اینکه در صورت استفاده از کارت، ۲۰ درصد از هزینه‌های سفر داخلی گردشگران روسی را پوشش می‌دهد، استفاده از کارت MIR را تشویق کرد. بعداً این مشوق به ۲۵ درصد افزایش یافت.
به غیر از روسیه، بسیاری از بانک‌ها در کشورهایی مانند ترکیه، ویتنام، ارمنستان، ازبکستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و مناطق بالفعل اوستیای جنوبی و آبخازیا در خاک گرجستان کارت اعتباری MIR را می‌پذیرند. پس از حمله اوکراین به روسیه و اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو، ایران نهمین کشوری است که قصد دارد به فهرست کشورهای استفاده کننده از سیستم‌های مالی روسیه بپیوندد. ایران در سال ۲۰۱۲ به دلیل فعالیت‌های هسته ای خود از سیستم سوئیفت حذف شد.
ایران و روسیه هر دو با تحریم‌های سیستم مالی غرب (سوئیفت) مواجه هستند. بنابراین می‌توان گفت که به رسمیت شناختن سامانه پیام رسان مالی روسیه فرصتی برای دور زدن تحریم‌های غرب علیه دو کشور است. مشارکت ایران در سامانه پیام‌رسان مالی روسیه، پتانسیل بهبود همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های مالی و بانکی را دارد. با این وجود، قابل توجه است که روابط تجاری دو کشور به اندازه‌ای نیست که بتواند شکاف تجاری روسیه-غرب یا ایران-غرب را پر کند.
روسیه فعالانه به خروج ایران از انزوای سیاسی و اقتصادی بین المللی کمک می‌کند و از ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک عضو کامل و از درخواست ایران برای پیوستن به بریکس حمایت کرد
در مجموع، در این شرایط، مسکو و تهران در چارچوب اعلام شده «محور شرق» فعالانه شروع به تقویت روابط و همکاری با کشورهایی کرده‌اند که تسلیم آمریکا نشده‌اند و خواهان توسعه روابط دوستانه با فدراسیون روسیه و ایران هستند که در جبهه مقدم آن دلارزدایی و ارتباطات اقتصادی قرار دارد.
بسته شدن بازارهای غربی برای مسکو و از هم پاشیدگی زنجیره‌های لجستیکی که روسیه را به اروپا متصل می‌کند، جذابیت ایران را به عنوان یک قطب مهم حمل و نقل افزایش داده است. اقداماتی برای بهبود بخش‌های ریلی و دریایی کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب که از خاک ایران به خلیج فارس و اقیانوس هند می‌گذرد، در حال انجام است.
روسیه فعالانه به خروج ایران از انزوای سیاسی و اقتصادی بین المللی کمک می‌کند و از ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک عضو کامل و از درخواست ایران برای پیوستن به بریکس حمایت کرد. آماده‌سازی توافقنامه منطقه آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در مرحله نهایی خود قرار دارد.
واقعیت‌های نوظهور ژئوپلیتیکی، پیش نیازهای عینی را برای نزدیکی مسکو و تهران، برای فعال سازی و گسترش همکاری‌ها در زمینه های نظامی- سیاسی، تجاری، اقتصادی، علمی، فنی و غیره به منظور خنثی کردن پیامدهای تهدیدات نظامی و فشار تحریم‌های غرب و همچنین تلاش‌های آن برای منزوی ساختن روسیه و ایران و جلوگیری از شکل گیری نظم نوین جهانی ایجاد می‌کند.
نظر شما