بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا علی‌اکبر صفایی، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی در دیدار با وزیر حمل‌ونقل، ارتباطات و فناوری اطلاعات عمان سعید بن حمود المعولی اعلام کرده که جمهوری اسلامی ایران برای راه‌اندازی و اتصال کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب، پروژه‌هایی چون تأمین کشتی‌های تجاری به ویژه در دریای خزر، سرمایه‌گذاری در نادر و افزایش ظرفیت‌های ریلی را در دست انجام و عملیاتی‌سازی دارد. افزون بر این از چندی پیش، خط منظم کانتینری بین بندرعباس در هرمزگان و بنادر عمان ایجاد شده است.
اتصال کریدور شمال- جنوب (دریای خزر در شمال به دریای عمان و خلیج‌فارس در جنوب) با تکمیل مسیر ریلی رشت - کاسپین – آستارا موجب توسعه تجارت ترانزیتی ایران در منطقه شده و درآمدهای سرشار را نصیب کشور می‌سازد که در شرایط کنونی تحریم و فشارهای اقتصادی بر ایران بسیار کارگشا است.
به تازگی محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در دیدار با همتای عمانی خود خالد المعولی در جریان هفدهمین اجلاس PUIC با توجه به تحولات فعلی منطقه‌ای و جهانی، بر اهمیت کریدور شمال – جنوب در روابط دوجانبه ایران و عمان تاکید کرده بود.
تداوم جنگ اوکراین سبب تغییر بسیاری از مؤلفه‌های ژئوپلیتیک منطقه آسیای میانه و قفقاز شده است؛ تغییر در مسیر ترانزیت شرق به غرب یکی از مؤلفه‌هایی است که کشورهای همسایه به آن می‌اندیشند و به عنوان مثال ترکیه با بهره‌گیری از فرصت جنگ روسیه و اوکراین که کریدور مدنظر مسکو به اروپا را از کار انداخته و نیز با استفاده از تعلل ایران در تکمیل مسیرهای ریلی و تجهیز بنادر خود، در تلاش است تا کریدور ترنس خزر را به عنوان مهم ترین ابزار انتقال کالا و انرژی از چین به اروپا تثبیت کند.
در صورتی که ایران بتواند با سرعت و پویایی مسیرهای ریلی مناسب برای پیوند کشورهایی چون عمان به آسیای میانه را شکل دهد و با سیاست گذاری درست در حوزه راه، مانع از تثبیت مسیرهای کریدوری کشورهای رقیب مانند ترکیه و باکو شود، خواهد توانست علاوه بر درآمد سرشار اقتصادی، بازیگری خود را در عرصه سیاسی و فرهنگی افزایش دهد و نیز بر امنیت و قدرت خود بیفزاید و به همین منظور لازم است تا نسخه های جدیدی برای ارتقاء جایگاه ژئوپلتیک کشور در مواجهه با ژئوپلتیک نوین منطقه اندیشیده و پیاده سازی شود. (شبکه ترانزیتی ایران به جای مسیرها و کریدورهای مستقل)
افزون بر این، مولفه‌هایی از قبیل حل مشکلات کلان تبادلات مالی، کاهش ریسک تجارت و سرمایه‌گذاری در کشور، حل مشکلات بیمه نامه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی به طور مستقیم بر جذابیت ترانزیت از کشور تاثیر دارد.
اهمیت موقعیت ژئوپلیتیک ایران در تعاملات ترانزیتی و لجستیکی با عمان
توافق‌نامه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب موسوم به نستراک در سپتامبر ۲۰۰۰ میلادی در ابتدا میان ایران، هند و روسیه منعقد شد، اما درحال حاضر ۱۰ عضو جدید شامل آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان و سوریه نیز به این توافق‌نامه ملحق شده‌اند.
این کریدور ترانزیتی از بنادر هند آغاز و از طریق اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس به جنوب ایران متصل و سپس از طریق جاده و ریل به بنادر جنوبی چابهار و شهید رجایی و در نهایت از طریق دریای خزر به روسیه می‌رسد. بنابراین ایران با استقرار در مسیر این دالان تجاری، بهترین و ایمن‌ترین مسیر برای اتصال عمان به آسیای میانه و منطقه قفقاز با هدف گسترش تجارت خارجی این همسایه جنوبی را فراهم می‌کند.
ایران با تکیه بر موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک استثنایی خود می‌تواند دسترسی بسیاری از کشورها را به منطقه ویژه آسیای مرکزی فراهم کند که عمان هم از این قاعده مستثنی نیست. بر همین اساس، با استفاده از کریدور شمال – جنوب و امکانات بنادر شهید رجایی، شهید بهشتی و چابهار در جنوب و بنادر انزلی، آستارا و امیرآباد در شمال و همچنین روابط دیپلماتیک حسنه میان تهران، مسکو و دهلی نو به عنوان سه عضو کلیدی این دالان تجاری، ایران می‌تواند نقش مسیری ایمن، کم‌هزینه و مقرون به صرفه را برای توسعه تعاملات ترانزیتی با عمان ایفا کند.
اهمیت ژئواستراتژیک ایران برای عمان درخصوص دسترسی آسان به آسیای مرکزی تا حدی است که وزیر حمل‌ونقل و ارتباطات و فنّاوری اطلاعات عمان خود طی این سفر بر توسعه سرمایه‌گذاری‌های بندری و تحقق تجارت عمان به آسیای میانه از طریق بنادر ایران تاکید کرده است
اهمیت ژئواستراتژیک ایران برای عمان درخصوص دسترسی آسان به آسیای مرکزی تا حدی است که وزیر حمل‌ونقل و ارتباطات و فنّاوری اطلاعات عمان خود طی این سفر بر توسعه سرمایه‌گذاری‌های بندری و تحقق تجارت عمان به آسیای میانه از طریق بنادر ایران تاکید کرده است.
وی پیش‌تر در بازدید از بندر شهید رجایی خواستار اجرای توافق نامه عشق‌آباد برای به فعلیت رساندن تجارت با کشورهای آسیای مرکزی به عنوان مهم‌ترین راهبرد دولت عمان در تجارت دریایی منطقه‌ای شده بود و بر آمادگی بخش خصوصی این کشور برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های لجستیکی و پسکرانه‌ای در بنادر ایران تاکید کرده بود.
در سال‌های اخیر شکل‌گیری پارادایم توسعه سواحل دریای عمان، رونق محور شرق و مزیت‌های ترانزیتی بنادر جنوبی ایران خصوصا بندر چابهار موجب اجرای برنامه‌ها و اقداماتی برای افزایش ترافیک کالا و کشتی، رشد واردات کالاهای اساسی، توسعه صادرات غیرنفتی و ترانزیت کالا از مبادی و مقاصد کشورهای منطقه از طریق این بنادر شده است. اما برای یکپارچه‌سازی فعالیت‌های بنادر جنوبی ایران با شبکه حمل‌ونقل بین‌المللی کالا، اقداماتی چون افزایش ضریب دسترسی بندر از طریق ایجاد شبکه حمل‌ونقل کانتینری دراین بنادر است.
چرا که استانداردبودن با قابلیت حمل‌ونقل کانتینر در هر نقطه‌ای از جهان با هر وسیله حمل‌ونقل، انعطاف‌پذیری کانتینر برای حمل طیف گسترده‌ای از کالاها، هزینه‌کم و صرفه‌جویی در اقتصاد مقیاس سرعت بالای جابه‌جایی و انتقال، استفاده از کانتینر به‌عنوان انبار و امنیت و ایمنی و از همه مهم‌تر امکان استفاده طیف وسیعی از ذی‌نفعان از فضای کانتینر برای جابه‌جایی، موجب شده است که حمل‌ونقل کانتینری به‌عنوان زنجیره تأمین واقعی جهانی در نظر گرفته شود و بیش از ۵۰ درصد تجارت جهانی توسط کانتینر انجام شود.
از سوی دیگر، بنادر چابهار و شهید بهشتی مهم ترین رقیب بنادر خلیج فارس به شمار می روند؛ چراکه نسبت به بنادر خلیج فارس از دسترسی بهتری برخوردار هستند، به طوری که به دلیل موقعیت جغرافیایی این بنادر در کرانه دریای عمان و نقطه ورود به خلیج فارس، پهلوگیری و تخلیه و بارگیری کشتی‌ها نسبت به سایر بنادر خلیج فارس اقتصادی‌تر و به‌صرفه‌تر است.
از سوی دیگر، این موضوع خود اهمیت تامین اتصال ریلی زاهدان-چابهار و راه اندازی خط ریلی رشت – آستارا به عنوان حلقه‌های مفقوده کریدور شمال–جنوب را دوچندان می کند؛ چراکه درحال‌حاضر پس‌کرانه ریل و جاده این بندر امکان حمل بارها با تناژ بالا در سال را ندارد و عدم اتصال ریلی بنادر شمالی نیز فرآیند ترانزیت را پیچیده‌تر می کند
از سوی دیگر، این موضوع خود اهمیت اتصال ریلی زاهدان-چابهار و راه اندازی خط ریلی رشت – استارا به عنوان حلقه‌های مفقوده کریدور شمال–جنوب را دوچندان می کند؛ چراکه درحال‌حاضر پس‌کرانه ریل و جاده این بندر امکان حمل بارها با تناژ بالا در سال را ندارد و عدم اتصال ریلی بنادر شمالی نیز فرآیند ترانزیت را پیچیده‌تر می کند.
همچنین بندر چابهار از موقعیت ممتازی برای خدمات‌رسانی به کشتی‌های ورودی خلیج فارس برخوردار است؛ مشخصا سوخت‌رسانی به کشتی‌های ورودی به خلیج فارس و اصطلاحا بانکرینگ موجب می‌شود درآمد زیادی نصیب کشور شود. این در حالی است که درحال‌حاضر بندر فجیره امارت متحده عربی که در خلیج فارس و بسیار دورتر از اقیانوس است، مهم‌ترین بندر بانکرینگ خلیج فارس محسوب می‌شود.
بندر چابهار همچنین نسبت به بندر گوادر پاکستان رقابتی‌تر و به‌صرفه‌تر است؛ چراکه اتصال گوادر به کشورهای آسیای میانه و افغانستان به دلیل ناهمواری‌های گسترده و مناطق کوهستانی شمال پاکستان، سخت‌تر و هزینه‌برتر است. همچنین به دلیل بهای پایین انرژی در ایران، بندر چابهار نسبت به گوادر از نظر انرژی هم به‌صرفه‌تر است
بندر چابهار همچنین نسبت به بندر گوادر پاکستان رقابتی‌تر و به‌صرفه‌تر است؛ چراکه اتصال گوادر به کشورهای آسیای میانه و افغانستان به دلیل ناهمواری‌های گسترده و مناطق کوهستانی شمال پاکستان، سخت‌تر و هزینه‌برتر است. همچنین به دلیل بهای پایین انرژی در ایران، بندر چابهار نسبت به گوادر از نظر انرژی هم به‌صرفه‌تر است. علاوه بر اینها، موقعیت شبه‌جزیره‌ای بندر گوادر موجب شده این بندر محدودیت توسعه داشته باشد؛ به زبان گویاتر بندر گوادر زمین‌های کمتری برای توسعه دارد، درحالی‌که بندر چابهار چنین محدودیتی ندارد و زمین‌های بایر و فراوانی برای طرح‌های آتی توسعه به‌عنوان یک ابربندر در اختیار دارد.
از چندی پیش، سرویس‌های حمل کانتینری از مبدأ و مقصد بندر چابهار به برخی از بنادر کشورهای هند، چین و کشورهای حوزه خلیج فارس اجرایی شده است و درحال‌حاضر تردد شناورهای بزرگ کانتینری با ظرفیت ۶۵۰۰ TEU به بندر چابهار درحال انجام است.
لزوم اجرای توافق‌نامه عشق‌آباد به عنوان نقطه عطف تعاملات ترانزیتی ایران و عمان
چندین سال قبل ایران، عمان، قطر، ترکمنستان و ازبکستان (موافقتنامه عشق آباد) را با هدف تاسیس کریدور جدید حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیتی که کشورهای آسیای مرکزی را با بنادر خلیج فارس اتصال می‌دهد، به امضا رساندند، پس از مدتی قطر از این توافق‌نامه خارج شد، اما قزاقستان به آن پیوست.
کریدور بین‌المللی جدید ترکمنستان-ایران- عمان، با عبور از خاک ایران، کشورهای آسیای میانه را به بنادر ایران در خلیج فارس و دریای عمان متصل خواهد کرد. اجرای موافقتنامه سال ۲۰۱۶ میان سه کشور ترکمنستان،ایران و عمان نقطه عطفی در روابط منطقه‌ای خواهد بود و زمینه‌ساز گسترش روابط بین کشورهای منطقه خواهد شد
کریدور بین‌المللی جدید ترکمنستان-ایران- عمان، با عبور از خاک ایران، کشورهای آسیای میانه را به بنادر ایران در خلیج فارس و دریای عمان متصل خواهد کرد. اجرای موافقتنامه سال ۲۰۱۶ میان سه کشور ترکمنستان،ایران و عمان نقطه عطفی در روابط منطقه‌ای خواهد بود و زمینه‌ساز گسترش روابط بین کشورهای منطقه خواهد شد. این کریدور، مسیر توسعه اقتصادی کشورهای عضو این پروژه را فراهم خواهد کرد.
روابط نزدیک راهبردی تهران و مسقط پیش‌زمینه رشد چشم‌گیر تعاملات تجاری
در پی افزایش فشارهای غربی و تحریم های آمریکا علیه ایران بر سر موضوع هسته‌ای و همچنین تضادهای ایئولوژیک میان حکام عمان و کشورهای خلیج فارس، عمان که از مدت‌ها پیش و از زمان روی کار آمدن سلطان قابوس در پی یافتن شریک و هم‌پیمانی استراژیک منطقه‌ای برای خود بود به ایران نزدیک‌تر شد و با اقداماتی چون میزبانی مذاکرات هسته ای و ایفای نقش بازوی کمکی ایران در توسعه صادرات مجدد کالاهای ایرانی، با استفاده از بنادر سلطان قابوس، صحار و سلالم در خاک خود سعی کرد تا در مقابل فشارهای عربستان و امارات در منطقه تنها نماند.
به عنوان مثال، در طی جنگ یمن، استان المهره این کشور که طی سال‌ها از جنگ دور مانده بود، در سال ۲۰۱۷ در مرکز جنگ کشورهای حوزه خلیج فارس قرار گرفت و طبق گفته کارشناسان یمنی، سعودی‌ها شروع به انتقال ۱.۵۰۰ سرباز خود به این منطقه و آموزش نیروهای محلی برای مقابله با قاچاق سلاح در سراسر مرز عمان کردند.
در پی ورود و تصرف این شهر توسط عربستان، ریاض بر خلاف وعده خود فرودگاه غیرنظامی را بست و سپس آن را به یک مقر نظامی تبدیل کرد. همچنین شروع به ساختن ۵ پایگاه نظامی و ۲۰ مرکز ایست بازرسی نظامی کرد. در واقع حضور نظامی عربستان در المهره تنها خشم ساکنان آن را به همراه نداشت بلکه طبق گفته کارشناسان و دیپلمات‌های خارجی این حضور همچنین شکافی را در روابط ریاض و عمان ایجاد کرد، چرا که مسقط تسلط عربستان بر استان المهره را تهدیدی برای خود میدانست به ویژه اینکه قبایل استان المهره و عمانی در امتداد مرزها ساکن هستند.
افزون بر در پی اعزام نیروهای امارات به این منطقه روابط مسقط و ابوظبی نیز دست‌خوش تنش‌هایی شد. البته در پی توافق ایران و عربستان بر سر رفع تنش‌ها که به میانجی‌گری چین صورت گرفت و عمان و عراق نیز از سایر بانیان آن بودند، به نظر می‌رسد در زمان صلح و ثبات بیش‌تری در منطقه استقرار یابد.
روند تجاری ایران و عمان نشان از آن دارد که ارزش تجارت دو کشور در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بوده و در سال ۱۴۰۱این رقم رشد ۵۵۰ میلیون دلاری داشته و به ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسیده است و در صورت تسهیل روند تجارت میان دو کشور رسیدن به هدف‌گذاری ۳ میلیارد دلاری در کوتاه‌ترین زمان امکان‌پذیر است
روند تجاری ایران و عمان نشان از آن دارد که ارزش تجارت دو کشور در سال ۱۴۰۰ برابر با ۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بوده و در سال ۱۴۰۱این رقم رشد ۵۵۰ میلیون دلاری داشته و به ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسیده است و در صورت تسهیل روند تجارت میان دو کشور رسیدن به هدف‌گذاری ۳ میلیارد دلاری در کوتاه‌ترین زمان امکان‌پذیر است.
اخیرا غلام حسین شافعی، رئیس اتاق ایران در دیدار با فیصل عبدالله، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع عمان که در رأس هیاتی تجاری برای بازدید از نمایشگاه ایران اکسپو ۲۰۲۳ و شرکت در همایش تجاری ایران-عمان به تهران سفر کرده از عمان به عنوان دروازه‌ای برای ورود ایران به کشورهای آفریقایی یاد کرده و تاکید کرده بود موقعیت جغرافیایی دوطرف زمینه‌ساز سوداقتصادی متقابل است.
عبدالله نیز در این دیدارکشورش را پلی برای تجارت کالاهای ایرانی به یمن، آفریقای شرقی و مرکزی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس خواند که می تواند فرصتی مغتنم برای تاجران ایران و عمانی باشد. وی در ادامه افزوده بود افزایش روابط تجاری تهران و مسقط از اهداف چشم‌انداز ۲۰۲۴ این کشور است و این کشور آماده ارائه همکاری در پروژه‌های مشترک با ایران تا تمام فرصت سرمایه‌گذاری در اختیار تجار ایرانی قرار گیرد.
نتیجه
روابط دیپلماتیک و اقتصادی ایران و عمان طی سال‌های اخیر در مدار صعود قرار گرفته و حاکی از عزم دو همسایه برای اتحاد قوی‌تر استراتژیک و تامین منافع دوجانبه اقتصادی است. از این رو تقویت روابط ترانزیتی و لجستیکی به عنوان یکی از زیرشاخه‌های کلان تعاملات اقتصادی باید بیش از پیش در محور توجه قرار گیرد.
به همین منظور، تکمیل دالان تجاری شمال–جنوب در داخل، فراهم‌کردن بستر مناسب تجارت دریایی برای ذی‌نفعان تجاری به عمان، تردد کالا و کانتینر برای تمام رویه‌های گمرکی و توسعه فعالیت‌های تجاری با عمان از الویت ویژه‌ای برخوردار است و ایران باید در این زمینه تمام قد و موازی با کریدورهای رقیب وارد عمل شده تا سود سرشار و منافع چشم‌گیر وابستگی سیاسی و اقتصادی با همسایگان نصیب رقبایی چون ترکیه و آذربایجان نشود.
افزون بر این، با توجه به نقش آفرینی مثبت عمان در توسعه صادرات مجدد کالاهای ایرانی خصوصا در شرایط تحریم‌ها، لزوم گسترش استفاده از بنادر این کشور برای تجار ایرانی بیش از پیش پررنگ شده است، چرا که عمان پیش‌تر حسن‌نیت خود را به ایران نشان داده است که می‌تواند واسطه مالی و تجاری امینی برای ایران در شرایط پرچالش تحریم‌ها باشد.
نظر شما