بازار؛ گروه استانها: ایران به عنوان یکی از مدعیان بافت و صادرات فرش همواره در بازارهای جهانی حرف‌های بسیاری برای گفتن داشته است اما این روزها که مشتریان اصلی خود را در بازارهای جهانی از دست‌داده و برخی تحریم‌ها و تبادلات پولی با مشکل همراه شده لذا سایه این مشکلات برای استان‌هایی مانند خراسان رضوی به‌عنوان قطب تولیدکننده فرش نیز سنگین شده است.
فرش ایران درگذشته‌های دور بر اساس نقشه ذهنی بافته می‌شد و همین نکته ارزشش را صدچندان می‌کرد. سال‌های خیلی پیش‌ازاین، زمانی که بیش از ۵هزار روستا به حرفه فرش‌بافی مشغول بودند، زنان و مردان نقشه را با صدای بلند و آهنگین می‌خواندند و قالیبافان گره بر گره می‌زدند.
این روزها فرش ایرانی، ماشینی شده و تولید انبوه می‌شود و شاید برای این است که گل‌های قالی‌های ایرانی دیگر رنگ و بوی گذشته را ندارند. بی‌رونقی بازار فرش ماشینی و حضور فرش‌های خارجی و وارداتی حالی برای بازار فرش ایرانی نگذاشته؛ فرشی که دیگر حتی بازارش را در خارج از مرزها هم ازدست‌داده است. این شرایط کم‌وبیش گریبان فرش دستباف مشهد را هم گرفته؛ فرشی که بازتاب واضحی از فرهنگ و تاریخ این شهر کهن محسوب می‌شود.
در خصوص موانع تولید و صادرات فرش دستباف با هادی مخملی رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف مشهد به گفت‌وگو نشستیم.
* وضعیت صادرات چگونه است؟
متأسفانه صادارت فرش سال گذشته چندان مطلوب نبود و در مقایسه با سال های اوج صادرات با کاهش جدی مواجه بودیم.
برای اینکه حال و روز صادرات خوب باشد در مرحله اول باید بازار تقاضا داشته باشد. علاقه به فرش دستبافت در تمام دنیا وجود دارد اما چند سالی است که ترجیحات مصرف‌کننده نسبت به دهه‌های قبل تغییر کرده است یعنی علاقه مردم به استفاده از انواع کف‌پوش‌ها که به‌عنوان رقیب فرش دستبافت چه در بازار داخل و چه خارج وجود دارد باعث تشدید این موضوع شده است
گذشته از مسائل اقتصادی و شرایطی که در دنیا به وجود آمده متاسفانه ما نتوانستیم در بازار کالایی با شرایط رقابت‌پذیر تولید کنیم.
ما زمانی می‌توانیم به بازار اتکا کنیم و انتظار بهره‌وری داشته باشیم که کالای رقابت‌پذیر تولید کنیم و این مستلزم استفاده از تمام ظرفیت‌ها است و فعالیت و شغل توجیه اقتصادی داشته باشد تا فرد بتواند به‌دوراز عوامل بازدارنده کار کند.
* چه مشکلاتی بر سر راه صادرات وجود دارد؟
در کشور ما نسبت به کشورهای دیگر این عوامل بازدارنده وجود دارد مثل برگشت ارز حاصل از صادرات تعهد که موضوعی بازدارنده است .
ما زمانی می‌توانیم به بازار اتکا کنیم و انتظار بهره‌وری داشته باشیم که کالای رقابت‌پذیر تولید کنیم و این مستلزم استفاده از تمام ظرفیت‌ها است و فعالیت و شغل توجیه اقتصادی داشته باشد تا فرد بتواند به‌دوراز عوامل بازدارنده کار کند
فرش دستبافت کالایی زمان‌بر است و لذا به دلیل مشکلاتی که در بازار وجود دارد تعدادی از صادرکنندگان مستقیم به شعبات خود صادر می‌کنند و برگشت پول زمان‌بر است و حتی ممکن است فرش را به‌صورت امانی در اختیار طرف خارجی که مورد اعتماد است بگذارند.
برگشت ارز صادرات برای فرش دستبافت یک عامل بسیار مهم برای بازار است و درصد صادرکننده را حدوداً به صفر رسانده چون نمی‌توانند برگشت ارز را به‌موقع داشته باشند و حتی در دولت قبل تهدید به اقدامات قضایی شدند.
افزایش مواد اولیه فرش دستبافت برای تولیدکننده است چون ما بخشی از حوزه تولیدمان با سفارش و یا مستقیم با فعالیت خود صادرکننده انجام می‌شود صادرکننده‌هایی که شناخت از بازار داشتند و ناقل اطلاعات بودند که به حوزه تولید منتقل می‌کردند یا خودشان مستقیم تولیدکننده و صادرکننده هستند یعنی تولیدات صادرات محور دارند.
تعرفه واردات ابریشم هم که تعرفه قابل قبولی نبود و انجام نشد و لذا استفاده از ابریشمی که باکیفیت برای بافت فرش فاخر برای ما گران می‌شود.
مواد اولیه، دستمزد کارگر و کار سخت و بیمه قالیبافان بخشی از مشکلات موجود دراین صنعت است که اگر چه مرکز ملی فرش مساعدت‌هایی را در راستای بیمه بافندگان داشته است اما این صنعت به دلیل مسائل سیاسی از جمله قطع مراودات بین‌المللی تاثیر منفی زیادی روی بحث صادرات و حوزه تجارت و بازرگانی دارد.
* گرانی چه تأثیری در بازار و همچنین تولید و بافت فرش داشته است؟
تولیدات فرش بسیار متنوع است و لذا در برخی از تولیدات با افزایش تولید مواجه شدیم اما از طرفی اثرات منفی هم چون رکود بازار و کم شدن مشتری موجب شده تا بازار با رکود روبرو شود که البته عوامل دیگر مانند تغییرات سلیقه مشتری و حتی مسائل سیاسی تاثیر گذار مانند جنگ‌های منطقه ای را نیز باید در صادرات لحاظ کرد.
گران شدن مواد اولیه، افزایش دستمزد بافنده و از همه مهم‌تر گرانی فرش دستباف سبب شده مصرف‌کننده به سمت کف‌پوش‌های دیگر ازجمله فرش ماشینی گرایش پیدا کند.
مسئله دیگری که بازار فرش دستباف را با چالش مواجه کرده، نداشتن یک برنامه درست در راستای سلیقه‌یابی مصرف‌کننده است؛ در این راستا اگر نسبت به ایجاد طرح‌های بومی متنوع اقدام نشود لذا قادر نخواهیم بود به این بازار راکد کمک کنیم.
از تمامی موارد یاد شده که بگذریم با توجه به وضعیت اقتصادی و مشکلات معیشتی مردم، فرش دستباف در اولویت خرید مصرف‌کنندگان نیست لذا باید گفت علاقه برای خرید فرش دستباف وجود دارد ولی امکان خرید فراهم نیست.
* صنعت تابلو فرش چقدر رونق دارد؟
شرایط دشوار بانکی، ضرورت بازگرداندن ارز و قوانین دست و پاگیر، افزایش نرخ حمل‌ونقل و قیمت مواد اولیه، کاهش تقاضا برای خرید و بازارهای صادراتی هزینه تمام‌شده تولید فرش را افزایش داده است.
این صنعت از همان ابتدا یاری‌دهنده بازار فرش دستباف بود ولی تولید فله‌ای موجب شد بازار به‌مرور از این صنعت اشباع شود و ازآنجایی‌که این بازار به‌مرور به سمت سبک‌های تقلیدی گرایش پیدا کرد، متأسفانه نتوانست اصالت صنعتی‌اش را در کنار فرش دستی حفظ کند.
شرایط دشوار بانکی، ضرورت بازگرداندن ارز و قوانین دست و پاگیر آن، افزایش نرخ حمل‌ونقل و قیمت مواد اولیه، کاهش تقاضا برای خرید و بازارهای صادراتی هزینه تمام‌شده تولید فرش را افزایش داده است
به نظرم اگر صنعت تابلو فرش به‌طور صحیح مدیریت و هدایت نشده و نقشه‌ها و طرح‌ها به‌روز نشوند و بدون آگاهی و اطلاع از خواست و سلیقه بازار همچنان بی‌رویه تولید شود، بی‌شک هم برای خودش و هم برای بازار فرش ایجاد مشکل خواهد کرد.
* آیا عید نوروز توانست تحرکی در بازار برای خریدوفروش ایجاد کند؟
تحرکی که روی آن حساب باز کرد اتفاق نیفتاد مخصوصاً مشهد که به خاطر تخریب و بازسازی بازار حدود صد و خرده‌ای از اعضا امکان فعالیت مانند گذشته را نداشتند.
* برای جان گرفتن این صنعت چه انتظاری از دولت دارید؟
اگر دولت تسهیلات گمرکی بدهد و اجازه دهد تا مسافر خارجی فرش را از کشور خارج کند و هم چنین معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات خاص برای تولیدکننده و صادرکننده در نظر بگیرد آنوقت می توان امید داشت که صنع فرش دستبافت جان تازه ای بگیرد البته این موضوع به شرط ایجاد بازار های جهانی و تسهیل صادرات است.
* چه باید کرد؟
هرچند با تغییرات ترجیحی که برای مصرف‌کننده صنعت فرش در دنیا به وجود آمده مانند استفاده از کف‌پوش‌ها برای مفروش کردن منازل؛ اما هنوز باوجود همه مشکلات در این زمینه می‌توان از فرش دستباف در روستاها به‌عنوان یک مکمل اقتصادی در امر معاش یادکرد و هنوز این صنعت در خیلی از روستاها قابل‌اتکاست.
خوشبختانه هنوز علاقه‌مندی به فرش ایرانی در دنیا وجود دارد و افراد بسیاری برای فرش ایرانی سر و دست می‌شکنند لذا این صنعت به مدیریت بیشتر و حمایت بیشتری نیاز دارد.
فرش ایرانی هنوز به توجه و تمرکز در فرایند تولید تا مصرف و صادراتش نیازمند است و اگر در امر بازاریابی این صنعت و فروشش در داخل و خارج از ایران و ایجاد یک فضای رقابتی اقدامات جدی‌تری صورت بگیرد، می‌توان به آینده بهتر فرش ایرانی امیدوار بود.
در حال حاضر مشکلی که وجود دارد وضعیت تحریم‌هاست و دیگر اینکه در بحث صادرات فرش دستباف ما به یک رابطه بین‌المللی خوبی با دنیا نیازمندیم.
فرش دستباف ایرانی مورد تقاضای همه کشورهای دنیاست؛ اما این کالا باید رقابت‌پذیر شود و شرایط برای ارتقای کیفی و رقابت‌پذیر شدن فرش دستباف بسیار دشوار شده و به دلایل مختلف، فرش دستباف در زنجیره گردش تولید قرار نمی‌گیرد.
نظر شما