اکبر محمودی؛ بازار: توجه به برنامه آمایش سرزمین در برنامه هفتم توسعه نشان می دهد که توسعه و آبادانی کشور می تواند با سرعت بیشتری حرکت کند.
احمد حاج علی زاده، مدیر مرکز مطالعات شهری و روستایی مناطق محروم جهاد دانشگاهی می گوید: در نگارش آمایش سرزمین در برنامه هفتم، عملکرد برنامه ششم توسعه مورد نقد قرار می گیرد.
او با بیان اینکه توسعه دریا محور در دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت مورد توجه قرار گرفته است معتقد است که در برنامه ششم توسعه راجع به آمایش سرزمین چندین بند وجود داشت که تکلیف دستگاههای اجرایی و همه دستگاههای اجرایی را مشخص کرده بود. اصولا در برنامه جدیدی که قرار است نگارش شود عملکرد برنامه قبلی مورد بررسی و نقد قرار می گیرد و طبیعتا یک سری موفقیت هایی اگر داشته است همان برنامه تکرار می شود و اگر هم برنامه ای موفق نبوده است آن برنامه اصلاح می شود.
حاج علی زاده در خصوص توسعه سواحل نیز می گوید: اختصاصا در برنامه هفتم توجه به توسعه دریا محور در دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام مورد تاکید بوده و دستور اکید مقام معظم رهبری این است که از ظرفیت های دریا در شمال و جنوب به خوبی استفاده شود.
متن کامل گفتگوی خبرنگار خبرگزاری «بازار» با «احمد حاج علی زاده» مدیر مرکز مطالعات شهری و روستایی مناطق محروم جهاد دانشگاهی را با هم می خوانیم:
* برای ورود به بحث ابتدا بفرمایید که جایگاه برنامه آمایش سرزمین در برنامه هفتم توسعه چطور دیده شده است؟
آمایش سرزمین در برنامه های توسعه پنجم و ششم تکرار شده است. اما اختصاصا در برنامه هفتم توسعه، آمایش سرزمین جایگاه ویژه ای دارد و جلساتی که در کمیته های ذیل کمیسیون تولیدی و زیربنایی مجمع تشخیص مصلحت نظام راجع به این موضوع تشکیل شده است یک کمیته ای با همین عنوان راجع به آمایش سرزمین بررسی کرده است و نزدیک به یک سال روی آن بحث شده است. از متخصصانی که در این حوزه هستند در سازمان ها و نهادهای مختلف در این جلسات دعوت به عمل آمده است. تمام وزارتخانه ها و نهادهایی که مرتبط با موضوع دعوت شده اند و نظرات تخصصی آنها در کمیته های تخصصی اخذ شده است. آمایش در حوزه صنعت، مسکن و محیط زیست و تمام حوزه ها که به آمایش سرزمین مربوط می شود و می تواند ورود کند در توسعه منطقه ای راجع به آن اظهارنظر شده است. ما حصل تمام این اقدامات تبدیل به سیاستهایی شده است که برنامه پیشنهادی کمیته تخصصی مجمع تشخیص جمع آوری و سپس در کمیسیون تخصصی نظرات خود را ارائه می کند و بعد از چکش کاری در حوزه مربوطه مطرح می شود و بعد از جلسات متعدد، بعد از نهایی شدن به کمیسیون اصلی مجمع تشخیص مصلحت نظام ارائه می شود و سپس در صحن علنی مجمع تشخیص مصلحت نظام بعد از تصویب در قالب سیاستهای کلی برنامه هفتم به عنوان برنامه پیشنهادی، تقدیم دفتر مقام معظم رهبری می شود و از آنجا هم بعد از اصلاحات احتمالی برای تدوین برنامه به دولت ابلاغ می شود. تمام این مراحل طی شده و سیاستهای کلی برنامه هفتم توسعه توسط دفتر مقام معظم رهبری ابلاغ شده است.
سیاست های کلی آمایش سرزمین در برنامه های قبلی شامل تقویت منابع انسانی، توجه به یکپارچگی ملی و سرزمینی، افزایش بازدهی اقتصادی، دستیابی به تعادل منطقه ای، سامان بخشی مراکز زیستی و ملاحظات امنیتی و دفاعی در استقرار جمعیت بوده است
در حوزه استفاده از ظرفیتهای مناطق باید اذعان کنم که در کشور، مناطق محروم داریم که استعدادهای مختلفی هم دارند. مناطق ساحلی، کویری و کوهستانی و کم باران و پر باران داریم. مناطقی که ظرفیت کشاورزی و مناطقی که دارای ظرفیتهای صنعتی هستند. تمام این ظرفیت ها و مناطق با آمایش سرزمین مرتبط می شود و در آن سیاستهای کلی راجع به این موارد توصیه هایی شده است و البته این موارد اگر تبدیل به برنامه شود و جزئیات آن مشخص شود بهتر می توان در خصوص سیاستهای برنامه هفتم توسعه و یا برنامه های توسعه اظهارنظر کرد.
ذکر این نکته هم لازم است که سیاست های کلی آمایش سرزمین در برنامه های قبلی شامل تقویت منابع انسانی، توجه به یکپارچگی ملی و سرزمینی، افزایش بازدهی اقتصادی، دستیابی به تعادل منطقه ای، سامان بخشی مراکز زیستی و ملاحظات امنیتی و دفاعی در استقرار جمعیت بوده است.
در برنامه ششم توسعه راجع به آمایش سرزمین چندین بند وجود داشت که تکلیف دستگاههای اجرایی و همه دستگاههای اجرایی را مشخص کرده بود. در برنامه جدیدی که قرار است نگارش شود عملکرد برنامه قبلی مورد بررسی قرار می گیرد و یک سری موفقیت هایی اگر داشته است همان برنامه تکرار می شود و اگر هم برنامه ای موفق نبوده آن برنامه اصلاح می شود
* در برنامه هفتم توسعه نسبت به برنامه ششم توسعه چه تحولاتی در برنامه های آمایش سرزمین دیده شده است؟ چه ویژگیها و مزیت های خاصی در آن دیده می شود؟
در برنامه ششم توسعه راجع به آمایش سرزمین چندین بند وجود داشت که تکلیف دستگاههای اجرایی را مشخص کرده بود. اصولا در برنامه جدیدی که قرار است نگارش شود عملکرد برنامه قبلی مورد بررسی و نقد قرار می گیرد و طبیعتا یک سری موفقیت هایی اگر داشته است همان برنامه تکرار می شود و اگر هم برنامه ای موفق نبوده است آن برنامه اصلاح می شود. البته شاید دلایلی وجود داشته است که آن برنامه موفق نباشد و آن موانع و مشکلات احصاء می شود که اگر به عنوان مثال اعلام شد استفاده از ظرفیتهای صنعتی در نقاط صنعتی باید به چه شکل باشد اگر آن توسعه صنعتی در آن نقاط صنعتی مطابق برنامه آمایش اتفاق نیفتاده، یک سری مشکلات وجود داشته است و باید آن مشکلات بررسی شود. در تدوین برنامه جدید راهکار برای حل آن مشکلات قبلی ارائه می شود. طبیعتا موانع احصاء و دلایلی که باعث شده بود که اهداف برنامه محقق و احصاء نشود در تدوین برنامه جدید برای آن راهکار ارائه شود.
* موانعی که درباره برنامه آمایش سرزمین در برنامه ششم توسعه وجود داشت، بیشتر کدامها بودند؟
موانع متعدد داریم. مثل برخی دستورالعمل ها و قوانین که در اجرای برنامه مشکلاتی ایجاد کرده است. به عنوان مثال دستگاههای اجرایی اگر بخواهند در حوزه آمایش برنامه ای ارائه دهند یک سری قوانینی وجود دارد که این قوانین اجازه محقق کردن برنامه ها را به آن دستگاهها نمی دهد. نیاز است که آن قوانین اصلاح شود. یک سری بخشنامه هایی وجود دارد که این بخشنامه ها نیاز به بازنگری دارند. به طور مثال در یک منطقه ای که مستعد کشاورزی است در حوزه جهاد کشاورزی و ادارات مرتبط یک سری اقدامات باید در آن منطقه ایجاد می شد. حالا ممکن است که در اجرای برنامه محدودیت هایی در تامین منابع آب و یا در تغییر کاربری وجود داشته باشد. یا یک سری اقدامات که نیاز بود برای ایجاد زیر ساخت ها به وجود بیاید، اتفاق نیفتاده است. بنابراین باید ابتدا زیرساخت ها را شناسایی کنیم و موانع برطرف شود تا فعالیت های جدید در منطقه شکل بگیرد.
دلیل اینکه تاکید می شود تا از ظرفیت های دریا استفاده شود این است که سواحل گسترده ای در شمال و جنوب کشور و دسترسی به آب های آزاد و وجود مناطق آزاد یک ظرفیت ویژه ایجاد کرده است
* در برنامه هفتم توسعه به اقتصاد دریا توجه زیادی شده است. چرا در اقتصاد دریا موفق عمل نکردیم. دلایل آن چیست؟ آیا می توانیم در برنامه هفتم توسعه به آن اهداف دست پیدا کنیم؟
یک سری موفقیت هایی در اقتصاد دریا بوده است. اما طبیعتا شاید آن موفقیت ها خیلی کافی نبوده است. دلیل اینکه تاکید می شود تا از ظرفیت های دریا استفاده شود این است که سواحل گسترده ای در شمال و جنوب کشور و دسترسی به آب های آزاد و وجود مناطق آزاد یک ظرفیت ویژه ایجاد کرده است. این مناطق آزاد مزیت هایی برای سواحل دارد. اما یک سری موفقیت هایی که انتظار می رفت تا مناطق آزاد به دست بیاورند به دست نیاورده اند که دلایل متعددی دارد.
* بر روی موضوع توانمندسازی و محرومیت زدایی چه اقداماتی در مرکز مطالعات شهری و روستایی مناطق محروم جهاد دانشگاهی صورت گرفته است؟ و اینکه اصولا کدام مناطق مناطق محروم هستند.
اصولا این که به چه مناطقی مناطق محروم می گوییم شاخص های مختلفی دارد. به لحاظ سازمانی یک سری از سازمان ها و نهادهایی داریم که متولی شتاسایی مناطق محروم هستند. البته عمدتا این مناطق، اغلب روستایی هستند وبا شاخص هایی از جمله پایین بودن درآمد و ضریب جینی و دوری از مرکز استان و شهرستان شناخته می شوند. در نهایت این مناطق، مناطق کم برخوردار هستند. در مجموع مناطق محروم دارای شاخص های مختلفی هستند که مورد شناسایی قرار می گیرند. تعداد مناطق محروم در کشور هر چه به سمت مرکز استان حرکت می کنیم کمتر می شود.
یک سری ظرفیت در مناطق محروم داریم که شاید بتوانیم به جرات بگوییم در مناطق پیشرفته نداریم. مثل نیروی انسانی ارزان قیمت و یا زمین های مستعد کشاورزی و باغی. این موارد ظرفیت هایی است که شاید کمتر به آن توجه شده است و باعث می شود که بتوانیم یک سری ظرفیت ها را در این مناطق شناسایی کنیم. یک سری ظرفیتهایی در حوزه منابع طبیعی و محیط (آب و خاک مناسب) وجود دارد. شاید این موارد همگی وجود داشته باشد اما افرادی که در این مناطق هستند نتوانند آن محصول تولید شده و خدمات تولید شده را به نرخ مناسب به بازار عرضه کنند. این موارد باعث می شود که میزان درآمدی که به دست می آید کم باشد.
هر چقدر هم منابع دولتی داشته باشیم طبیعتا محدود خواهد بود و نمی توان برای تمام مناطق محروم منابع تزریق کرد اما می توان از طریق ظرفیت های منطقه در جهت توسعه و توانمندسازی اقدام کرد
* مثالی که بتواند نشان دهد برای محرومیت زدایی و توانمندسازی در سایر کشورها و یا داخل کشور چه اقداماتی صورت گرفته است چیست؟
اقدامات محرومیت زدایی و توانمندسازی در خارج از کشور عمدتا در کشورهای آفریقایی بوده است. افرادی که درآمد پایین دارند و هم منابعی که در اختیار دارند و نمی توانند از آن استفاده کنند. مثلا آفریقا منابعی دارای خاک و آب خوب دارد و می توانند کشاورزی کنند. اما نمی توانند محصولات خود را وارد بازار کنند. در آسیا هم در کشورهایی از جمله هندوستان این اتفاق رخ می دهد. عمده جمعیت کشور هندوستان، روستا نشین است در روستاها پتانسیل مناطق محروم شناسایی شده و فعالیتهای آنها فعالیتهای تخصصی شده است. همین تجربیات هم در مجموع در داخل کشور توسط دستگاههای مختلف بهره برداری و انجام شده است. به عنوان مثال بنیاد مسکن این اقدام را انجام می دهد. بنیاد مستضعفان هم از طریق بنیاد علوی اقدامات محرومیت زدایی را انجام می دهد. و ستاد اجرایی فرمان امام هم اقدامات خوبی در این خصوص در سال های قبل آغاز و انجام داده است. این فعالیتها از طریق ارائه تسهیلات یا برگزاری دوره های آموزشی و جلب مشارکت مردم انجام می گیرد. مثلا طرح پیشرفت و آبادانی مناطق محروم با همین هدف، خود مناطق محروم و طرح مطالعاتی و پتانسیل ها را شناسایی می کند. در قالب این طرح گروه های مردمی و صندوق ها شکل می گیرد. یک سری فعالیتها هم هست که منابع آن صندوق ها پاسخگو نیست و منابع مکمل در قالب تسهیلات ارزان قیمت در اختیار می گذارند. این طرح در حال تکمیل شدن است و می توان از ظرفیت های مردمی در توسعه و پیشرفت منطقه استفاده کرد. شاید سوال این باشد که نقش نهادها چیست؟ هر چقدر هم منابع دولتی داشته باشیم طبیعتا محدود خواهد بود و نمی توان برای تمام مناطق محروم منابع تزریق کرد اما می توان از طریق ظرفیت های منطقه در جهت توسعه و توانمندسازی اقدام کرد.
نظر شما