چشم انداز روابط اقتصادی تهران - توکیو؛ نقش آفرینی ژاپن در ۳ استان درگیر خشکسالی در ایران

بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا سفیر ژاپن در ایران «کازوتوشی آیکاوا» در دیدار با استاندار کرمان محمد مهدی فداکار اعلام کرده است که کشورش با همکاری سازمان های بین المللی اقداماتی در سه استان درگیر با خشکسالی ایران انجام خواهد داد.

به گفته وی قرار است با هدف مطالعات و اقدامات علمی در مقابله با خشکسالی به سه استان ایران سفرهایی از جانب کارشناسان ژاپنی صورت گیرد. سفیر ژاپن هم چنین بر آمادگی کشورش نسبت به گسترش مراودات دوحانبه با ایران در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و گردشگری تاکید کرد.

یکی‌ از اقدامات ایران برای اجرای طرح تعادل‌بخشی منابع آبی انعقاد یک قرارداد سه ساله با کارشناسان ژاپنی به منظور آموزش کشاورزان برای مصرف صحیح از منابع آب بود که از سال ۱۳۹۷ آغاز شده است. بر اساس این طرح، چهار مشاور ایرانی با دریافت مشاوره از کارشناسان ژاپنی در چهار دشت نیشابور، رفسنجان در استان کرمان، اسدآباد در استان همدان و ارسنجان در استان فارس اقدام به آموزش کشاورزان و افراد عادی در حوزه برداشت، مصرف و الگوی کشت مناسب آموزش‌های کرده اند. قرار است طی حضور ژاپنی‌ها در ایران ۱۰ هزار تسهیل‌گر تربیت شوند. ایران در پی تغییرات اقلیمی سال های متمادی است که با روند کاهش سفره های زیرزمینی و تبعات آن دست و پنجه نرم می کند.

وضعیت ذخایر سدهای کشور نگران کننده است. این گزاره‌ای است که تمام آمارهای وزارت نیرو هم آن را تایید می‌کند. پیش تر مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور گفته بود که همزمان با سپری شدن ۲۶۲ روز از سال آبی (سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰) تا ۲۱ خردادماه سال گذشته میزان کل حجم آب در مخازن سدهای کشور به حدود ۲۶.۴۷ میلیارد مترمکعب رسیده است و این یعنی ذخایر سدهای کشور نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۵ درصد کاهش داشته است. به گفته احد وظیفه ؛ رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی میزان بارندگی ها در کشور به طور متوسط ۲۸ درصد کمتر از حد نرمال است. مجمع جهانی اقتصاد نیز در گزارش ۲۰۲۲، بحران منابع طبیعی را یکی از پنج خطر اصلی اقتصاد ایران نام برده است.

اگرچه ایران از اواخر دهه ۷۰، وارد تنش آب شده است اما مدیریت منابع آب چندان به نتایج خوبی نرسیده است. قطعی زنجیره‌ای آب در ایران می‌تواند نشانه روشنی از این موضوع باشد. سدسازی بی‌رویه از یک سو و انتقال آب و فعالیت‌های صنایع از سوی دیگر، مدیریت منابع آب در ایران را زیر سوال می‌برد.

ناگفته پیداست که آثار خشکسالی و نبود مدیریت مناسب در ایران تنها به قطعی آب محدود نمی‌شود. سلسله‌ای از بحران‌ها به دنبال بحران آب در کشور رخ می‌دهد. فرونشست زمین، گسترش بیابان‌ها، تشدید آتش‌سوزی‌ها، مهاجرت و… تنها بخشی از آثار این بحران است.

تکنولوژی ژاپن برای ایجاد باران مصنوعی در مقابله ایران با خشکسالی کارآمد خواهد بود. به گزارش روزنامه جپن تایمز، توکیو با احداث ژنراتورهای باران مصنوعی سعی در افرایش ذخایر آبی در سدهای خود در زمان کاهش نزولات آسمانی دارد

این در حالی است که تکنولوژی ژاپن برای ایجاد باران مصنوعی در مقابله ایران با خشکسالی کارآمد خواهد بود. به گزارش روزنامه جپن تایمز، توکیو با احداث ژنراتورهای باران مصنوعی سعی در افرایش ذخایر آبی در سدهای خود در زمان کاهش نزولات آسمانی دارد.

هم چنین به گزارش آستانه تایمز، ژاپن با همراهی برنامه توسعه سازمان ملل تجهیزات کامپیوتری به سرویس آب و هوا شناسی ملی قزاقستان اهدا کرده اند که کاربرد آن شناسایی و اجرای اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از خشکسالی است و می تواند مقامات محلی و کشاورزان را پیش از بروز خشکسالی از وقوع آن مطلع کند. به دلیل اهمیت کاهش اثرات منفی خشکسالی در جهان، ژاپن بر چنین پروژه ای سرمایه گذاری کرده و در حال ارتقای مداوم این تکنولوژی است.

تحریم های آمریکا مسبب اصلی سیر نزولی تعاملات اقتصادی ایران – ژاپن

در پی امضای برجام میان ایران و غرب، یک هیات بزرگ اقتصادی ژاپنی متشکل از نمایندگان ۲۱ شرکت برای مذاکره با ایران در خصوص همکاری در پروژه های نفتی و گازی، صنایع پتروشیمی، پالایش و صنایع بالادستی نفت و انتقال فناوری در سال ۹۴ به ایرن سفر کرد و دو طرف حتی بر سر تاسیس بانک ژاپنی در ایران هم به توافق رسیدند، اما در پی خروج یک جانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم های مجدد ناعادلانه علیه ایران، ژاپن نیز نسبت به گسترش همکاری های اقتصادی و علی الخصوص نفتی با ایران دلسرد شد.

پیش از تحریم ها، ژاپن دومین وارد کننده نفت از چین بود و شرکت های ژاپنی در پروژه های نفتی چون میدان نفتی آزادگان شرکت داشتند. اما در پی تحریم های فزاینده غرب علیه ایران، شرکت توسعه نفتی اینپکس که از سال ۲۰۰۱ توسعه میدان نفتی آزادگان را در دست داشت سال ۸۹ از این پروژه کنار کشید. در همان سال ژاپن با همراهی چهارمین دور از تحریم های شورای امنیت سازمان ملل اقدام به مسدود کردن حساب ۸۸ شرکت، ۱۵ بانک و ۲۴ فرد ایرانی کرد.

اما در حوزه پتروشیمی، شرکت مهندسی و کشتی سازی میتسوبی قرارداد ۲۸۰ میلیون دلاری خود برای توسعه واحد پلی اتیلن سنگین ایلام را در سال ۲۰۱۰ تکمیل کرد و هم اکنون ایران سالانه ۳۰۰ هزار تن محصول از این واحد تولید میکند.

ایران به ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در حوزه تولید نفت، گاز و پتروشیمی نیاز دارد و شرکت های ژاپنی از تکنولوژی و سرمایه لازم برای این کار برخوردار هستند

ایران به ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در حوزه تولید نفت، گاز و پتروشیمی نیاز دارد و شرکت های ژاپنی از تکنولوژی و سرمایه لازم برای این کار برخوردار هستند. پیش تر در مرداد سال جاری سفیر ژاپن در تهران با بیان اینکه تا چند سال پیش حجم مبادلات تجاری ایران و ژاپن به یک میلیارد دلار بود، اظهار کرد:‌ در حال حاضر حجم مبادلات دو کشور به خاطر موضوع تحریم‌های آمریکا به شدت کاهش پیدا کرده و این رقم کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار است.

هم چنین در بهمن ماه سال گذشته بهرام شکوری رئیس کمیته مشترک ایران و ژاپن خاطر نشان کرده بود به واسطه تحریم ها تجارت ایران و ژاپن به‌شکل غیر رسمی و از طریق واسطه‌ها دنبال می‌شود.

تا پیش از اعمال تحریم ها علیه ایران ژاپن یکی از شرکای بزرگ ایران خصوصا در زمیه تکنولوژی بوده است و این کشور که به لحاظ تکنولوژی و نوآوری همتراز کشورهای آمریکایی و اروپایی است علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری مشترک با ایران است و می تواند کاملا نیازهای ایران در زمینه های صنعت، معدن و کشاورزی را مرتفع کند، اما تحریم‌ها یکی از موانع اصلی برای ورود سرمایه ژاپن به ایران است. صادرات در زمینه ی تکنولوژی و صنعت، به عنوان یکی از اصلی ترین محرک های گردش چرخ اقتصادی ژاپن معرفی می شود.

رفع تحریم‌ها و ایجاد مناسبات و تعاملات خوب با دنیا مستلزم دیپلماسی اقتصادی فعال تر از سوی دولت با هدف ایجاد شرایط مناسب برای بهره برداری از ظرفیت‌های کشور ژاپن برای توسعه اقتصادی ایران است. ملزومات FATF در ایران وجود دارد و اجرای آن مستلزم اراده مسئولان است

بنا به اظهارات شکوری، رفع تحریم‌ها و ایجاد مناسبات و تعاملات خوب با دنیا مستلزم دیپلماسی اقتصادی فعال تر از سوی دولت با هدف ایجاد شرایط مناسب برای بهره برداری از ظرفیت‌های کشور ژاپن برای توسعه اقتصادی ایران است. ملزومات FATF در ایران وجود دارد و اجرای آن مستلزم اراده مسئولان است.

در مهرماه سال جاری جواد اوجی وزیر نفت در طی سفر خود به ژاپن اعلام کرده بود در دولت جدید برنامه جامعی برای توسعه صنعت نفت با پیش‌بینی جذب ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در هشت سال و رساندن سطح ظرفیت تولید نفت به ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز و تولید گاز طبیعی به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب در روز طراحی شده است.

وی تاکید کرده بود: ایران می‌تواند نقش مهمی در تأمین انرژی ژاپن ایفا کند، هم اکنون سطح همکاری‌های اقتصادی دو کشور در سطح شایسته نیست. امکان همکاری ایران و ژاپن در حوزه بهینه‌سازی و آموزش در شرایط تحریم وجود دارد و ظرفیت‌های بسیار بالایی برای شرکت‌های ژاپنی برای همکاری با ایران از بالادست تا پایین‌دست وجود دارد.

وزیر نفت هم چنین خواستار همکاری شرکت‌های ژاپنی دارای تجارب و دانش فنی لازم در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش انتشار کربن و جمع‌آوری گازهای مشعل با ایران شده بود.

با آغاز مذاکرات درباره احیای برجام در سال ۲۰۲۰ ژاپن بار دیگر تمایل خود را به گسترش تعاملات اقتصادی با ایران نشان داد. در آن زمان تاکایوکی سوزوکی، رئیس سازمان تجارت خارجی ژاپن (جترو) با حضور در اتاق بازرگانی ایران گفته بود: جترو یک بسته همکاری اقتصادی با ایران را آماده کرده و علاقه‌مند است تا مناسبات تجاری خود را با ایران افزایش دهد

رابطه ایران و ژاپن رابطه ای مسالمت آمیز و خارج از محدوده تنش ها بوده است. با آغاز مذاکرات درباره احیای برجام در سال ۲۰۲۰ ژاپن بار دیگر تمایل خود را به گسترش تعاملات اقتصادی با ایران نشان داد. در آن زمان تاکایوکی سوزوکی، رئیس سازمان تجارت خارجی ژاپن (جترو) با حضور در اتاق بازرگانی ایران گفته بود: جترو یک بسته همکاری اقتصادی با ایران را آماده کرده و علاقه‌مند است تا مناسبات تجاری خود را با ایران افزایش دهد؛ این موضوع نشان می‌دهد ژاپنی‌ها آینده را مثبت می‌بینند و به دنبال این هستند که در چند مرحله بتوانند جلسات مذاکرات رودررو برگزار کنند و ارتباط بین فعالان حوزه‌های تجهیزات پزشکی، تولید محتوای فرهنگی، لوازم‌آرایشی و استارتاپ‌ها را برقرار کنند.

لازم به ذکر است که بر اساس گزارش وال استریت ژورنال در اواسط فروردین ماه گزارش داد که ژاپن به رغم تحریم های غرب علیه مسکو بر سر مناقشه اوکراین هم چنان به خرید نفت از این کشور ادامه داده و حتی آن را بالاتر از سقف قیمت خریداری می کند. هم چنین ژاپن یکی از اعضای گروه ۷ است که از ارسال سلاح های مرگبار به اوکراین خودداری کرده است.

منابع طبیعی محدود ژاپن فرصتی طلایی برای صادرات محصولات کشاورزی ایرانی

ژاپن دارای منابع طبیعی محدودی است و تمام خاک آن در مناطق آتشفشانی یا کوهستانی قرار دارد که قابلیت کشت هیچ گونه ماده غذایی و بهره‌برداری در آنها وجود ندارد. به گزارش دپارتمان کشاورزی ایالات متحده، ژاپن در سال ۲۰۲۲ بیش از ۷۰ میلیون محصولات کشاورزی وارد کرده است و این فرصتی طلایی برای شرکت های دانش بنیان ایرانی فعال در عرصه زراعی است تا با تامین نیازهای غذایی و کشاورزی این کشور به تهاتر کالا پرداخته و در مقابل با واردات تکنولوژی و اقلام صنعتی به نوعی در جهت دور زدن تحریم ها و توسعه تعاملات گام بردارند.

آمبولانس غیرهیبریدی، دسته‌های الیاف مصنوعی، کاتالیزورهای تقویت شده با نیکل، انواع الیاف اپتیکی ، قطعات مختلف جدا شده برای تولید انواع خودرو مانند خودروهای سواری، کویل‌های آلومینیومی، انواع القاکننده ها، محورهای محرک با دیفرانسیل، انواع موتورهای پیستونی درون سوز و غیره در لیست اقلامی قرار می‌گیرند که در مسیر صادرات ایران به ژاپن هستند. واردات از ژاپن می‌تواند به عنوان یکی از لاین‌های فعال تجارت ایران به حساب آید. ژاپن کشور ثروتمندی است و با تولید ناخالصی حدود پنج تریلیون دلار، عنوان سومین اقتصاد بزرگ دنیا را پس از آمریکا و چین به خود اختصاص داده است.

نتیجه

تحریم های شدید و تاثیرات مخرب آن ها بر روی اقتصاد کشور، نوسانات ارزی و تورم همگی از عوامل کاهش تجارت ایران و ژاپن است، اما توجه به این مساله که ژاپن که به شدت به واردات انرژی وابسته است، به رغم تحریم ها هم چنان به خرید نفت از روسیه که هدف تحریم های شدید غرب قرار گرفته ادامه می دهد پنجره های امید را برای تامین سوخت های فسیلی برای ژاپن از سوی ایران در ازای دریافت تکنولوژی را باز نگه می دارد. البته که تحقق این تصمیم مستلزم دیپلماسی اقتصادی پویاتر با ژاپن، تبادل هیات های تجاری و اطمینان خاطر به طرف ژاپنی از حفظ سرمایه و سود آوری است.

هر چند که ژاپن یکی از متحدان اصلی آمریکا به شمار می آید اما اقدام این کشور در ادامه خرید نفت از روسیه و اعزام هیات های تجاری به ایران حاوی این سیگنال است که توکیو خود مایل به توسعه تعاملات تجاری با شریک قدیمی تجاری خود است و این فرصتی است که با توجه به نفوذ ایران در منطقه و مصالحه ایرتن و عربستان که مسبب ثبت بیش تر در خاورمیانه شده است می تواند در صورت استفاده بهینه برد متقابل را برای هر تهران و توکیو رقم زند.