زیرساخت حمل و نقل آسیای مرکزی؛ طی شدن روندهای توسعه با نقش آفرینی قزاقستان و ازبکستان

بازار؛ گروه بین الملل: آسیای مرکزی، منطقه ای در شرق دریای خزر که شامل ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ترکمنستان است، دارای پتانسیل قابل توجهی برای سرمایه گذاری در توسعه زیرساختها با مزیت اصلی نیروی کار نسبتا ارزان و متعدد است که بر زیرساخت های حمل و نقل و یکپارچگی منطقه ای تأثیر می گذارد. با توجه به روندهای جمعیتی و اقتصادی فعلی، این منطقه بازار داخلی رو به رشدی را توسعه داده و اصلاحات گسترده ای را به اجرا گذاشته است. از سوی دیگر، کشورهای آسیای مرکزی مسیرهای متفاوتی را دنبال کرده و به طور نابرابر در حال توسعه هستند.

در واقع، این جمهوری ها در سطح توسعه، فضای سرمایه گذاری و محیط نظارتی عملکرد متفاوتی دارند. تا همین اواخر، همکاری های اقتصادی در این منطقه محدود بود، اما، امروز کشورهای آسیای مرکزی به طور فعال در حال توسعه روابط دوجانبه هستند که بر تعاملات آنها در مقیاس بزرگ تأثیر خواهد گذاشت.

تغییرات در زیرساخت های حمل و نقل این کشورها همزمان با روندهای اصلی توسعه ژئواکونومیک منطقه ای در حال اتفاق افتادن است؛ در حالی که این جمهوری ها به دلیل برخورداری از منابع طبیعی، بازارهایی بزرگ برای کالاهای مصرفی و صنعتی قلمداد شده و دارای موقعیت مناسب ترانزیتی جذاب هستند

افزون بر این، تغییرات در زیرساخت های حمل و نقل این کشورها همزمان با روندهای اصلی توسعه ژئواکونومیک منطقه ای در حال اتفاق افتادن است؛ در حالی که این جمهوری ها به دلیل برخورداری از منابع طبیعی، بازارهایی بزرگ برای کالاهای مصرفی و صنعتی قلمداد شده و دارای موقعیت مناسب ترانزیتی جذاب هستند.

از طرفی، اهرم لازم برای تحقق پتانسیل کامل منطقه باید منطبق بر بهبود زیرساخت های حمل و نقل منطقه ای باشد که در این صورت، نوسازی و توسعه زیرساخت های کل منطقه امکان تثبیت بازار آسیای مرکزی را فراهم خواهد کرد. در این میان، حمایت از جابجایی فرامرزی کالا، خدمات، مردم و سرمایه به کشورهای منطقه، منجر به توسعه و تقویت زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای بر اساس مزیت‌های رقابتی هر کشور شده و انگیزه همکاری بین کشورها با ابتکارات منطقه ای مانند ابتکار کمربند و جاده چین، ابتکار اوراسیا و توسعه ارتباطات حمل و نقل بین آسیای جنوبی و مرکزی ایجاد خواهد شد؛ در حالی که هدف همه این طرحها و ابتکارات، گسترش ارتباطات حمل و نقل بین آسیای مرکزی، منطقه قفقاز، منطقه آسیا و اقیانوسیه و سایر مناطق است.

افزون بر این، تقویت فعالیت بانک های توسعه بین المللی، عملکرد صندوق راه ابریشم (چین) و بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا؛ ساختارها و فرصت های جدیدی را برای تأمین مالی زیرساخت های لازم برای همکاری نزدیک تر و توسعه پایدار ارائه می دهد؛ در حالی که تقویت روابط دوجانبه، اولین گام به سوی همکاری های منطقه ای خواهد بود.

در این میان، موفقیت این فرآیند به شدت به دو کشور کلیدی در این منطقه یعنی قزاقستان و ازبکستان بستگی دارد. این دو کشور، بزرگترین و از نظر اقتصادی توسعه یافته ترین کشورهای آسیای مرکزی هستند که دارای با ثبات ترین سیستم حکومتی متمایز نیز هستند به طوری که مشارکت قوی بین آنها اولین گام به سوی توسعه همکاری در کل منطقه خواهد بود.

بر همین اساس، ساخت زیرساخت‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای گامی کاملاً ضروری در جهت تعمیق همکاری است، زیرا کشورهای آسیای مرکزی محصور در خشکی هستند و زیرساخت‌های موجود منطقه نیاز به بهبود قابل توجهی دارد. از آنجایی که کشورها برای ترانزیت به بنادر به یکدیگر وابسته هستند، بهبود در هیچ کشوری برای دستیابی به نتایج مورد انتظار کافی نخواهد بود؛ در حالی که توسعه یک رویکرد مشترک برای مدیریت کریدور و رویه‌های کنترل مرزی به بهبود کارایی جابجایی افراد و کالاها کمک خواهد کرد.

قزاقستان نمونه ای از تلاش های منطقه برای نوسازی سریع زیرساخت های حمل و نقل است

هم اکنون تغییراتی با حمایت سازمان های بین المللی در این منطقه در حال انجام است و برخی پروژه های ملی نیز راه اندازی شده است. قزاقستان نمونه ای از تلاش های منطقه برای نوسازی سریع زیرساخت های حمل و نقل است. این کشور یک برنامه راه سازی جاه طلبانه را تحت عنوان پروژه کریدور ترانزیت بین المللی اروپای غربی_غرب چین (WE-WC) تحت همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی را راه اندازی کرده است.

با این حال، برای تطبیق شبکه زیرساختی منطقه با استانداردهای بین المللی، به بهبودهای بیشتری نیاز است و آسیای مرکزی باید ارتباطات حمل و نقل با سایر نقاط جهان را بهبود بخشد. برای انجام این کار، افزایش تعداد پروازهای مستقیم از شهرهای پیشرو جهان و در داخل منطقه، به ویژه در قرقیزستان و تاجیکستان، که در آنها ارتباطات حمل و نقل در مقایسه با قزاقستان و ازبکستان ضعیف است، ضروری است.

آسیای مرکزی به طور فعال سیاست ترجیحی را برای جذب سرمایه گذاری خارجی در زیرساخت های حمل و نقل دنبال کرده است

همچنین، دسترسی به حمل و نقل برای جذب سرمایه گذاران و گردشگران خارجی بسیار اهمیت دارد. دولت های کشورهای آسیای مرکزی به تدریج به اهمیت ساخت زیرساخت ها پی برده و به طور فعال سیاست ترجیحی را برای جذب سرمایه گذاری خارجی در زیرساخت های حمل و نقل دنبال می کنند. این کشورها، با ارائه مشوق های مالیاتی، ساده سازی مراحل اسناد و غیره، سیاست های سرمایه گذاری خارجی خود را ملایم تر کرده اند.

در همین راستا، به منظور ادغام کشورهای آسیای مرکزی در چارچوب توسعه زیرساخت های حمل و نقل، روش هایی برای اجرای پروژه های داخلی و بین المللی در این زمینه مورد نیاز است: ایجاد شرایط مساعد برای ساخت زیرساخت های حمل و نقل منطقه ای اهمیت دارد در حالی که این امر به رفع موانع تجاری، سرمایه گذاری و حمل و نقل ترانزیت در منطقه کمک می کند.

افزون بر این، تقویت هماهنگی سیاست ها، افزایش درجه مقبولیت متقابل، تلاش برای ایجاد قواعد مشترک برای همکاری، تقویت روابط و ارتباطات سیاسی و نهادی بین کشورهای مختلف منطقه به همراه حمایت از جابجایی فرامرزی کالا، مردم و سرمایه امری مهم است. توسعه فعال مزایای رقابتی مکمل در کنار هماهنگی استراتژی های جذب سرمایه گذاری نیز از جمله مسائل مورد نیاز است.

در این راستا ذکر این نکته مهم است که روند اصلی توسعه زیرساخت های حمل و نقل در آسیای مرکزی، جهت گیری به سمت کریدورهای حمل و نقل بین المللی است و این جاده ابریشم است که با ساختار روابط تجاری خارجی کشورهای منطقه تعیین می شود. آسیای مرکزی نقش مهمی در اجرای ابتکارات منطقه ای وسیع تر ایفا کرده و امنیت و ثبات نسبی را تضمین می کند، زیرا از مناطق درگیری دور است.

اگرچه آسیای مرکزی به دریا دسترسی ندارد، اما این منطقه از موقعیت تجاری، اقتصادی و استراتژیک سودمندی به دلیل قرار گرفتن در چهارراه روسیه، آسیا و اروپا برخوردار است

اگرچه آسیای مرکزی به دریا دسترسی ندارد، اما این منطقه از موقعیت تجاری، اقتصادی و استراتژیک سودمندی به دلیل قرار گرفتن در چهارراه روسیه، آسیا و اروپا برخوردار است. علاوه بر این، گسترش سریع اقتصادی چین و سایر کشورهای همسایه فرصت‌های بی‌سابقه‌ای را برای آسیای مرکزی ایجاد کرده تا به یک مرکز تجاری اقتصادی و کریدور حمل‌ونقل بین اروپا و آسیا تبدیل شود.

در این میان، حمایت بانک های توسعه بین المللی و کشورهای همسایه نیز امری حائز اهمیت است که منجر به توسعه زیرساخت های حمل و نقل منطقه به طور مداوم خواهد شد؛ به ویژه، اینکه هدف برنامه همکاری اقتصادی منطقه ای آسیای مرکزی، بهبود ترافیک برون مرزی و گسترش تجارت در منطقه است. در حال حاضر، شش کریدور تحت این برنامه، قطب های اقتصادی آسیای مرکزی را به یکدیگر متصل کرده و کشورهای محصور در خشکی را به بازارهای اوراسیا و جهانی مرتبط می کند.

از طرفی، آسیای مرکزی پیوندهای حمل و نقل با کشورهای دیگر ایجاد کرده که مورد علاقه سرمایه گذارانی است که به دنبال ورود به این منطقه هستند. این امر همانطور که ذکر شد، به ویژه در مورد قزاقستان و ازبکستان صادق است. پروازهای مستقیم توسط ایر آستانه و سایر شرکت های هواپیمایی، پایتخت قزاقستان را به بیش از ۳۰ شهر در سراسر جهان متصل می کند، در حالی که ازبکستان ایرویز و خطوط هوایی خارجی پروازهای مستقیم از تاشکند به بیش از ۵۰ شهر ارائه می دهند.

پنج کشور آسیای مرکزی در این منطقه از برنامه یک کمربند_یک جاده چین بهره مند خواهند شد که مسیرهای سریع تری را به بازارهای آسیایی و اروپایی ارائه می دهد

آسیای مرکزی همچنین از طرح کمربند و جاده چین سود می برد که بر اساس آن چین قصد دارد کریدورهای حمل و نقل زمینی و دریایی را توسعه دهد که تا اروپا امتداد می یابد. بر همین اساس، پنج کشور در این منطقه از برنامه چین بهره مند خواهند شد که مسیرهای سریع تری را به بازارهای آسیایی و اروپایی ارائه می دهد. کریدور اقتصادی از چین به غرب آسیا از طریق آسیای مرکزی از سین‌جینگ چین شروع می‌شود، از آلاشانکو می‌گذرد و سپس با شبکه‌های ریلی در آسیای مرکزی و غربی متصل می‌شود و به مدیترانه و شبه جزیره عربستان می‌رسد.

دیگر پروژه‌های کنونی ابتکار کمربند و جاده، شامل توسعه بندر خشک و منطقه آزاد تجاری در خورگوس در مرز قزاقستان و ازبکستان، راه‌آهن چین_قرقیزستان_ازبکستان و ساخت بزرگراه‌های جدید بزرگ در قرقیزستان و تاجیکستان است. چین قبلاً در توسعه زیرساخت های حمل و نقل که دسترسی حمل و نقل آسیای مرکزی را تضمین می کند، سرمایه گذاری کرده و برخی از پروژه ها قبلاً عملیاتی شده اند. همچنین، برای کاهش هزینه های حمل و نقل بین چین و اروپا، یک خط راه آهن ساخته شده که از بندر لیانیونگانگ در اقیانوس آرام در دریای زرد می گذرد، از قزاقستان عبور کرده و تا روسیه، لهستان و آلمان ادامه می یابد. نمونه دیگر، کریدور ریلی ساخت چین است که از خط راه آهن چین_قزاقستان به جنوب نزدیک آستانه منشعب می شود، به ازبکستان و ترکمنستان می رود و به تهران ختم می شود.

یک کمربند_یک جاده همچنین، می تواند تجارت خارجی کشورهای آسیای مرکزی را از چند طریق تحت تأثیر قرار دهد: • توسعه زیرساخت های حمل و نقل که تجارت این کشورها با چین و ترانزیت کالا بین چین، اروپا و آسیای غربی را تسهیل می کند. • توسعه سایر عناصر زیرساختی (تامین برق، سیستم های آبیاری، آزمایش کیفیت محصول، صدور گواهینامه، و غیره) برای کاهش هزینه های تولید و حمل و نقل. • سرمایه گذاری چینی در صنایع تولیدی در منطقه. • سیاست تجارت چند جانبه و حمایت برای کاهش اثرات کلان اقتصادی هزینه های تجاری.