بازار؛ گروه بین الملل: وزارت بازرگانی و صنعت هند از رشد دو برابری واردات این کشور از ایران در دو ماهه نخست سال جاری میلادی خبر داد و کل تجارت دو کشور در این دوره را ۳۵۸ میلیون دلار اعلام کرد که به وضوح ادغان دارد که تحریم های آمریکا نمی تواند میان این دو شریک تجاری و فرهنگی که در حوزه های اقتصادی منافع مشترکی چون کریدور شمال – جنوب با محوریت بندر چابهار دارند خلل بزرگی ایجاد کند.
اما بر اساس این گزارش، حجم مبادلات تجاری ایران و هند در ۲ ماهه ژانویه و فوریه ۲۰۲۳ با افت ۱۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است. ارزش تجارت دو کشور در ۲ ماهه نخست سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۴۱۲ میلیون دلار اعلام شده بود که این روند نزولی ناشی از کاهش صادرات هند به ایران بوده است.
صادرات هند به ایران در ۲ ماهه نخست ۲۰۲۳ با کاهش ۳۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۲۲۴ میلیون دلار رسیده است. هند در مدت مشابه سال قبل ۳۴۲ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده بود.
بر این اساس، واردات هند از ایران در دو ماهه ۲۰۲۳ با رشد قابل توجه ۹۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن مواجه شده و به ۱۳۴ میلیون دلار رسیده است. هند در ماه‌های ژانویه و فوریه سال قبل تنها ۷۰ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود.
با رشد حدود دو برابری واردات هند از ایران و کاهش ۳۴ درصدی صادرات به ایران، تراز تجاری منفی ۲۷۲ میلیون دلاری ایران با این کشور در دو ماهه ۲۰۲۲ به منفی ۹۰ میلیون دلار در دو ماهه امسال بهبود یافته است.
روابط ایران و هند گاها با فراز و نشیب هایی چون کاهش خرید نفت ایران از سوی هند یا کناره گیری دهلی نو از پروژه خط لوله صلح که هر دو به واسطه تحریم ها صورت گرفت، همراه بوده اما این دست اندازها هرگز منجر به روابط خصمانه میان دو کشور نشده است.
البته بدیهی است که هند که برای مقابله با نفوذ چین به حمایت آمریکا نیاز دارد، طبعا در برهه های تحریم های شدید واشنگتن علیه تهران در تجارت خود با ایران و سرمایه گذاری مستقیم در پروژه های صنعتی این کشور بسیار محتاطانه وارد عمل شده است.
خرداد ماه سال گذشته وزیر خارجه ایران حسین امیرعبداللهیان که راهی دهلی نو شده بود در گفت وگو با سوبرامانیام جیشانکار همتای هندی خود، با اشاره به مکمل بودن اقتصادی دو کشور و وجود ظرفیت‌های فراوان برای گسترش همکاری های تجاری و اقتصادی ایران و هند، بر ضرورت تهیه نقشه راهی برای پیشبرد روابط راهبردی جامع و گسترده میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری هند تاکید کرده بود.
سوبرامانیام جیشانکار نیز در این دیدار به تحریک بخشیدن به همکاری ها در توسعه بندر چابهار و دیگر خطوط مواصلاتی و کریدورهای منطقه ای مشترک تاکید کرد. نارندام باقچی، سخگنوی وزارت امور خارجه هند نیز در حساب توییتری این سفر را موجب تقویت بیشتر روابط و شراکت دیرینه دوجانبه خوانده بود.
چابهار بخشی از یک حلقه بزرگ ترانزیتی برای هند
به رغم ابهام در سرنوشت برجام، کشورهای آسیای مرکزی و هند کماکان در فکراستفاده از فرصت بندر چابهار برای کاهش هزینه‌های تجاری خود هستند. بندر چابهار در مناسبات اقتصادی و سیاسی منطقه و موازنه قدرت میان هند و چین از اهمیت استراتژیک برخوردار است و می‌تواند در مناسبات سیاسی – اقتصادی، هند و آسیای مرکزی نقش مهمی را ایفا کند.
پتانسیل هند و آسیای مرکزی برای گسترش تجارت بسیار عظیم است، اما فقدان ارتباط زمینی مانع توسعه مبادلات تجاری شده است و راه حل این موضوع بندر چابهار است که می تواند یک نقطه ارتباطی و حیاتی برای ارسال کالاهای هندی به افغانستان و فراتر از آن در آسیای مرکزی باشد. عدم ارتباط آسیای میانه به دریا، نکته‌ای است که تجارت با کشورهای آسیای میانه را تنها از راه خشکی ممکن می‌کند لذا چابهار بندری است که جنوب آسیا را به آسیای میانه متصل می‌کند.
هند و چین از طریق دو کشور افغانستان و پاکستان سعی می‌کنند با آسیای میانه ارتباط بگیرند از همین رو چینی‌ها سرمایه‌گذاری وسیعی را در بندر گوادر انجام داده و هندی‌ها نیز با سرمایه‌گذاری در بندر چابهار سعی در نفوذ و در اختیار گرفتن بازارهای آسیای میانه دارند.
پیش‌تر هند از طریق پاکستان الزامات ورود کالا به افغانستان و سپس آسیای میانه را فراهم می‌کرد اما در پی بروز تنش میان این دو همسایه، دهلی‌نو به اجبار مسیر جایگزین چابهار را برای دور زدن پاکستان در تجارت با افغانستان برگزید.
بندر چابهار برای ایران نماد کامل اقتصاد مقاومتی است، نیاز کشورهای منطقه به استفاده از این بندر و درآمدزایی آن برای اقتصاد کشور در آینده ظرفیت مطلوبی در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران رقم خواهد زد که البته تحقق این مهم مستلزم توسعه کامل این بندر است
بندر چابهار برای ایران نماد کامل اقتصاد مقاومتی است، نیاز کشورهای منطقه به استفاده از این بندر و درآمدزایی آن برای اقتصاد کشور در آینده ظرفیت مطلوبی در اقتصاد جمهوری اسلامی ایران رقم خواهد زد که البته تحقق این مهم مستلزم توسعه کامل این بندر است.
مشارکت ایران، هند و افغانستان در بندر چابهار در قالب توافق اولیه موجب شد بندر چابهار به‌صورت مشارکتی توسط ایران و هند اداره شود. شرکت هندی در فاز اول قرارداد سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری در بندر چابهار دارد و پس از قرارداد موقت ۲ ساله، وارد قرارداد ۱۰ ساله اپراتوری می‌شود.
در حال حاضر توسعه زیرساخت‌های بندر چابهار با استفاده از ظرفیت‌ها و منابع دولت و سازمان بنادر و دریانوردی در حال انجام است، فاز یک این بندر با ظرفیت ۸.۵ میلیون تن در حال بهره‌برداری است و در فازهای بعدی ظرفیت این بندر تا ۷۵ میلیون تن هم خواهد رسید.از سوی دیگر در حوزه تجهیزات، با ورود هندی‌ها از سه سال پیش، این بندر در حال تجهیز با انواع جرثقیل‌ها و تجهیزات بندری و ساحلی است. در حال حاضر هند با همکاری دولت جمهوری اسلامی ایران در حال توسعه فاز اول پایانه شهید بهشتی است.
هند خود مطلع است در صورت از دست دادن موقعیت استراتژیک بندر چابهار در برابر بندر گوادر پاکستان که چین عهده دار توسعه آن شده است، دیگر قادر نخواهد بود در کنار امریکا از نفوذ پکن در جهان بکاهد
در حال حاضر بندر گوادر پاکستان عمده‌ترین رقیب چابهار و طرح توسعه سواحل مکران است که چین عهده دار توسعه آن شده است. چین قصد دارد تا سال ۲۰۵۰ میلادی ظرفیت تخلیه و بارگیری بندرگوادر را به ۴۰۰ میلیون تن کالا با ۵۰ ابر کشتی به‌صورت هم‌زمان برساند که این رقم از ۵ برابر ظرفیت فعلی همه بنادر تجاری ایران نیز بالاتر است. این در حالی است که هند خود مطلع است در صورت از دست دادن موقعیت استراتژیک بندر چابهار در برابر گوادر پاکستان، دیگر قادر نخواهد بود در کنار امریکا از نفوذ چین در جهان بکاهد.
مساله ای که موجب دلسردی مقام های ایرانی از عملکرد هند در طرح توسعه چابهار شده است، تعلل این کشور در سرمایه گذاری و پیشبرد این پروژه است و این در حالی است که بندر چابهار مکررا طی درخواست های هند از آمریکا از تحریم معاف شده است و مشکلی برای سرمایه گذاری هند در این زمینه وجود ندارد
اما مساله ای که در این میان موجب دلسردی مقام های ایرانی از هند در طرح توسعه چابهار شده است، تعلل این کشور در سرمایه گذاری و پیشبرد این پروژه است و این در حالی است که بندر چابهار مکررا طی درخواست های هند از آمریکا از تحریم معاف شده است و مشکلی برای سرمایه گذاری هند در این زمینه وجود ندارد.
تابستان سال گذشته نیز دفتر خدمات پژوهشی کنگره آمریکا» طی گزارشی اعلام کرد: درحالی‌که هند برای فعالیت‌های بازسازی در افغانستان از تحریم‌های ترامپ علیه ایران «معاف» بود، در چهار سال گذشته همه کارها در بندر چابهار را متوقف کرد و فقط در اواخر سال ۲۰۲۰ فعالیت (در این بندر) را از سر گرفت . به عقیده برخی صاحب نظران در پی خروج ترامپ از برجام، شرکت های هندی از ترس تحریم های ثانویه آمریکا در توسعه بندر چابهار تعلل می کنند.
طبق گزارش «دفتر خدمات پژوهشی کنگره آمریکا» کار (هندی‌ها) در بندر چابهار فقط در ابتدای سال ۲۰۲۱ پس از پیروزی جو بایدن، سرعت گرفته است؛ دهلی‌نو انتظار دارد، دولت بایدن به توافق هسته‌ای با ایران بازگردد، ازاین‌رو، میزان مبلغ اختصاص داده به بندر چابهار را از ۶.۹ میلیون دلار در سال گذشته به ۱۳.۵ میلیون دلار در سال ۲۲-۲۰۲۱ افزایش داده و آن را دو برابر کرده است.
برخی تحلیل گران اقتصادی بر این باور هستند که هند به جای فرصت سازی در حال فرصت سوزی در بندر چابهار است و در راستای متوقف نگه‌داشتن کریدور بندر چابهار به آن ورود کرده تا تا مزایای این دالان تجاری در رقابت با کریدورهای رقیب، کمتر برای صاحبان کالا نمایان شود.
افزون بر این، تاکنون جز در سال‌های نخست بهره‌برداری از بندر چابهار، کالاهایی که در این بندر تخلیه و بارگیری شده اند عمدتا مرسولات و اقلام اساسی بوده که جزء وظایف بنادر کشور محسوب می‌شده و ارتباطی به اقدامات و تلاش های اپراتور هندی یا شرکت طرف قرارداد ایرانی ندارد.
بدیهی است که عملکرد اپراتور هندی و بازارسازی برای بندر چابهار بسیار ضعیف بوده و ترافیک جابجایی کالاهای کانتینری یک سال گذشته در پایین‌ترین سطح خود قرار داشته و ترافیک جدیدی در منطقه و کشورهای همسایه جذب نشده است.
و این در حالی است که هند با عضویت در گروه ۲۰ (شامل بیست اقتصاد بزرگ جهان مشتمل بر کشورهای قدرتمندی چون آمریکا، انگلیس، آلمان، بریتانیا، روسیه، چین، استرالیا و ...) می توانست در سایه بازارسازی و معافیت چابهار از تحریم، ظرفیت متنوعی از بازارهای مختلف جهان را جذب بندر چابهار کند، اما تنها اقدام این اپراتور از مجموع تعهدات سرمایه‌گذاری خود، سرمایه گذاری ۲۵ میلیون دلاری همراه با تعلل فراوان بوده است.
افزون بر این، بندر چابهار جزء مهمی از طرح ایندو_پیسفیک هند محسوب می شود که شامل اتصال اوراسیا به منطقه اقیانوس هند است. این امر نقش هند را در توسعه افغانستان از طریق پروژه‌های زیربنایی و آموزشی تسهیل می‌کند و همچنین افغانستان را قادر می‌سازد تا یک ناوگان تجاری از چابهار داشته باشد
افزون بر این، بندر چابهار جزء مهمی از طرح ایندو_پیسفیک هند محسوب می شود که شامل اتصال اوراسیا به منطقه اقیانوس هند است. این امر نقش هند را در توسعه افغانستان از طریق پروژه‌های زیربنایی و آموزشی تسهیل می‌کند و همچنین افغانستان را قادر می‌سازد تا یک ناوگان تجاری از چابهار داشته باشد. از سوی دیگر، کشورهای آسیای مرکزی مانند ازبکستان و قزاقستان نیز بندر چابهار را به عنوان مسیری به سوی اقیانوس هند می دانند.
علاوه بر این، مشارکت هند در توسعه بندر چابهار با استفاده از سرمایه گذاری قبلی هند در جاده زرنج_دلارام ساخته شده در افغانستان و همچنین یک مسیر دسترسی مطمئن و مستقیم تر از طریق دریا به منطقه آسیای مرکزی، یک مسیر دسترسی جایگزین و مطمئن به افغانستان را برای هند فراهم کرده است.
پیش تر سارباناندا سونووال، وزیر بنادر و کشتیرانی هند اعلام کرده بود که این بندر شبکه لجستیکی منطقه را بهبود می‌بخشد و یک ابتکار مشترک برای ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل فراملی منطقه‌ای را تشویق می‌کند که نه تنها به تجارت هند بلکه برای تجارت جهانی نیز سودمند خواهد بود، ضمن اینکه چابهار یکی از مهمترین مکان ها برای تجارت جهانی و تجارت دریایی خواهد بود. بر همین اساس، هند از تمامی نمایندگان و ذینفعان خواسته تا پیشنهاداتی را برای کاهش زمان و هزینه حمل و نقل بیشتر ارائه دهند تا مسیری ارزان‌تر، کوتاه‌تر، سریع‌تر و مطمئن‌تر از هند به ایران و آسیای مرکزی ایجاد شود. این موضوع در حالی مطرح است که کاهش ۶۰ درصدی هزینه های حمل و نقل و کاهش ۵۰ درصدی در زمان حمل و نقل بین هند و آسیای نیز مرکزی وجود دارد.
هند برای توسعه فاز اول پایانه شهید بهشتی بندر چابهار ۲۵ میلیون دلار تجهیزات ارائه کرده است. علاوه بر این، این کشور متعهد به تامین مالی توسعه بندر چابهار به ارزش مالی ۸۵ میلیون دلار کمک و تسهیلات اعتباری ۱۵۰ میلیونی شده است که شامل ۲.۵ میلیون تن غلات غذایی و ۲۰۰۰ میلیون تن حبوبات از طریق چابهار به افغانستان ارسال شده است.
نتیجه
با توجه به رقابت های منطقه ای چین و هند برای مهار نفوذ یکدیگر از طریق بنادر گوادر و چابهار لازم است ایران با قدرت عمل و اختیار بیشتری وارد عمل شود و در تقابل این دو رقیب که در مسایلی چون کریدور اقتصادی چین- پاکستان اختلافات عمیقی دارند، با توجه به منافع ملی خواستار مشارکت جدی تر و سریع تر هند در پروژه توسعه بندر چابهار شود و مانع از از دست رفتن ظرفیت عظیم بندر چابهار به عنوان هاب ترانزیتی آسیای میانه شود در این میان به شریکی کوچک تبدیل نشود.
از سوی دیگر، توسعه تجارت ایران و هند که پیش از تحریم ها حجم آن به چندین میلیارد دلار نیز رسیده بود، نیازمند ایجاد هم‌گرایی در حاکمیت و توسعه همکاری های بخش خصوصی دو طرف در خصوص بندر چابهار، اجرای سریع طرح‌های بین‌المللی مانند راه‌آهن چابهار- زاهدان در پس‌کرانه، مجاب کردن هند برای سرمایه‌گذاری کلان در مکران، توسعه زیرساخت‌های بندری چابهار و تمرکز و تسریع در تدوین سند تعرفه ترجیحی با هند با همکاری اتاق بازرگانی و بخش خصوصی است.
حمایت از سرمایه‌گذاری متقابل یا کاربست تعرفه ترجیحی، گسترش همکاری در زمینه دارو و مواد اولیه دارویی، همکاری دوجانبه در زمینه تولید داروهای گیاهی، راه‌اندازی فورواردرهای حمل‌ونقلی با هند و سرمایه‌گذاری هند در زمینه پایین‌دستی نفت و پتروشیمی ایران نیز از جمله راهکارهای موثر برای پیشبرد اهداف دوجانبه تجاری است.
نظر شما