ظرفیت عظیم دانش ایران و منابع آبی تاجیکستان برای کشت فراسرزمینی؛ هیدروپلیتیک گزینه طلایی همکاری

بازار؛ گروه بین الملل: ایران که از نظر جغرافیایی دارای اقلیم گرم و خشک اما نیازمند منابع غنی آبی برای توسعه کشاورزی داخلی و فراسرزمینی است می تواند از طریق سرمایه گذاری، توسعه همکاری های زراعی و کشت فراسرزمینی با کشوری چون تاجیکستان که ذخایر آبی وسیعی دارد آینده کشاورزی خود را تامین کرده و مسیر تعمیق روابط با این کشور را هموارتر کند.

پیش تر در اسفند ماه سال گذشته نیز در دیدار میان محمد تقی صابری سفیر ایران در تاجیکستان با قربان حکیم زاده وزیر کشاورزی این کشور دو طرف توسعه روابط دوجانبه در حوزه های کشت و زرع و تامین امنیت غذایی دوجانبه را مورد بررسی قرار داده بودند.

این در حالی است که ایران منحصرا در آموزش متخصص کشاورزی، صادرات تراکتور و ادوات کشاورزی، تامین بذرهای گواهی شده و پرمحصول، مبارزه با آفات و بیماری‌های گیاهی، گسترش آبخیزداری و حفاظت خاک، افزایش ضریب خود اتکایی محصولات راهبردی اساسی، دامپروری، آبزی‌پروری و پرورش ماهی و پرورش طیور، توسعه باغات، توسعه و فرآوری گیاهان دارویی، شبکه‌های آبیاری و زهکشی و سامانه‌های نوین آبیاری، گسترش زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی و افزایش تولیدات صنایع تکمیلی و تبدیلی در بخش کشاورزی دست پری دارد و می تواند از طریق صادرات خدمات کشاورزی محور به این کشور آسیای میانه منافع دوجانبه را تامین کند.

بدیهی است که نیاز شدید ایران به منابع غنی آب تاجیکستان که با در اختیار داشتن ۶۴ درصد از منابع آبی آسیای مرکزی از این نظر در رتبه ششم در دنیا قرار دارد و احتیاج گسترده ای به منابع علمی و صنعتی ایران دارد، فرصتی را پدید آورده که دو کشور به رفع این نیازها بیش از گذشته فکر کنند. این در حالی است که تهران و دوشنبه قادر هستند با ترکیب منابع آبی تاجیکستان و صنعت ایران برق آسیای مرکزی و جنوب آسیا را تامین کنند و از آن جایی که بخش خصوصی ایران در پروژه های صنعت برق (پروژه های برقابی) در بیش از ۴۰ کشور دنیا سابقه حضور دارد مسیر برای مشارکت های دوجانبه در این زمینه هموارتر شده است.

بحران آب در بسیاری از مناطق جهان، توجه برخی کشورها را به منطقه پرآب آسیای میانه برای تامین آب مورد نیاز خود جلب کرده است و از این رو ضروری است جمهوری اسلامی ایران با توجه به اشتراکات فراوان فرهنگی و زبانی با کشور فارسی زبان تاجیکستان، سیاستگذاری و سرمایه گذاری ویژه ای را مد نظر قرار دهد تا از قافله تامین آب عقب نماند

بحران آب در بسیاری از مناطق جهان، توجه برخی کشورها را به منطقه پرآب آسیای میانه برای تامین آب مورد نیاز خود جلب کرده است و از این رو ضروری است جمهوری اسلامی ایران با توجه به اشتراکات فراوان فرهنگی و زبانی ایران با کشور فارسی زبان تاجیکستان، سیاستگذاری و سرمایه گذاری ویژه ای را مد نظر قرار دهد تا از قافله تامین آب عقب نماند.
به اعتقاد کارشناسان خشک شدن بیش از حد رودخانه ها، روش های نادرست آبیاری، خشکسالی و تغییرات آب و هوایی از عوامل مهم تشدید کننده بحران آب در ایران است و بهای پایین آب نیز باعث مصرف بی رویه این منبع شده است.

سد و نیروگاه سنگ توده ۲، نیروگاه برق آبی راغون، احداث تونل استقلال، تولید وارسال ماشین‌آلات کشاورزی ، اجرای طرح های راهسازی و انتقال تجارب آبیاری، ازجمله پروژه های اجرایی ایران در تاجیکستان بوده است. با توحه به کارنامه درخشان شرکت های ایرانی در پروژه های فراسرزمینی زراعی در کشورهایی چون قزاقستان، روسیه، برزیل و اوکراین قطعا فرصتی طلایی پیش روی طرفین است تا با استفاده از دانش فنی ایران و منابع عظیم آبی تاجیکستان دو کشور مسیر هم افزایی و مشارکت در این حوزه را تقویت کنند.

تاجیکستان کوهستانی دارای رودخانه های فراوانی است . شمار رودهایی که طول آنها از ۱۰ کیلومتر تجاوز می کند به ۹۴۷ می رسیده و در مجموع طول رودخانه های تاجیکستان بیش از ۲۸ هزار کیلومتر است و به گفته صاحب نظران اقتصاد با برنامه ریزی دیپلماتیک و سرمایه گذاری مناسب این منابع ارزشمند آبی منبعی بسیار مطمئن و ارزان برای تامین آب شرب و کشاورزی ایران خواهد بود که به مثابه طلای روان برای ایران خواهد بود.

بزرگترین دریاچه آب شیرین عمیق جهان موسوم به 'آب بند سریز' در تاجیکستان واقع شده که با ۵۶ کیلومتر مربع مساحت و با ژرفای حدود ۵۰۰ متر خود به تنهایی قادر به تامین آب شرب و انرژی برق آسیای میانه و خاورمیانه است.

مراودات تاریخی ایران و تاجیکستان

استقلال تاجیکستان از اتحاد جماهیر شوروی سرآغاز روابط دوجانبه میان تهران و دوشنبه بود و ایران در سال ۱۹۹۳ سفارت خود را در این کشور گشود، هر چند که از آن زمان تاکنون تعاملات دوجانبه میان این دو کشور هم زبان دستخوش کش و قوس های فراوانی بوده است. به عنوان مثال، در جریان جنگ داخلی در تاجیکستان، حضور نمایندگان اپوزیسیون متحد این کشور در ایران منجر به افول روابط تهران و دوشنبه شد و مقامات تاجیکستان در اواسط و اواخر دهه ۱۹۹۰ ایران را به حمایت از حزب اسلامی تاجیکستان متهم کردند.

در این زمان جو روابط نسبتا تیره میان دو کشور که طی ۹ سال قبل تیره تر هم شد تا خرداد امسال و سفر رسمی امام علی رحمان رئیس جمهوری این کشور به ایران ادامه داشت. اما در جریان این سفر ورق به نفع ایران بازگشت تاجایی که امام علی رحمان در مراسیم استقبال رسمی توسط همتای ایرانی خود ابراهیم رئیسی به پرچم ایران تعظیم کرد و ایران و تاجیکستان ۱۶ سند همکاری در زمینه هایی چون تجارت، حمل و نقل و انرژی امضا و برنامه همکاری های تجاری و اقتصادی برای سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰ تدوین کردند.

رئیسی در طی دیدار خود با امام علی رحمان تاکید کرده بود: امروز گام بلندی برای روابط دو کشور برداشته شد و ما مصمم هستیم که روابط سیاسی، تجاری، فرهنگی، حوزه انرژی، گردشگری، معدن و در حوزه‌های علم و فناوری بین دو کشور را به صورت جدی تداوم دهیم ،به شکلی که هر دو ملت شاهد روابط بهتری بین دو کشور باشند.

در آذر ماه سال جاری نیز پانزدهمین نشست کمیسیون همکاری های اقتصادی مشترک دو کشور به ریاست وزیر نیرو "علی‌اکبر محرابیان" و "دلیر جمعه" وزیر انرژی و ذخایر آبی تاجیکستان، برگزار شد که طی آن دلیر جمعه خواستار مشارکت دو کشور در زمینه تاسیس نیروگاه خورشیدی شد.

وی در جریان بازدید از شرکت تعمیرات نیروگاهی ایران گفته بود: منبع اصلی تولید برق ایران نیروگاه‌های حرارتی است و وجود واحدهای مختلف حرارتی در ایران موجب شده است تا متخصصان ایرانی توانایی بالایی در تعمیرات نیروگاه‌های حرارتی داشته باشند که همین امر می‌تواند در تعمیر واحدهای حرارتی کشور تاجیکستان نیز کمک کننده باشد. با توجه به اینکه اکثر امور مربوط به تعمیرات نیروگاه‌های ایران توسط متخصصان این مجموعه انجام می‌شود، از این رو علاقه‌مندیم برای تعمیرات نیروگاه‌های قدیمی و ترانسفورماتورهای تاجیکستان همکاری داشته و یک کارخانه تعمیراتی مشترک راه‌اندازی کنیم.

در این اجلاس همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، فنی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و تشکیل کمیته‌ها و کارگروه‌های متعدد کاری برای پیگیری توافقات و توسعه همکاری‌ها در قالب کمیسیون مذکور مورد تفاهم قرار گرفت. در این اجلاس پیشنهاد تأسیس کارخانه‌های مشترک در مناطق آزاد تاجیکستان و احداث پایانه لجستیکی بین‌المللی در مناطق آزاد اقتصادی تاجیکستان مطرح شد.

چرا تاجیکستان به گسترش روابط با ایران متمایل شده است؟

آمار می گوید واردات ایران از تاجیکستان از ۴۹.۷ میلیون دلار در سال ۲۰۰۹ به ۲۶ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ کاهش یافته و از سوی دیگر صادرات ایران به تاجیکستان نیز روند کاهشی را تجربه کرده و از ۱۶۳ میلیون دلار در سال ۲۰۰۹ به ۷۸ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ رسیده است. این دوره با چهار روند اصلی مشخص می شود: روند صعودی از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲، روند نزولی از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، روند صعودی در سال های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ و در نهایت کاهش شدید در سال ۲۰۱۸.

اقتصاد تاجیکستان عمدتا برپایه استخراج مواد معدنی، فرآوری فلزات، کشاورزی و دریافت های مالی از شهروندان تاجیک مقیم سایر کشورها است. این کشور هم چنین دارای منابع معدنی نقره، طلا، اورانیوم، آنتیموان، تنگستن و زغال سنگ است و صنعت آن متشکل از کارخانه‌های کوچک منسوخ در زمینه فرآوری مواد غذایی و صنایع سبک، تأسیسات انرژی آبی و یک کارخانه بزرگ آلومینیوم است.

تاجیکستان به رغم ذخایر معدنی و منابع غنی آبی فقیرترین کشور جمهوری های شوروی سابق است. باوجود اصلاحات اقتصادی در این کشور از زمان جنگ داخلی فضای ضعیف کسب و کار، رشد اقتصادی اندک و محدودیت های شدید در این کشور مهم ترین عوامل بازدارنده سرمایه گذاری خارجی شده است.

این در حالی است که امتیازات بزرگ اقتصادی ایران چون خدمات، منابع غنی نفت و گاز، سبد صادراتی متنوع، و حضور پررنگ دولت در تولید است که تمامی این ها برای تاجیکستان چه از نظر مالی و چه خدماتی بسیار قابل توجه است

این در حالی است که امتیازات بزرگ اقتصادی ایران چون خدمات، منابع غنی نفت و گاز، سبد صادراتی متنوع، و حضور پررنگ دولت در تولید است که تمامی این ها برای تاجیکستان چه از نظر مالی و پولی و چه خدماتی بسیار قابل توجه است. از سوی دیگر در پی جنگ اوکراین، تحریم های غربی علیه خطوط ترانزیتی روسیه و خصوصا شاخه شمالی کریدور شمال – جنوب (نستراک) که از روسیه می گذرد، توجه کشورهای آسیای میانه محصور در خشکی از جمله تاجیکستان را به جایگزینی مسیرهای امن ترانزیتی کشورهایی چون ایران سوق داده است.

تاجیکستان یکی از شرکای اصلی اقتصادی روسیه است و با تحریم روسیه اقتصاد متزلزل آن شکننده تر شده است. گردش مالی تاجیکستان، حواله های کارگران مهاجر و بخش بانکی در معرض تهدیدهای مالی قرار دارد و همین عوامل دوشنبه را بر آن داشته تا شرکای اقتصادی و سیاسی جدیدتری پیدا کند.

نتیجه

من حیث المجموع به نظر می رسد که آینده روابط دو کشور با توجه به سابقه تعاملات آن ها روی یک مدار ثابت قرار نداشته باشد زیرا پارامترهای متناقض اجتماعی و دولتی در دو کشور به چشم می خورد و روابط حسنه دوکشور در حال حاضر یک نهال جوان است. هر چند که لازم به ذکر است که با روی کار آمدن طالبان افغانستان که به عقیده دوشنبه متشکل از برخی گروه های تاجیکی مخالف دولت رسمی دوشنبه است از یک سو و هم چنین با توقف پروژه عظیم زیرساخت انرژی تجدیدپذیر موسوم به CASA-۱۰۰۰ در تاجیکستان از سوی دیگر، این کشور در تلاش است تا با نزدیکی بیش تر به قدرت منطقه ای چون ایران بتواند در رویارویی با طالبان با دست پرتری حاضر شود. اتخاذ سیاست بی طرفانه دوشنبه در جنک اوکراین نیز تایید کننده میل تاجیکستان به تنوع در سیاست خارجی و یافتن شرکای جدید است.

از سوی دیگر، عدم دسترسی جمهوری های آسیای مرکزی به آب های آزاد و اجرای پروژه های ارتباطی مانند ساخت کریدورها و مسیرهای ترانزیتی در ایران این کشورها را به سمت ایران سوق داده و به جمهوری اسلامی کمک می کند تا کنترل قوی بر منابع انرژی آسیای مرکزی داشته باشد. هم چنین عضویت دو کشور در بلوک اقتصادی چون اکو و شانگهای نقش بسزایی در روابط اقتصادی آنها دارد.