تهمینه غمخوار؛ بازار: اهمیت ژئواستراتژیک آسیای مرکزی که در شرق با چین، در غرب با خزر، از شمال با روسیه و از جنوب با ایران و افغانستان مرز مشترک دارد، از دیدگاه سیاست خارجی و داخلی هند حائز اهمیت است، به طوری که دهلی از همین شرایط ژئواستراتژیک استفاده کرده و بر این باور است این موقعیت، منطقه را در برابر بازیهای قدرتها و ژئوپلیتیک آسیب پذیر می کند.
به منظور ایجاد توازن بین قدرت‌های بزرگ، جمهوری‌های آسیای مرکزی در دوره پس از اتحاد جماهیر شوروی، سیاست خارجی چندجانبه ای را اتخاذ کرده است. آنها از چین برای ایجاد تعادل بین نفوذ روسیه و غرب استقبال کرده و همین مسئله موجب شد تا چین در منطقه نفوذ فزاینده ای پیدا کند و هند به عنوان یک نیروی متعادل کننده در برابر چین برای آسیای مرکزی ظاهر شده و عمل کند.
با این حال، با توجه به اینکه اتصال یک مانع جدی در روابط هند و آسیای مرکزی بوده، این کشور به منظور پر کردن شکاف اتصال، در بندر چابهار ایران سرمایه‌گذاری و کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال به جنوب را به همراه روسیه و ایران راه‌اندازی کرده است.
کریدور شمال_جنوب
کریدور شمال_جنوب یا همان کریدور نستراک یک شبکه حمل و نقل چندوجهی به طول ۷۲۰۰ کیلومتر است که خطوط دریایی، جاده ای و راه آهن را شامل می شود تا کوتاه ترین مسیر ارتباطی را فراهم کند. همچنین، این کریدور خلیج فارس، اقیانوس هند و دریای خزر را به هم متصل می کند و هدف آن کاهش تقریباً ۳۰ درصدی هزینه های حمل و نقل بین هند و روسیه و در عین حال کاهش بیش از نیمی از زمان حمل و نقل است.
علاوه بر اعضای موسس از جمله ایران، روسیه و هند، ده کشور دیگر مانند جمهوری آذربایجان، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، سوریه، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین و عمان به این کریدور پیوسته اند در حالی که بلغارستان به عنوان ناظر پذیرفته شده است. از طریق کریدور شمال_جنوب، فرصت‌هایی برای ساخت پروژه‌های انرژی، معدنی، و مناطق ویژه اقتصادی با فناوری پیشرفته پدید آمده و به هر کشور شرکت‌کننده اهرم اقتصادی در جهت ارتقاء وضعیت اقتصادی_اجتماعی آن ارائه می شود.
کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان به عنوان مجرای شاخه شرقی بین روسیه و هند عمل می کنند، ضمن اینکه، شعبه غربی، شبکه‌های ریلی جمهوری آذربایجان و ایران را از طریق نقاط گره‌ای مرزی آستارا در جمهوری آذربایجان به آستارا در ایران متصل می‌کند که در نهایت به بندر جواهر لعل نهرو هند می رسد
کریدور شمال_جنوب از سه شاخه اصلی عبور می کند به طوری که بندر جواهر لعل نهرو در بمبئی (در منطقه اقیانوس هند) به عنوان نقطه شروع شعبه مرکزی است که به بندر عباس در ایران در تنگه هرمز متصل می شود. سپس از خاک ایران می گذرد و از نوشهر، امیرآباد و بندر انزلی می گذرد و سپس در امتداد دریای خزر به بنادر علیا و آستاراخان روسیه امتداد میبابد.
در این میان، کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان به عنوان مجرای شاخه شرقی بین روسیه و هند عمل می کنند، ضمن اینکه، شعبه غربی، شبکه‌های ریلی جمهوری آذربایجان و ایران را از طریق نقاط گره‌ای مرزی آستارا در جمهوری آذربایجان به آستارا در ایران متصل می‌کند که در نهایت به بندر جواهر لعل نهرو هند می رسد.
چرا کریدور شمال_جنوب قابل توجه است؟
نیاز به یک مسیر لجستیکی جایگزین در طول همه‌گیری کووید و اختلالات زنجیره تامین متعاقب آن آشکار شد. همچنین، در مارس ۲۰۲۱، یک کشتی کانتینری در کانال سوئز گیر کرد و همه محموله های بین دریای سرخ و مدیترانه را مسدود کرد.
این انسداد روزانه حدود ۱۰ میلیارد دلار به تجارت جهانی ضرر زد و با تشدید درگیریها در اوکراین، محاصره دریای سیاه تجارت بین هند و روسیه و بالعکس را با مشکل مواجه کرد. بر همین اساس، مجددا فرصت هایی برای احیای این مسیر تجاری فراهم شد.
زیرساخت های موجود در امتداد نستراک
کریدور ترانزیتی بین‌المللی شمال_جنوب در مسیر شمال بندرعباس از چندین محور عبور می‌کند؛ به نحوی که خطوط راه آهن بندرعباس را به بنادر امیرآباد و اینچه برون دریای خزر، مرز زمینی ایران با ترکمنستان، متصل می کند. از طرفی، ارتباط ریلی بین بندرعباس، مشهد و سرخس در شمال شرقی مرز ایران با ترکمنستان وجود دارد. بنادر آستارا، بندر انزلی و امیرآباد ایران در دریای خزر نیز به بندر آستاراخان روسیه متصل هستند؛ ضمن اینکه یک خط راه آهن از آستاراخان به مسکو نیز قابل مشاهده است.
در سال ۲۰۱۴، یک طرح آزمایشی توسط حمل و نقل بار هند تحت نظارت وزارت بازرگانی دولت این کشور انجام شد و دو کانتینر از بندرعباس به سمت شمال به بندر آستارا و بندر امیرآباد از طریق جاده ارسال گردید
بنابراین زیرساخت های قابل توجهی در حال حاضر وجود دارد که می تواند به طور موثر برای افزایش تجارت و ترانزیت بین کشورهای عضو مورد استفاده قرار گیرد. در سال ۲۰۱۴، یک طرح آزمایشی توسط حمل و نقل بار هند تحت نظارت وزارت بازرگانی دولت این کشور انجام شد و دو کانتینر از بندرعباس به سمت شمال به بندر آستارا و بندر امیرآباد از طریق جاده ارسال گردید.
نتایج این طرح نشان داد که این مسیر تقریباً ۴۰ درصد در زمان و ۳۰ درصد در هزینه نسبت به مسیر سنتی از هند، که در سراسر اروپا به سن پترزبورگ و مسکو می رود، صرفه جویی می کند.
اقتصادی قابل دوام برای هند
هند به منظور اولویت دادن به همکاریهای اقتصادی با کشورهای عضو، موافقت نامه های اجتناب از مالیات مضاعف را با تعدادی از اعضای کریدور شمال_جنوب از جمله ترکمنستان، اوکراین، تاجیکستان، ازبکستان، روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان امضا کرده؛ در حالی که این توافق با جمهوری آذربایجان در حالت مذاکره قرار دارد. دهلی، همچنین با اکثر این کشورها قراردادهای دوجانبه حمایت از سرمایه گذاری را با هدف مبادله کالا و خدمات بین کشورها منعقد کرده که البته این قراردادها بعداً فسخ شده اند.
منافع سهامداران از توسعه نستراک؛ روسیه، ایران و هند
کریدور شمال_جنوب یک گزینه مناسب و اقتصادی برای روسیه به منظور تنوع بخشیدن به صادرات خود به غیر از اروپا است، زیرا کشورهایی که در امتداد مسیر این کریدور قرار دارند، از بازار پرسودی برای صادرات روسیه برخوردار هستند.
پس از بحران کریمه در سال ۲۰۱۴، مسکو با تحریم های اقتصادی کشورهای غربی مواجه شده که با بحران اوکراین، تحریم ها تشدید شده است. بر همین اساس، با تسهیل اتصال به جنوب، روسیه می تواند تاثیر تحریم های غرب را به حداقل برساند. در این میان، ایران فرصت های مهمی را برای روسیه فراهم کرده تا تجارت خود را با این کشور متنوع سازد. ایران همچنین می تواند امکان صادرات مجدد اقلام روسی به کشورهای دیگر را نیز فراهم کند.
با عملیاتی شدن کریدور شمال_جنوب، دریای خزر می تواند به یک قطب تجاری تبدیل شود که از نظر اقتصادی به نفع همه ذینفعان منطقه خزر خواهد بود. افزون بر این، جمهوری اسلامی درصدد است که این کریدور را عملیاتی کند تا بتواند از شبکه های راه‌آهن و جاده‌ای ملی خود برای حمایت از حمل‌ونقل ترانزیت کالا از هند، خلیج فارس، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی استفاده کند.
تهران همچنین قصد دارد درآمدهای ارزی ناشی از عملیات ترانزیتی را افزایش دهد و با استفاده از مناطق آزاد اقتصادی خود به ویژه منطقه آزاد در مجاورت بندر انزلی، قدیمی ترین و بزرگترین بندر ایران در دریای خزر، به دنبال گسترش همکاری های اقتصادی و روابط تجاری با سایر کشورهای حاشیه خزر در مسیر کریدور شمال_جنوب است.
بر اساس آمار گمرک ایران، ترانزیت کالا از ایران در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۲۱، به میزان ۵۲ درصد افزایش داشته و دو ماه اخیر، بیش از ۱.۱۷ میلیون تن کالا از ایران عبور کرده است. همچنین، گمرک ایران گزارش داده که ظرفیت ترانزیتی کشور به ۲۰ میلیون تن رسیده به طوری که این آمار در واکنش به تحریم های اعمال شده بر بنادر شمالی روسیه گزارش شده است. بر همین اساس، با برنامه ریزی و اجرای اقدامات مناسب، امکان ترانزیت سالانه ۳۰۰ میلیون تن کالا نیز از طریق کریدور شمال_جنوب قابل پیش بینی است.
هند نیز می تواند از طریق این کریدور به بازارهای آسیای مرکزی دسترسی داشته و به راحتی کمک های بشردوستانه را با دور زدن پاکستان به افغانستان ارائه دهد. علاوه بر این، هند می‌تواند ظرفیت‌های صادراتی خود را از این مسیر به اروپا و روسیه در زمان کوتاه‌تر و هزینه ارزان‌تر گسترش دهد، ضمن اینکه این کریدور تعامل اقتصادی هند با کشورهای حوزه خلیج فارس مانند ایران و عراق را بهبود می بخشد. افزون بر این، دهلی می تواند با توسعه مراکز تجاری و اقتصادی در امتداد بنادر شمال به جنوب در گجرات، سرمایه گذاریهای زیادی را جذب کند.
نظر شما