امضای نقشه راه جامع همکاری ایران و بلاروس؛ انرژی تازه در جان تعاملات اقتصادی دوجانبه

بازار؛ گروه بین الملل: در جریان سفر اخیر الکساندر لوکاشنکو رئیس جمهوری بلاروس به ایران، تهران و مینسک توافقنامه نقشه جامع همکاری دوجانبه را امضا کرده اند که جان تازه ای در مراودات دیپلماتیک و تجاری دو شریک راهبردی خواهد دمید.

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور در نشست مشترک روسای جمهور دو کشور اعلام کرده که با نگاه راهبردی که بین ۲ کشور وجود دارد این نقشه راه می‌تواند ارتباط ۲ کشور در آینده را مشخص کند.

لوکاشنکو نیز به نوبه خود در این نشست خبری ضمن اعلام خرسندی از مواضع همگون منطقه‌ای و بین المللی دو کشور خواهان گسترش حجم روابط تجاری تهران و مینسک شد. دو کشور هم چنین ۷ سند همکاری در حوزه‌های مختلف تجاری، حمل و نقل، کشاورزی و فرهنگی را به امضا رساندند که رسیدن به حجم تجارت ۱۰۰ میلیون دلار در سال از جمله مهمترین محورهای ترسیم شده است.

آذر ماه سال جاری نیز رومن گلاوچنگو نخست وزیر بلاروس که در واقع سکاندار اقتصادی این کشور است در راس هیاتی بلندپایه سیاسی و اقتصادی به تهران سفر کرد.

وی در دیدار با رئیسی خاطرنشان کرده بود: رویکرد جمهوری اسلامی ایران برای تقویت تعاملات منطقه‌ای، چشم‌انداز جدیدی پیش‌روی ارتقای سطح روابط دو کشور ایجاد کرده است. اسناد به امضا رسیده در طی سفر لوکاشنکو به تهران پیش تر توسط دو طرف در زمان حضور گلاوچنگو در تهران بررسی و آماده سازی شده بود.

ایران، بلاروس و روسیه ۳ ضلع مثلث هم افزایی قدرت در اوراسیا هستند

بلاروس یکی از جمهوری های سابق است که نسبت به سایر اعضای این مجموعه، روابط حسنه و عمیقی هم با ایران و هم با یکی از شرکای استراتژیک کلیدی آن در منطقه یعنی روسیه دارد که در واقع می توان این سه کشور را مثلث هم افزایی قدرت در اوراسیا دانست . تعاملات تهران و مینسک عمدتا بر مبنای تفاهم و همکاری بنا نهاده شده است.

نام بلاروس همواره در فهرست دوستان ایران قرار داشته و این کشور به طور معمول موضعی مغایر با منافع ایران اتخاذ نکرده و در محافل بین المللی به حمایت و جانبداری از این کشور پرداخته است، اما در طی سالیان گذشته در پی تحریم های ناعادلانه آمریکا علیه ایران و برخی تفحظات از سوی بلاروس دو کشور برهه ای از انقباض روابط تجاری را تجربه کرده اند.

از جمله تعاملات اقتصادی اصلی میان ایران و بلاروس می توان به مواردی چون صادرات خودروهای سنگین راهسازی و معدنی، کود پتاس و استفاده از بنادر و ظرفیت‌های جاده‌ای و ریلی ایران به‌عنوان مسیر ترانزیتی جدید این کشور برای صادرات کالاهای تولیدی و فراوری‌شده و همچنین صادرات کود پتاس به کشورهای ثالث از خاک ایران اشاره کرد.

فناوری‌های صنعتی پیشرفته بلاروس در حوزه ماشین‌سازی، کامیون‌های سنگین راه‌سازی و معادن، تراکتورسازی و تجهیزات پیشرفته کشاورزی، اُپتیک، نرم‌افزار و محصولات دفاعی و نظامی مهم ترین بخش امتیازات ویژه روابط اقتصادی دو کشور را تشکیل می دهند زیرا در پی تحریم ها تامین این محصولات برای ایران دشوار شد.

واکاوی اهمیت بلاروس در چشم ایران

پیوند نزدیک و ریشه دار و هم چنین سیاست روابط نزدیک ایران با بلاروس در واقع به تشکیل مثلث مینسک-تهران-مسکو کمک کرده است؛ مثلثی که در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی اهمیت ویژه تری پیدا کرده است.

در سیاست خارجی جدید دولت سیزدهم که «دیپلماسی متوازن» در کانون آن قرار دارد، بلاروس یکی از کشورهای حائز اهمیت برای ایران است چرا که در اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌عنوان یک کشور اصلی قرار دارد و شمارش معکوس برای امضای قرارداد تجارات آزاد ایران با این بلوک اقتصادی آغاز شده است. بدین طریق ایران از طریق همگرایی منطقه ای و جهانی با شرکای تجاری چون روسیه و بلاروس پله های رشد صادرات به اوراسیا را با شتاب بیش تری طی می کند و با دسترسی به بازار گسترده این منطقه علاوه بر خلاصی از تنگناهای مالی ناشی از تحریم ها قادر است وجهه و پرستیژ جهانی و منطقه ای خود را قوت بخشد. با الحاق کامل ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (کمتر از یک‌سال دیگر)، ۸۰ درصد تعرفه‌ها بین دو کشور صفر می‌شود.

با توافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا، موقعیت ژئوترانزیتی ایران در اوراسیا تثبیت می‌شود و تمامی معابر ادغام اوراسیا به سمت یک پارادایم جدید ژئوپلیتیک جهانی – و ژئواکونومیک – همگرا خواهد شد

در واقع با توافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا، موقعیت ژئوترانزیتی ایران در اوراسیا تثبیت می‌شود و تمامی معابر ادغام اوراسیا به سمت یک پارادایم جدید ژئوپلیتیک جهانی – و ژئواکونومیک – همگرا خواهد شد.

بلاروس در پیمان‌ها و سازمان‌هایی که روسیه عضو آن است، نقش اصلی دارد. افزون بر این، همگرایی و تعامل مثبت میان ایران و بلاروس موجب افزایش قدرت جمهوری اسلامی ایران برای چانه‌زنی در سازمان‌هایی مانند اوراسیا و شانگهای مؤثر است. از سوی دیگر بلاروس را می توان دروازه توسعه مناسبات و حضور بیشتر ایران برای ورود به اروپای شرقی دانست که ایران باید فرصت گسترش روابط با مینسک را غنیمت شمارد.

با توجه به تحولات داخلی و بین المللی در خصوص بلاروس، مینسک نسبت به توسعه روابط با تهران در جنبه‌های سیاسی و اقتصادی، مشتاق‌تر از گذشته است

تغییرات در سیاست خارجی بلاروس پس از آگوست ۲۰۲۰ میلادی با تحولات داخلی و خارجی گسترده ای برای این کشور همراه شد. بروز تنش‌های شدید داخلی، تقابل در روابط این کشور با اتحادیه اروپا و آمریکا بر سر پیروزی لوکاشنکو در انتخابات ریاست جمهوری، اِعمال بسته های تحریمی علیه مقامات عالی‌رتبه و برخی از مؤسسات اقتصادی بلاروس و هم چنین نزدیکی بسیار زیاد آن به روسیه این کشور را تا حدود زیادی از لحاظ سیاسی و اقتصادی منزوی کرد و به نظر می رسد مینسک نسبت به توسعه روابط با تهران در جنبه‌های سیاسی و اقتصادی، مشتاق‌تر از گذشته است و در شرایط فعلی با برقراری تحریم‌های متعدد اتحادیه اروپا و آمریکا علیه بلاروس بر سر ماجرای پناه جویان ، ظرفیت‌های مازادی برای جمهوری اسلامی ایران در تبادل اقتصادی با این کشور ایجاد شده است.

روابط تجاری ایران و بلاروس

بنا به آمار گمرک ایران، در هفت ماهه ۱۴۰۱، تجارت ایران با بلاروس به میزان ۳۰ میلیون و ۸۶۵ هزار دلار رسیده، که ۹ میلیون و ۷۰ هزار دلار به صادرات و ۲۱ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار هم به واردات اختصاص داشته است.

انواع خرما، سبزیجات و صیفی جان، پسته و هندوانه، عمده اقلام صادراتی به بلاروس بودند و همچنین الیاف از رشته‌های سنتیک و آکریلیک و خمیر چوب از جمله کالاهای وارداتی از بلاروس به ایران از ابتدای امسال بودند.

پیش نیاز توسعه تعاملات اقتصادی ایران و بلاروس، حل مشکل ضمانت نامه بانکی و مسایل مربوط به ترانزیت است

به گفته غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران پیش نیاز توسعه تعاملات اقتصادی دو طرف حل مشکل ضمانت نامه بانکی و مسایل مربوط به ترانزیت است. البته بر اساس اسنادی که اخیرا میان دو طرف به امضا رسیده است، تهران و مینسک درصدد توسعه حجم تبادلات تجاری به ۱۰۰ میلیون دلار هستند.

از سر گیری پرواز مستقیم میان دو کشور، دسترسی به آمار و اطلاعات کافی از نیاز ها و ظرفیت های اقتصادی دو کشور و هم چنین استفاده از ارزهای ملی و تهاتر کالا گزینه های مورد نیاز برای به فعلیت رساندن توسعه روابط اقتصادی و تجاری دو طرف است.

البته با توجه به اظهارات اخیر وزیر صنعت، معدن، تجارت سید رضا فاطمی امین در خصوص همکاری صندوق ضمانت صادرات ایران با همتای بلاروس خود و توافق بانک‌های بلاروس با یک بانک ایرانی و اتصال آنها به سامانه «سپام» برای امکان انتقال پول و LC (اعتبار اسنادی به نظر می رسد ظرفیت‌های مورد نیاز جهت توسعه تجارت میان دو کشور ایجاد شده است. دو کشور قرار است توافق‌نامه‌ای درباره امکان تهاتر بین دو کشور امضا کنند.

در واقع می توان گفت که توسعه روابط تجاری میان دو کشور مستلزم تکمیل چهار ضلع زیرساخت است که شامل بخش های روابط مالی و بانکی، حمل و نقل (حمل بار- خط هوایی)، همکاری شرکت ها در بخش خصوصی و تعرفه‌ اقلام صادراتی است.

راه آهن رشت – استارا حلقه مفقوده کریدور شمال – جنوب و مسیر اتصال بلاروس به بندرعباس است

یکی از کلیدی ترین بخش های ارزآور تعامل اقتصادی ایران با بلاروس، گسترش روابط ترانزیتی با این کشور به عنوان بخشی از کریدور حیاتی شمال – جنوب است. برای اتصال بلاروس به بندر عباس و سایر خطوط ترانزیتی ایران راه اندازی خط آهن ۱۶۷ کیلومتری رشت – آستارا ضروری است. این خط ریلی بخش ناتمام کریدور شمال_جنوب است.

مطالعات امکان سنجی برای ساخت قطعه رشت_آستارا در سال ۲۰۲۲ انجام شد و حال با توجه به ورود مذاکرات به مرحله طرح پیشنهادات کتبی میان ایران و روسیه، اگر این بخش از کریدور ریلی شمال_جنوب، تکمیل شود، تحول بزرگی در حوزه مبادلات کالا و بار در مسیر شرق و غرب رخ خواهد داد و می‌تواند مسیری مطمئن با جاذبه های اقتصادی به منظور حمل بار ایجاد خواهد کرد.

یکی از چالش های کلیدی مرتبط با ساخت بخش رشت – آستارا، ماهیت زمینی بوده که قرار است راه آهن جدید در آن احداث شود. زمین های حاشیه دریای خزر از انزلی تا آستارا دارای مالکیت خصوصی هستند و به دلیل پتانسیل تفریحی آنها، این قطعات نسبتاً گران بوده و خرید آنها به بودجه قابل توجهی نیاز دارد.

افزون بر این، در سال ۲۰۲۲، زنجیره های حمل و نقل، چالش های سختی را برای جمهوری بلاروس، روسیه و سایر کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا ایجاد کرد. ادامه استفاده از جهت غربی با محموله هایی که از طریق گذرگاه های مرزی بین المللی به اروپا و بنادر دریای بالتیک منتقل می شد، بسیار دشوار شد، در حالی که آنها عمدتاً تجارت بین المللی با کشورهای اروپا، آمریکای شمالی، لاتین و آسیا را شامل می شدند و همین موضوع نظر بسیاری از کشورهای اوراسیا از جمله بلاروس را به ایران به عنوان معبر جایگزین جلب کرده است. زیرا علی رغم خطوط ریلی بسیار گسترده روسیه این شبکه ترانزیتی تحت تحریم های غربی که شاخه شمالی کریدور شمال – جنوب را تشکیل میدهد عملا نیمه جان شده و از کار افتاده است.

کریدور شمال_جنوب کوتاه ترین فاصله تا مقاصد در جنوب آسیا، شرق آفریقا و خاورمیانه است در حالی که ماهیت چندوجهی این کریدور به گونه ای است که امکان حمل و نقل جاده ای، ریلی، دریایی و کشتی های ناوبری ترکیبی رودخانه_دریا را فراهم می کند ضمن اینکه از طریق این کریدور بارگیری مجدد کامیون به اروپا از طریق قفقاز جنوبی و ترکیه انجام می شود.

درصورتی گسترش سطح مناسبات دو کشور به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل، بلاروس می‌تواند برای صادرات محصولات خود از طریق ایران به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، هند و شرق آسیا دسترسی پیدا کند.

نتیجه

توسعه مناسبات اقتصادی دو شریک راهبردی چون تهران و مینسک اقدامات موثرتری از سوی دو کشور را می طلبد. تأسیس گروه‌های کاری به‌منظور شناسایی معضلات اقتصادی-تجاری موجود و امکان‌سنجی پروژه‌های تجاری مشترک، توانمندسازی بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط، تقویت همکاری‌های بانکی و بیمه‌ای، تعریف پروژه‌های متعدد در حوزه توسعه صنعت گردشگری و تسهیل صدور روادید برای تجار و گردشگران و ایجاد سیستم مناسب اطلاع‌رسانی برای بهره‌برداری از توانمندی‌های یکدیگر از جمله خلا های موجود در روابط اقتصادی دو کشور است که نیاز به تکمیل دارد.

ایجاد زیرساخت‌های لازم مالی و فنی و تشکیل کمیته مشترک بازرگانی بین دو اتاق ایران و بلاروس قطعا از گام های اولیه برای به ثمر نشاندن تصمیم توسعه تعاملات اقتصادی فی مابین است.

افزون بر این اهمیت تکمیل پروژه خط آهن رشت-آستارا به عنوان مهمترین بخش اتصال کریدور شمال به جنوب و راهکار گسترش تجارت بین ایران و کشورهای اوراسیا خصوصا بلاروس نیز نیازمند نگاه ملی است که نیازمند فعلیت فوری است تا علاوه بر رشد تعاملات تجاری تهران و مینسک مسیر اتصال بلاروس به بندرعباس و دسترسی به سایر بنادر در منطقه را نیز تسهیل کند.