بازار؛ گروه بین الملل: روابط ایران و آمریکای لاتین طی دو دهه گذشته با فراز و فرودهایی همراه بوده است. در زمان روی کار آمدن محمود احمدی نژاد دولت وی که گرایش بسیار بیشتر و عمیق تری نسبت به کشورهای آمریکای لاتین در مقایسه با خلف خود محمد خاتمی داشت، در مراودات ایران با کشورهای این منطقه که عمدتا تحت حاکمیت دول چپ گرا و ضدامپریالیستی هستند، تحولاتی ایجاد کرد.
ایران در آن دوران به دلیل درگیریهای شدید بر سر مساله هسته ای خود با آمریکا و غرب و هم چنین قطع نامه ها و تحریم های شدید سازمان ملل علیه تهران تصمیم گرفت در انتخاب شرکا و هم پیمانان تجاری و استراتژیک خود تغییراتی بدهد و به همین منظور آمریکای لاتین را برگزید.
احمدی نژاد بین سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ حداقل هر سال یک بار به آمریکای لاتین سفر می‌کرد و از همین روی، پروژه‌های ایرانی در آرژانتین، برزیل، کوبا، مکزیک و ونزوئلا رشد قابل توجهی را ثبت کردند. افزون بر این کشورهای بولیوی، شیلی، کلمبیا، نیکاراگوئه و اروگوئه در تهران سفارت خانه های خود را افتتاح کردند.
به عنوان مثال احمدی نژاد اولین رییس جمهوری ایران بود که بعد از چهار دهه در سال ۲۰۰۹ به برزیل سفر کرد و در آن دوران روابط دوکشور در حوزه های نفت، گاز، اکتشاف معدن و کشاورزی به شدت گسترش یافت. حتی در حال حاضر بنا به گزارشات، برزیل تامین کننده حجم گسترده ای از نهاده های دامی ایران است و روابط تجاری دو کشور بر اساس آمار رسمی حدود ۱.۲ میلیارد دلار است.
مثال دیگر کشور ونزوئلا است که در دوره تصدیگری احمدی نژاد ، تجارت دوجانبه میان دو کشور به طور قابل توجهی از میانگین سالانه ۰.۰۳ درصد به ۰.۰۹ درصد کل تجارت ایران افزایش یافت. تا سال ۲۰۰۸، ارزش پروژه‌های صنعتی ایران در ونزوئلا به حدود چهار میلیارد دلار رسیده بود و شامل یک کارخانه مهمات، یک کارخانه مونتاژ خودرو و یک کارخانه سیمان بود. پروژه های ساخت و ساز مسکن و طرح های بهداشت و درمان نیز جزء سایر اقدامات ایران در ونزوئلا بود. در بازه زمانی ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۳ تهران و کاراکاس صدها توافقنامه دوجانبه در زمینه‌های انرژی و مالی، تجارت و بازرگانی، کشاورزی و صنعت، زیرساخت‌ها و ساختمان‌سازی، علم و فناوری، و آموزش و فرهنگ امضا کردند.
اجرای طرح های معدنی و نیروگاهی به دست شرکت های ایرانی در اکوادور ، سرمایه گذاری در کشور بولیوی با هدف کمک های اقتصادی و هم چنین تاسیس کلینیک و درمانگاه در برخی از کشورهای آمریکای لاتین نیز از سایر اقدامات ایران در دوره احمدی نژاد بود. هر چند که با اتمام دوره وی و روی کار آمدن حسن روحانی، دولت تدبیر و امید با هدف حل مساله هسته ای ایران و رسیدن توافق با غرب برسر این موضوع، تصمیم به تغییر کانون توجه روابط اقتصادی ایران به سمت اروپا و آسیا گرفت و در واقع می توان گفت رابطه ایران با آمریکای لاتین پس از برجام حالت سمبلیک داشت تا محتوایی.
اما پس از خروج یک جانبه دونالد ترامپ از برجام و اعمال تحریم های مجدد علیه ایران، روحانی تا حدودی به سمت یافتن شرکای جدید در سایر نقاط جهان از جمله آمریکای لاتین و ونزوئلا تغییر رویه داد. دولت روحانی در این زمان برای به چالش کشیدن آمریکا و دور زدن تحریم ها در ماه می ۲۰۲۰ اقدام به ارسال پنج نفتکش با حدود ۶۰ میلیون گالن بنزین تصفیه شده به کاراکاس کرد تا کمبود شدید سوخت در این کشور را تامین کند. دو ماه بعد و در ژوئیه همان سال برای دور زدن بیشتر تحریم‌های آمریکا و تقویت صادرات ایران به ونزوئلا، شرکت ایرانی اتکا که وابسته به وزارت دفاع است، سوپرمارکتی به نام مگاسیس در کاراکاس افتتاح کرد که محصولات وارداتی از ایران را به فروش می رسانید.
دولت رئیسی که به دنبال کسب درآمد و سود اقتصادی بیشتر برای ایران است تصمیم گرفته تا با توجه مجدد ایران بر آمریکای لاتین و استفاده از پتانسیل های این منطقه در مسیر خنثی سازی تحریم ها و افزایش درآمدهای ایران گام بردارد.
اما با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، وی رویکرد توجه به شرق و جنوب را برای مواجهه با تحریم ها به عنوان اولویت در سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی قرار داده است. رئیسی که به دنبال کسب درآمد و سود اقتصادی بیشتر برای ایران است تصمیم گرفته تا با توجه مجدد ایران بر آمریکای لاتین و استفاده از پتانسیل های این منطقه در مسیر خنثی سازی تحریم ها گام بردارد. از سوی دیگر ایران در تلاش است تا با به مخاطره انداختن نفوذ آمریکا در خاورمیانه و آمریکای لاتین بقای سیاسی خود را حفظ کند و از این رو تحکیم روابط ایران با متحدان خود در حیاط خلوت آمریکا با هدف کاهش فاصله جغرافیایی میان تهران و واشنگتن ضروری است.
نمونه بارز تمرکز مجدد ایران بر آمریکای لاتین امضای سند همکاری ۲۰ ساله توسط رئیسی و نیکلاس مادورو همتای ونزوئلایی وی در ژوئن ۲۰۲۲ در تهران بود. این سند در واقع نقشه راه همکاری دوجانبه در زمینه های اقتصادی، انرژی، دفاع، کشاورزی، مهندسی، گردشگری و فرهنگ به مدت ۲۰ سال میان دو کشور است. به تازگی نیز وزیر خارجه حسین امیرعبداللیهان به کشورهای نیکاراگوئه، کوبا و ونزوئلا سفر کرده است. پیش تر ایران و نیکاراگوئه نیز سند همکاری بلندمدت امضا کرده بودند. در واقع میتوان گفت که روابط تجاری ایران در منطقه آمریکای لاتین کاملا بر اساس منافع سیاسی خارجی و روندهای ایدئولوژیک آمریکای لاتین در دو دهه گذشته بوده است.
اخیراً نیز رئیسی در دیدار خود با سفیر جدید اروگوئه در ایران برالدو روکه نیکولا فلانگین، گفت: وجود ظرفیت‌های متنوع متقابل، به دو کشور این امکان را می‌دهد که همکاری‌های خود را به سطوح بالاتری ارتقا دهند.
رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه اراده جمهوری اسلامی ایران گسترش همکاری‌ها با کشورهای آمریکای لاتین از جمله اروگوئه است، افزود: زمینه‌های مناسبی برای به فعلیت رسیدن ظرفیت‌های متقابل وجود دارد که تحقق آنها، تلاش مضاعف مسئولان دو کشور را می‌طلبد.
لوئیس آلبرتو لاکایاپو، رئیس جمهوری اروگوئه از مارس ۲۰۲۰ و پس از یک دوره ۱۵ ساله حاکمیت دولت چپ گرا در این کشور بر سر کار آمده است. به گزارش رویترز، وی هنگام آغاز به کار خود وعده هایی مبنی بر حل کسری مالی اروگوئه و امضای قراردادهای جدید تجاری با هدف رفع مشکلات اقتصادی داده بود.
اقتصاد اروگوئه بر اساس اصول لیبرالیسم اقتصادی و مالکیت خصوصی بنا شده است، با این حال مالکیت دولتی سهم قابل توجهی شامل ۲۵ % نیروی کار را به خود اختصاص داده است و دولت انحصار خدماتی چون آبرسانی، تولید برق، تلفن، پالایش نفت و ... را در دست دارد. در این راستا اقتصاد این کشور طی سالهای گذشته در مجموع روند رو به رشدی داشته است که مصداق عینی آن را می توان در افزایش درآمد سرانه، کاهش نرخ فقر، بهبود وضعیت توزیع درآمد، کاهش نرخ بیکاری و افزایش صادرات مشاهده کرد. بر اساس آمارهای بانک جهانی رشد اقتصادی این کشور پس از بحران همه گیری کرونا از ۶.۱ به ۴.۸ در سال ۲۲ رسیده است.
شاکله اقتصادی اروگوئه اساساً بر پایه کشاورزی و دامپروری استوار بوده و صنایع مربوط به فراورده های دامی و کشاورزی، مهم ترین بخش صنعتی این کشور را تشکیل می دهد. در این خصوص برنج، گندم، جو، ذرت، آفتابگردان، سویا، حبوبات، سبزیجات، صیفی جات ، توتون ، تنباکو و دانه های روغنی و انواع میوه از محصولات تولیدی کشاورزی و پرورش گاو و گوسفند ، فرآورده های دامی نظیر پشم، کرک، گوشت گاو و گوسفند، شیر و مواد لبنی و پوست و چرم از مهمترین تولیدات اروگوئه در زمینه دامداری هستند. صنعت پوست و چرم اروگوئه نیز یکی دیگر از بخش های عمده تجاری اروگوئه است و در مجموع جایگاه سوم را در صادرات این کشور دارا می باشد.
جنگل کاری و تولید فرآورده های جنبی آن (الوار چوب ، خمیر کاغذ و چوب های صنعتی) از زمینه های جدیدی است که اروگوئه طی هزاره جدید میلادی توانسته سرمایه های خارجی به ویژه سرمایه گذاری کشورهای فنلاند، نروژ و اسپانیا را به خود جذب نماید. تولید چوب و فراورده های جنبی آن امروزه به یکی از بخش های عمده صادراتی اروگوئه تبدیل گردیده است. در این خصوص اروگوئه در سال ۲۰۱۹ موفق به عقد قرارداد با شرکت فنلاندی یو.پی.ام برای احداث دومین کارخانه تولید سلولز گردید. طرف فنلاندی همراه با سایر شرکای خود بیش از سه میلیارد دلار در این پروژه سرمایه گذاری خواهد نمود. اروگوئه کشوری با درآمد بالا و با ثبات اجتماعی، در میان "بهترین کشورهای آمریکای لاتین" به حساب می آید و قابلیت تبدیل به یک مرکز تجاری ( یا هاب تجاری) در کل منطقه را داراست.
از پتانسیل و ظرفیت اقتصادی ایران آن گونه که باید در روابط تجاری دوجانبه با اروگوئه استفاده نشده است و حجم روابط اقتصادی دوجانبه میان دو کشور بسیار ناچیز است و این در حالی است که اقتصاد دو کشور تا حدی حالت هم پوشانی دارد و ایران به جز نفت می تواند کالاها و محصولات صنعتی و پزشکی خود را که دارای استانداردهای مقبولی هستند برای این کشور تامین کند
اما به نوعی می توان گفت که از پتانسیل و ظرفیت اقتصادی ایران آن گونه که باید در روابط تجاری دوجانبه با اروگوئه استفاده نشده است و حجم روابط اقتصادی دوجانبه میان دو کشور بسیار ناچیز است و این در حالی است که اقتصاد دو کشور تا حدی حالت هم پوشانی دارد و ایران به جز نفت می تواند کالاها و محصولات صنعتی و پزشکی خود را که دارای استانداردهای مقبولی هستند برای این کشور تامین کند. بر اساس آمار در سال ۲۰۲۰، میزان تجارت دوجانبه میان دو کشور ۱۰۰ هزار دلار بوده است. این در حالی که حجم تبادلات تجاری خارجی ایران با برخی کشورهای آمریکای لاتین بالغ بر دو میلیارد دلار است. پیش تر، اروگوئه یکی از خریداران نفت ایران بود، اما در پی تحریم های مجدد ترامپ در این خصوص بسیار محتاطانه عمل می کند و به نظر می رسد برای این کشور که بزرگ ترین تولید کننده برنج در آمریکای لاتین و یکی از تامین کنندگان این محصول برای ایران است تهاتر کالا گزینه مناسبی برای تجارت است.
ایران و اروگوئه در سال ۱۳۹۷ همایش تجاری مشترکی را با حضور محمدجواد ظریف وزیرخارجه وقت ایران و غلامحسین شافعی رییس اتاق ایران و هیاتی از فعالان اقتصادی ایران در حوزه‌های بانک، دارو، تجهیزات پزشکی، کشاورزی، ماشین‌آلات، خدمات فنی و مهندسی، ساختمان، راه‌سازی، انرژی، نفت و گاز، مواد غذایی و مشتقات نفتی و پتروشیمی در پایتخت این کشور مونته ویدیو برگزار کردند.
ایران که یکی از خریداران برنج اروگوئه است به دنبال کشت فراسرزمینی برنج در این کشور است و هدف گذاری هایی نیز در این زمینه انجام داده است. هم چنین، پیش تر محمدرضا کرباسی، معاون بین‌الملل اتاق ایران در نشستی آنلاین با لائورا فرناندز، مدیر مطالعات اقتصادی و تجارت خارجی اتاق بازرگانی و خدمات اروگوئه خواستار تبادل اطلاعات اقتصادی میان دو کشور، اعزام و پذیرش هیات‌ها و شرکت در نمایشگاه ها برای شناسایی فرصت های اقتصادی دو طرف با هدف رشد مراودات اقتصادی میان ایران و اروگوئه شده بود. به گفته او امکان تامین نفت و پتروشیمی مورد نیاز اروگوئه و تهاتر با کالاهای اساسی ازجمله برنج و گوشت وجود دارد.
این در حالی است که دو کشور برای افزایش حجم روابط تجاری و تعاملات اقتصادی خود نیازمند گام های اساسی تر مانند امضای قراردادهای تجارت آزاد و ترجیحی هستند. البته استفاده از ظرفیت مرکوسور (بازار مشترک جنوب متشکل از کشورهای آرژانتین، برزیل، پاراگوئه، اروگوئه) نیز مکانیزم مناسبی جهت صادرات محصولات ایرانی به این منطقه است. برای تحقق این مهم لازم است نیازسنجی بازار و بررسی فرصت های سرمایه گذاری ذیل اقدمات دیپلماسی اقتصادی ایران قرار گیرد تا زمینه برای گسترش روابط تجاری هر چه بیش تر فراهم شود.
افزون بر این ایران می خواهد پروژه های فراسرزمینی صنعتی بیشتری را در آمریکای لاتین در دست گیرد. شهریور ماه سال جاری محمدرضا میرتاج الدینی، عضو کمیسیون برنامه بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی گفت که وزارت نفت اقدام به انعقاد قرارداد با دو کشور ونزوئلا و اروگوئه در جهت راه اندازی پالایشگاه های فراسرزمینی و انتقال خوراک به این پالایشگاه‌ها و سهامدار شدن در آنها و همچنین انتقال خدمات فنی و مهندسی به آنها کرده است . وی این اقدام را «بسیار لازم و ضروری و مهم» خواند.
نتیجه
روابط تجاری ایران در منطقه آمریکای لاتین به طور کلی وابسته به منافع سیاسی خارجی و روندهای ایدئولوژیک این منطقه در بیست سال اخیر بوده است. اگرچه بیشتر روابط تجاری ایران با کشورهای این منطقه به طور مداوم بر دیپلماسی نفت ایران متکی بوده است، اما مواد خام و صنعتی به طور فزاینده‌ای در کشورهای آمریکای لاتین راه پیدا کرده است و این فرصت مناسبی را برای ایران فراهم می کند تا کشورهای این منطقه خصوصا کشورهای هم سو را را تبدیل به یکی از مقاصد صادرات کالا و خدمات صنعتی و مهندسی خود کند.
به همین منظور باید با بهره گیری از فرصت های اقتصادی پیش رو خصوصا در کشورهایی مانند اروگوئه که طالب نفت خام ایران هستند افق های جدیدی برای تجارت دوجانبه باز کرد که در صورت تحقق علاوه بر انباشت ثروت ملی بیش تر و ارزآوری برای ایران به نوعی سبب تقویت حضور سیاسی ایران در آمریکای لاتین و مقابله با تهدیدهای بالقوه آمریکا در آمریکای لاتین و خاورمیانه می شود.
از سوی دیگر حضور و سرمایه گذاری قدرت های نوظهور در آمریکای لاتین مانند چین که با شماری از کشورهای آمریکای لاتین از جمله برزیل و السالوادور اقدام به تجارت آزاد می کند، نشانه ای برای ایران است که باید دیپلماسی سیاسی و اقتصادی جدی تری در راستای منافع دوجانبه با کشورهای آمریکای لاتین دنبال کند. زیرا چین با دنبال کردن مدل اقتصادی ویژه خود در این منطقه حتی توانسته است در تجارت با آمریکای لاتین از آمریکا نیز پیشی بگیرد و قطعا دنبال کردن چنین روشی از سوی ایران به تثبیت حضور سیاسی و اقتصادی آن در این منطقه می انجامد.
نظر شما