رحمان قره باش؛ بازار: در رقابت بین کشورهای گازی پروژه حذف ایران از معادلات گازی منطقه و اروپا توسط کشورهای همسایه در جریان است. اروپا، چین و روسیه به انرژی و گاز منطقه (ایران وترکمنستان) احتیاج دارند. در این راستا ترکمنستان ضمن تلاش برای تنوع بازار گازی خود می کوشد از انحصار گازی روسیه خارج شود.
به این منظور قرارداد TAPI چند سال پیش بدون حضور ایران بین کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان منعقد شد ولی به علت ناامن بودن کشور افغانستان اجرایی نشد. اخیراً با روی کارآمدن طالبان برای اجرایی کردن این قرارداد نشست های با طالبان داشتند و توافقاتی انجام شد. باید دانست که کشور روسیه تلاش می کند قدرت اول تامین انرژی اروپا بماند. از طرفی دیگر کشور ترکیه هم دیپلماسی اقتصادی خود را فعال کرده در زمینه انرژی با همکاری کشورهای ترک زبان حضور فعال داشته باشد.
در مجموع روند ها نشان می دهد دولت های رقیب اقتصادی پیرامونی ایران قصد دارند در بازی گازی نقش مهم‌تری برای خود فراهم سازند که نتیجه تبعی آن حذف ایران از گردونه گازی اروپا ،چین وترکیه است از طرفی دیگر هم مقوله تحریم ها و نیز عدم تصویب FATF فرصتی برای کشورهای رقیب ایجاد کرده که با عمده کردن عدم تبادلات مالی و تبعات ارتباطات اقتصادی،خطر حذف ایران را از معادلات گازی را جدی کند.
معادلات و قدرت گیری طالبان
با قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، این گروه به دنبال عضویت و فعال بودن در طرح‌های بین‌المللی مانند خط لوله ترکمنستان- افغانستان- پاکستان- هند یا همان تاپی (TAPI) است که امکان تحول در حوزه‌های اقتصادی و تسریع در پیشرفت رشد اقتصادی این کشور را فراهم می‌کند. از همین روی هیات عالی‌رتبه‌ای از طرف طالبان به ترکمنستان سفر و از اجرای خط لوله TAPI حمایت کرده و مدعی تامین امنیت این خط لوله شده است. نشانه‌هایی هم در خصوص حمایت ایالات متحده آمریکا در این باره وجود دارد و به نظر می‌رسد از طریق واسطه‌های خود چراغ سبز را در این زمینه به کشورهای عضو این طرح ارسال کرده است.
دولت‌های رقیب اقتصادی پیرامونی ایران قصد دارند در بازی گازی نقش مهم‌تری برای خود فراهم سازند
سهیل شاهین که یکی از اعضای مذاکره‌کننده طالبان در دوحه قطر است، عنوان کرده طالبان از پروژه TAPI و سایر پروژه‌های عمرانی حمایت کامل به عمل می‌آورد. طالبان در خصوص سایر پروژه‌ها مانند تاپ (TAP) که خط انتقال نیرو میان ترکمنستان، افغانستان و پاکستان است یا خط راه‌آهن ترکمنستان به افغانستان نیز اشاراتی داشتند در صورتی که طالبان به تعهدات خود عمل کند، مشکل بعدی جذب اعتبارات و سرمایه‌گذاری‌های خارجی و داخلی در این پروژه‌ها بوده که به علت عدم‌ثبات در افغانستان تا حدودی دشوار است.
برای اتمام طرح TAPI هزینه‌ای حدود ۱۰ میلیارد دلار برآورد شده و این در حالی است که مدیرعامل این خط لوله تخمین زده که هفت میلیارد دلار برای اتمام این پروژه نیاز است سیاست‌های طالبان در خصوص این طرح، باعث امیدواری و تحرک بیشتر دولت عشق‌آباد به جذب سرمایه‌گذاران خارجی شده است. در واقع عدم‌توسعه یافتگی کشور افغانستان، موجب استقبال و تمایل ترکمنستان به اجرای چنین پروژه‌هایی در این کشور شده است.
ایجاد کنسرسیوم منطقه‌ای
در سال ۱۹۹۷ کنسرسیومی متشکل از شش شرکت و دولت ترکمنستان تشکیل شد که هدف آن ساخت خط لوله هزار و ۲۷۱ کیلومتری از ترکمنستان تا پاکستان بود؛ در آن زمان هند هنوز بخشی از این پروژه نبود. در آن زمان، شرکت یونوکال (Unocal) کالیفرنیا دارای بیشترین سهم از این طرح بود و حتی این شرکت ترتیب سفر اعضای طالبان برای مذاکره در خصوص این طرح به ایالات متحده آمریکا را نیز فراهم کرد. ولی به علل چالش های طالبان با آمریکا پروژه مسکوت ماند.
با ادامه نیافتن این طرح، ترکمنستان در سال دو هزار قراردادی با شرکت گازپروم روسیه در خصوص تحویل ۲۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی امضا کرد ترکمنستان همچنین قراردادی را با جمهوری آذربایجان برای توسعه مشترک میدان گازی خزر امضا کرد و در واقع این تفاهم‌نامه‌ها و همکاری‌ها میان دو کشور ترکمنستان و آذربایجان بود که پیش‌زمینه اجرای خط لوله ترانس‌خزر شد.
نشانه‌هایی هم در خصوص حمایت ایالات متحده آمریکا در این باره وجود دارد و به نظر می‌رسد از طریق واسطه‌های خود چراغ سبز را در این زمینه به کشورهای عضو این طرح ارسال کرده است
ایالات متحده آمریکا نیز نشست‌هایی با کشورهایی مانند پاکستان، قطر و ترکمنستان برگزار کرد که پیشبرد آن بر عهده زلمای خلیل‌زاد است و او تلاش می‌کرد تا سایر کشورها را برای همکاری با افغانستان ترغیب کند خلیل‌زاد تلاش می‌کرد مذاکراتی در خصوص طرح‌هایی مانند TAPI و TAP را با حمایت سرمایه‌گذاران خارجی به سرانجام برساند. البته باید عنوان کرد که ترکمنستان مسیرهای متنوعی در خصوص انتقال منابع عظیم گاز طبیعی خود در اختیار دارد که به معنای عدم‌اتکای این کشور به خط لوله TAPI است.
شرایط تولید گاز در ترکمنستان
باید عنوان کرد ظرفیت بالای ترکمنستان در خصوص صادرات گاز، جایگاه ویژه و جذابی برای سایر کشورها دارد و افغانستان هم از این قاعده مستثنی نیست. در صورتی که طالبان بتواند بر تعهد خود مبنی بر حفظ امنیت خط لوله تاپی در افغانستان پایبند باقی بماند، می‌توان به اجرایی شدن این طرح امیدوار بود. در واقع نیاز این کشور به پروژه‌های اینچنینی را می‌توان محرک اصلی افغانستان به سمت اجرایی شدن خط لوله TAPI دانست
ترکمنستان، سایر مسیرها مانند خط لوله به چین یا روسیه یا حتی خط لوله ترانس خزر را چه از نظر اقتصادی و چه از نظر امنیتی به پروژه TAPI ترجیح می‌دهد. شاید در آینده با تثبیت دولت طالبان در افغانستان و فروکش کردن درگیری‌های داخلی، امکان جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای پروژه‌های عمرانی مانند خط لوله تاپی امکان‌پذیر شود. خط لوله تاپی می‌تواند شرایط ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی منطقه را متحول کند.
در جمع بندی نهایی می توان گفت، تحرکات و تلاش های گازی ترکمنستان در ایجاد تنوع مسیر صادرات گازی، کوشش ترکیه برای ایفای نقش بازیگر کلیدی انرژی اروپا و کشورهای ترک زبان و سیاست حفظ قدرت برتر گازی اروپا توسط روسیه، محورهای اصلی تلاش برای تضعیف قدرت چانه زنی گازی کشور ایران است لذا می طلبد که مدیران اقتصادی تمهیداتی متناسب برای این تهدید بیندیشند.
نظر شما