بازار؛ گروه بین الملل: گمرک دوغارون در مرز ایران و افغانستان با پیشینه ای ۱۰۰ ساله نقش چشم گیری هم در اقتصاد استان خراسان رضوی و هم تبادلات اقتصادی و تجاری تهران و کابل دارد و دروازه طلایی صادرات ایران به افغانستان به شمار می رود.
به طور تقریبی ۹۵درصد کالاهایی ترانزیتی ایران به افغانستان از طریق امارات به بندرعباس و گمرک شهید رجایی و باهنر ارسال می شوند و با استفاده از گمرک دوغارون به افغانستان می رسند و پنج درصد دیگر از این کالاها نیز از سایر گمرکات کشور به این گمرک فرستاده میشود.
بیشترین حجم کالاهای صادراتی از طریق بندرعباس وارد گمرک ترانزیتی دوغارون می شود و کالاهای تجاری افغانستان و پاکستان و هند و کشورهای همسایه افغانستان، از طریق کشورهای عربی و حوزه خلیج‌فارس به گمرک بندرعباس، بندرلنگه و دیگر گمرک‌های مرزی ترانزیت میشود.
هم مرز بودن استان خراسان رضوی با افغانستان، کشوری با بازار مصرفی بزرگ فرصت طلایی برای کارآفرینی و ارزآوری از طریق صادرات و ترانزیت فراهم آورده است. از این رو بیش از نیمی از صادرات استان خراسان رضوی از طریق گمرک و مرز دوغارون صورت می گیرد و بدیهی است که هرگونه چالش و معزل در این منطقه موجب از دست رفتن سهم ایران در بازارهای آسیایی (چین ، هند و پاکستان) می شود
هم مرز بودن استان خراسان رضوی با افغانستان، کشوری با بازار مصرفی بزرگ فرصت طلایی برای کارآفرینی و ارزآوری از طریق صادرات و ترانزیت فراهم آورده است. از این رو بیش از نیمی از صادرات استان خراسان رضوی از طریق گمرک و مرز دوغارون صورت می گیرد و بدیهی است که هرگونه چالش و معضل در این منطقه موجب از دست رفتن سهم ایران در بازارهای آسیایی (چین ، هند و پاکستان) می شود.
گمرک و پایانه مرزی دوغارون در ۱۸ کیلومتری شهر تایباد و ۲۵۰ کیلومتری مشهد و همجوار با کشور افغانستان، یکی از پنج گمرک برتر اقتصادی کشور محسوب میشود.
اخیرا حسن رحیمی زاده، مدیرکل گمرک دوغارون با اعلام افزایش یک و نیم برابری ترانزیت کالا از گمرک دوغارون به افغانستان طی ۳ ماهه اخیر (ماه های منتهی به مهر، آبان و آذر) گفت که طی این مدت ۳۲ هزار و ۷۶۵ تن کالا از گمرک دوغارون به سمت افغانستان ترانزیت شده که در مقایسه با مدت زمان مشابه پارسال، یک و نیم برابر افزایش داشته است.
به گفته حسن زاده در همین بازه زمانی ارزش دلاری ترانزیت این میزان کالا به سمت افغانستان و بازارهای هدف این کشور همسایه بیش از ۱۲۰ درصد افزایش داشته است
این در حالی است که به گفته حسن زاده در همین بازه زمانی ارزش دلاری ترانزیت این میزان کالا به سمت افغانستان و بازارهای هدف این کشور همسایه بیش از ۱۲۰ درصد افزایش داشته است.
حجم کالاهای صادر شده در سه ماهه گذشته به افغانستان ۲۱۹ هزار و ۵۳۰ تن بود که ارزش دلاری آن در قیاس با مدت مشابه سال قبل ۱۰۰ درصد افزایش داشته است. وجود مرز دوغارون علاوه بر تسهیل و گسترش صادرات اقلام ایرانی ظرفیتی مناسب برای تشکیل و گسترش صنایع تولیدی محسوب میشود که خود سبب کارآفرینی و اشتغال برای مرزنشینان می شود.
بیشترین کالاهای صادراتی ایران در مرز دوغارون شامل آهن، سیمان و مواد غذایی و برخی مایحتاج کشور افغانستان است که در صدر آن مواد غذایی قرار دارد. در واقع میتوان گفت که مایحتاج خوراکی ولایات همجوار استان خراسان رضوی از طریق ایران تامین می شود و این مساله اهمیت گمرک دوغارون را چندین برابر کرده است.
مشکلات صادراتی و ترانزیتی پایانه و گمرک مرزی دوغارون
هم‌جواری استان خراسان رضوی با ترکمنستان و افغانستان و قرابت جغرافیایی آن با چهار کشور دیگر آسیای مرکزی؛ موجب جایگاه ویژه ای برای اتصال ۶ کشور مذکور محصور در خشکی با دیگر کشورهای جهان شده است. بدیهی است احیا و مدرن سازی مرزها و سهولت تردد در گذرگاه‌های زمینی خراسان رضوی خصوصا پایانه دوغارون یکی از اولویت‌هایی است که نیازمند نگاه ملی است، چرا که این پایانه و گمرک مرزی با یک قرن پیشینه در حوزه مبادلات تجاری و تلاش مسئولان برای تسهیل مسیر ترانزیت همچنان با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می کند.
طی دو دهه اخیر و به رغم مبادلات پر رونق بازرگانی در مرز دوغارون موانعی چون کندی ترخیص کالا و تشریفات، فقدان باراندازهای کافی برای تخلیه بار و معطلی چندین روزه رانندگان، اختلاف در نقطه صفر مرزی برای ساخت سالن تجاری پایانه مرزی در سمت ایران، عدم مدیریت واحد مرزی، ناهماهنگی ها در مرز، صف های طولانی در کامیون، مخروبه بودن حدفاصل گمرک دوغارون و اسلام قلعه (هرات) و افزایش هزینه های ترانزیتی جز مشکلات عدیده شرکت های حمل و نقل بوده است.
از سوی دیگر محدودیت‌های اعمال‌شده از طرف افغانستان در تجارت با ایران پس از تغییر حکومت این کشور، رشد تعرفه واردات اقلام ایرانی، تضعیف قدرت خرید افغان ها، محدودیت‌های بازرگانان افغان برای تبادلات تجاری با ایران و بازار گسترده کالاهای چینی و پاکستانی در افغانستان منجر به کاهش صادرات کالاهای ایرانی به این کشور همسایه در نیمه نخست سال جاری شده است.اهمیت این پایانه و گمرک مرزی زمانی بارزتر میشود که بدانیم کالاهای صادراتی از مرز زمینی دوغارون به سمت افغانستان نیاز جمعیت ۳۰ میلیون نفری افغانستان را تامین می کنند.
به‌عنوان‌مثال افغانستان برای واردات صابون ایرانی تعرفه ۲۶ درصدی اعمال کرده است در حالی که پیش تر میزان این تعرفه صفر بوده است و در حال حاضر تعرفه تمامی محصولات وارداتی از پاکستان به این کشور همچنان صفر باقی مانده است. از سوی دیگر بازرگانان ایرانی هم اعلام کرده اند صدور بخشنامه‌های بی شمار گمرکی موجب پیچیده تر شدن شرایط تشریفات گمرکی محصولات صادراتی شده است و درنتیجه صادرکننده قادر نیست در چنین شرایط دشواری خود را با تغییرات بخشنامه‌ها وفق داده و بازارش را حفظ کند.
در همین راستا، حاج بشیر احمد اربابی، رئیس انجمن فعالان اقتصادی افغانستان به مشکلات تجار افغان در ایران پرداخته و گفته است که ورود ارز به ایران و تبدیل آن به ارز نیمایی از مشکلات مهم تجار افغان است که هزینه گزافی در بردارد. معطلی طولانی برای صدور پروانه کار اتباع نیز از دیگر مشکلات بازرگانن افغان در ایران است.
البته در این میان باید در نظر داشت که در پی افزایش قیمت کالاهای ایرانی در افغانستان، رقابت پذیری کالاهای ایرانی با کالاهای وارداتی از پاکستان و چین کاهش یافته و علت آن بالاتر بودن بهای تمام شده کالاهای ایرانی برای خریداران افغان است و از این رو بازرگانان افغان بخشی از نیازهای خود را با واردات از دیگر کشورها ازجمله چین، پاکستان یا هند تأمین می‌کنند؛ چون قیمت تمام شده کمتری دارد.
پیش از همه گیری ویروس کرونا، سالانه ۲ میلیارد دلار صادرات، سه میلیارد دلار ترانزیت خروجی و ۲۰ میلیون دلار واردات از طریق مرز دوغارون بین ایران و افغانستان انجام می‌شد. به رغم کاهش اخیر حجم مبادلات مرزی میان ایران و افغانستان این گذرگاه مرز همچنان یکی از مهم‌ترین معابر دادوستد بین ایران و افغانستان است.
با توجه به این که ۹۰ درصد کالاها و محصولات صادراتی از گمرک دوغارون به مقصد هرات که به‌عنوان دومین بازار بزرگ اقتصادی افغانستان است فرستاده می شود به نظر می رسد توسعه منطقه ویژه اقتصادی دوغارون بسیار ضروری است و باید هر چه سریع تر اجرایی شود
با توجه به این که ۹۰ درصد کالاها و محصولات صادراتی از گمرک دوغارون به مقصد هرات که به‌عنوان دومین بازار بزرگ اقتصادی افغانستان است فرستاده می شود به نظر می رسد توسعه منطقه ویژه اقتصادی دوغارون بسیار ضروری است و باید هر چه سریع تر اجرایی شود.
به گفته امیر فخریان، رئیس اداره بازرگانی خارجی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ظرفیت‌های منطقه ویژه اقتصادی دوغارون به‌کندی به فعلیت در می آیند، غافل از اینکه این ظرفیت ها فرصت های منحصر به فردی برای جذب سرمایه گذاران افغان است. البته افزایش دستگاه های ایکس. ری در این پایانه صادراتی که خروج کالا را آسان می کند و نظارت و کنترل بر خروج کالاها را افزایش می دهد از نکات مثبت اخیر در این پایانه مرزی است.
پیش تر این مشکلات و موانع تجارت میان دو کشور از طریق اجلاس کمیته مشترک اقتصادی استان خراسان رضوی و ولایت هرات حل و فصل می شد، اما تحولات اخیر کابل و انحلال موقت این اجلاس نیز خود منجر به نزولی شدن موقت سطح روابط تجاری بین ایران و افغانستان شد اما خوشبختانه اخیرا پنجمین اجلاس کمیته مشترک اقتصادی ولایت هرات و خراسان رضوی پس از وقفه‌ای چندساله با حضور والی هرات و جمعی از مدیران و فعالان اقتصادی استان خراسان رضوی بار دیگر در ولایت هرات از سر گرفته‌شد.
حضور نمایدگان ایران و افغان در محل گمرک ۲ طرف برای کاهش معطلی توقف کالاها و کاهش هزینه های صادراتی، افزایش ساعات فعالیت پایانه گمرکی و بازبودن مرز در روزهای جمعه برای بازگشت ناوگان ایرانی از سایر توافقات اخیر دو طرف بوده است.
یکی دیگر از محورهای این کمیته توافق دوطرف برای افزایش ظرفیت عبور خودروهای حمل بار از مرز دوغارون است. تعداد این خودروها در اوایل سال جاری به سطح بسیار پایینی رسیده بود و در مذاکرات اولیه به ۲ برابر افزایش یافت و دو طرف در تلاش برای افزایش ۴ برابری آن هستند. در حال حاضر شمار تردد کامیون های ترانزیتی و صادراتی از گذرگاه مرزی دوغارون یه ۸۰۰ مورد در روز رسیده است اما دو طرف خواستار افزایش این رقم به ۱۲۰۰ عدد هستند.
با توجه به ظرفیت عظیم این گمرگ روزانه به طور متوسط تردد ۱۰۰۰ کامیون ترانزیتی مورد انتظار است. باید توجه داشت که افغانستان و پاکستان در زمینه تعرفه‌های متقابل به توافق رسیدند و تردد کامیون‌های خود را به دو تا سه برابر در روز افزایش دادند و این عدد به ۱۲۰۰ مورد در روز رسیده است. این موضوع گواه اینست که افغانستان برای تامین نیاز مصرفی خود از محصولات پاکستان استقبال بیشتری به عمل می آورد و پاکستان نیز در صدد به دست گرفتن این بازار هدف ایران است.
با عنایت به تغییر شرایط سیاسی افغانستان، توسعه زیرساخت های دوغارون بسیار ضروری است، زیرا زیرساختهای کنونی قادر به تامین نیز این پایانه مرزی نیست و به ازدحام جمعیت، کامیون ها و مشکلات موجود دامن می زند
پایانه مرزی دوغارون زمانی به جایگاه مطلوب خود دست می یابد که بتواند تردد بدون مشکل تردد ۱۰۰۰ دستگاه کامیون در روز را جوابگو باشد که این هدف نیازمند یک نقشه جامع شامل دست کم ۶ مسیر ورودی و ۶ مسیر خروجی برای کامیون ها است. هم چنین باید مسیر ورود و خروج تره بار، سوخت و کالاهای صادراتی غیرنفتی و بارهای ترانزیتی از یکدیگر جداسازی شوند. مساله مهم دیگر اجرای هر چه سریع تر طرح جامع منطقه ویژه اقتصادی دوغارون با هدف گسترش خدمات و امکانات زیرساختی این منطقه است.
نتیجه
اهمیت افغانستان برای ایران به منزله قسمتی از نقشه تجاری و دروازه ورود به کشورهای قدرتمند منطقه ای مانند چین، هند و پاکستان است. با عنایت به اهمیت موضوع تجارت با افغانستان و دسترسی به بازار مصرفی گسترده آن توسعه و تامین زیرساخت های پایانه مرزی دوغارون به عنوان مهم ترین معبر زمینی تجاری بین دو کشور بسیار حائز اهمیت است.
از این رو دولت باید با توافق با افغانستان بر سر تعرفه ترجیحی، حل مشکلات ارزی و بانکی تجار ایرانی و افغان، گسترش و نوسازی و افزایش ناوگان حمل و نقل ترانزیتی در این پایانه مرزی، حذف قوانین دست و پاگیر و ایجاد تسهیلات لازم برای تجار با هدف ارائه کالاهای رقابت پذیر با محصولات چینی و پاکستانی مانع از از دست رفتن این بازار بزرگ مصرفی شود و گام های بلندتری در جهت افزایش تراز تجاری با افغانستان بردارد.
نظر شما