بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا لوان داویتاشویلی، وزیر اقتصاد و توسعه پایدار گرجستان در دیدار با محمود ادیب، سفیر ایران در گرجستان گفته است که با توجه به قرار گرفتن ایران در مسیر کریدورهای جنوب-شمال و شرق به غرب، این کشور ظرفیت بالایی برای تنوع‌بخشی به مسیرهای انتقال انرژی و کالا دارد.
در این دیدار، ادیب نیز با اشاره به نیاز کنونی جهان به انرژی و موقعیت گرجستان به عنوان نقطه اتصال کریدورهای ارتباطی با اروپا، اهمیت استفاده از این امتیاز را برای اجرای پروژه‌های حمل و نقل و ترانزیت و انتقال انرژی یادآور شد.
لازم به ذکر است که متقابلا گرجستان بخش قابل توجهی از سیاست خارجی و راهبرد اقتصادی ایران را تشکیل می دهد و برای کشورمان جایگاه پررنگی دارد. گرجستان همواره در پی ایجاد و حفاظت از ثبات در دریای سیاه، قفقاز و خزر و گسترش دسترسی خود به بازارهای اروپایی بوده است.
اما شوربختانه در طی سال های اخیر سطح روابط اقتصادی دو کشور چندان مطلوب نبوده است که می توان ریشه آن را در پیروی کامل تفلیس از تحریم‌های اقتصادی غرب علیه ایران جستجو کرد. این در حالی است که گرجستان در سال ۲۰۱۱ یک سیاست دوجانبه بدون ویزا با ایران را اجرا کرد که منجر به افزایش چهار برابری سفر ایرانیان به گرجستان شد. با این حال، گرجستان در ژوئیه ۲۰۱۳ به طور یکجانبه قرارداد بدون روادید با ایران را لغو کرد و با مسدود کردن ۱۵۰ حساب بانکی ایران، به طور کامل از تحریم‌های غرب علیه ایران تبعیت کرد و متاقبا میزان سفر ایرانیان به گرجستان در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال ۲۰۱۲ کاهش 72 درصدی را تجربه کرد.
مهم ترین موضوع در حال حاضر استفاده کریدورهای عبوری از ایران برای انتقال انرژی به سمت اروپا است. زیرا در پی جنگ اوکراین و روسیه و تحریم روسیه از سوی اروپا و آمریکا، تزارها نیز به تلافی برخاسته و شیر انتقال گاز خود به اروپا را تقریبا بستند و همین موضوع موجب روی آوردن بسیاری از کشورها از جمله گرجستان به مسیرهای ترانزیتی ایران برای انتقال انرژی و ترانزیت کالا در بحران کنونی اروپا شده است
این در حالی است فرصت های بی شماری برای گسترش روابط تجاری دو کشور وجود دارد که از جمله آنها می توان به تمایل گرجستان برای استفاده از ظرفیت های ترانزیتی ایران، فرصت‌های سرمایه گذاری در گردشگری و بخش کشاورزی، و تقاضای گرجستان برای محصولات پتروشیمی که ایران در این بخش محصولات گسترده ای برای عضه و ارائه دارد، اشاره کرد. مهم ترین موضوع در حال حاضر استفاده کریدورهای عبوری از ایران برای انتقال انرژی به سمت اروپا است. زیرا در پی جنگ اوکراین و روسیه و تحریم روسیه از سوی اروپا و آمریکا، تزارها نیز به تلافی برخاسته و شیر انتقال گاز خود به اروپا را تقریبا بستند و همین موضوع موجب روی آوردن بسیاری از کشورها از جمله گرجستان به مسیرهای ترانزیتی ایران برای انتقال انرژی و ترانزیت کالا در بحران کنونی اروپا شده است و فرصتی طلایی است که ایران باید از آن حداکثر استفاده را ببرد.
از سوی دیگر شاخه شمالی کریدور شمال - جنوب که از روسیه عبور میکند و روزگاری از پرترددترین مسیرها بود به رغم گستردگی و مدرن بودن شبکه های راهسازی روسیه تقریبا مسدود شده و به علت جنک روسیه و اوکراین و ناامنی مسیر، دالان مطلوبی برای ترانزیت تجار در سراسر جهان نمیباشد.
افتتاح کریدور جدید ایران –آذربایجان – گرجستان
در راستای سیاست گسترش ترانزیت در دولت سیزدهم کریدور جدید ایران –آذربایجان – گرجستان سال گذشته به صورت رسمی از تبریز آغاز به کار کرد که با گشایش این کریدور ضمن ارتقای ظرفیت های حمل و نقل کشورهای ذینفع و گسترش مراودات و تعاملات اقتصادی و سیاسی میان آنها، مسیر روابط تجاری با اروپا از طریق دریای سیاه آسان تر، کوتاه تر و مقرون به صرفه تر می شود. پیش تر اورجعلی علیزاده، مدیر کل راهداری و حمل و نقل جاده ای آذربایجان‌شرقی گفته بود در حال حاضر ترانزیت کالا به اروپا از طریق این راه گذر جدید تسهیل می شود.
ایجاد این مسیر ترانزیتی علاوه بر اینکه مسیر صادرات کالا از ایران به بندر باتومی در ساحل دریای سیاه را تسهیل می کند، امکان صادرات از خاک ایران برای کشورهای منطقه و جمهوری های شوری سابق به اروپا را از این مسیر فراهم می کند. بندر باتومی بزرگترین بندر دسترسی از طریق دریای سیاه به اروپاست و با ایجاد این مسیر، سهم ایران به ویژه تبریز که در مسیر این جاده قرار دارد، در ترانزیت کالا به اروپا افزایش می یابد. همچنین از طریق این مسیر امکان ترانزیت کالا از اروپا به ایران از طریق بندر باتومی و بالعکس فراهم می شود. مسیر ترانیزیتی ایران - آذربایجان - گرجستان به اروپا یکی از نزدیک ترین و مقرون به صرفه ترین مسیرهای ارتباطی بین کشورمان و اروپاست و جایگزین مناسبی برای سایر مسیرهای ممکن محسوب می شود.
وقار بایرام اف، نماینده مجلس ملی جمهوری آذربایجان و عضو کمیته سیاست اقتصادی، صنعت و کارآفرینی مجلس این کشور نیز با استقبال از افتتاح این مسیر تجاری گفته بود که راه اندازی کریدور حمل و نقل جدید خلیج فارس – دریای سیاه از طریق ایران، آذربایجان و گرجستان طرحی مهم برای جمهوری آذربایجان است. در واقع تشکیل یک کریدور حمل و نقل جدید که سه کشور منطقه، ایران، جمهوری آذربایجان و گرجستان را به هم متصل می کند، نشان می دهد کشورهای منطقه سعی دارند در بهره گیری از فرصت های حمل و نقل بین المللی موجود فعال تر باشند.
این راهگذر در راستای پویایی بخشی به دیپلماسی سیاسی و اقتصادی و برقراری ارتباطات حمل و نقل جاده ای میان سه کشور فعال شده است. کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان و گرجستان به دلیل مجاورت با سه دریای مهم منطقه، هسته اصلی در راه اندازی این مسیر هستند. با عنایت به پتانسیل و ظرفیت بنادر جنوبی ایران، شبکه راه های کشورهای جمهوری آذربایجان و گرجستان و بندر باتومی، راه اندازی این مسیر تجاری موجب استفاده این کشورها از این ظرفیت ها در حوزه حمل و نقل کالا، صادرات و واردات و ترانزیت می شود.
در این زمینه، جواد هدایتی مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل و نقل بین المللی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای در خصوص این کریدور اعلام کرده بود که فعال سازی این مسیر با هدف برقراری مسیرهای دسترسی به بازارهای آسیای جنوب شرق و اروپا صورت گرفته و با توجه به افزایش سه برابری هزینه حمل و نقل دریایی، توجه به حمل و نقل زمینی افزایش یافته بنابراین باید از این فرصت طلایی در قالب هماهنگی های مرزی، گمرکی و حمل و نقل کالا برای توسعه حمل و نقل زمینی استفاده کرد.
با توجه به مشکلات و چالش های حمل و نقل دریایی از جمله افزایش هزینه ها و زمان طولانی تر تحویل کالا، این مسیر فرصت مناسبی را فراهم می کند تا حمل و نقل زمینی رونق یابد و اتصال ایران به اروپا از طریق دریای سیاه سهل الوصول تر شود
هم چنین علی النقی حسین اف سرکنسول جمهوری آذربایجان در تبریز نیز با استقبال از گشایش این مسیر عبوری گفته بود که آغاز به کار این کریدور ترانزیتی زمینی ایران - آذربایجان گرجستان، تعاملات اقتصادی و تجاری بین سه کشور همسایه به ویژه استان های مرزی ایران را تقویت و پررنگ تر از قبل می کند.
با توجه به مشکلات و چالش های حمل و نقل دریایی از جمله افزایش هزینه ها و زمان طولانی تر تحویل کالا، این مسیر فرصت مناسبی را فراهم می کند تا حمل و نقل زمینی رونق یابد و اتصال ایران به اروپا از طریق دریای سیاه سهل الوصول تر شود. البته لازم به ذکر است که در این میان با تامین دایمی زیرساخت و روساخت لازم از جمله گسترش و نوسازی ناوگان حمل و نقل و نوسازی شبکه های جاده ای مسیر، ایران قادر خواهد بود با استفاده از این دالان تجاری و هم چنین بهره گیری از کریدور شمال - جنوب از طریق ترانزیت کالا از جنوب شرق آسیا به اروپا هم اقدام به ارزآوری نموده و هم با ایجاد پیوند اقتصادی و سیاسی با کشورهای ذینفع نسبت به گشایش و رونق هر چه بیشتر اقتصادی گام بردارد.
با اتصال کشورهای جنوب شرق آسیا و هند از طریق ایران و حوزه شرق و غرب اروپا از طریق دریای سیاه به این کریدور، ارتباطات و حمل و نقل زمینی بین کشورهای منطقه نیز شاهد افزایش چند برابری خواهد بود.
با توجه به اهمیت کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان و گرجستان در حمل و نقل و ترانزیت کالا بین کشورهای منطقه، راهگذر ایران - آذربایجان - گرجستان - دریای سیاه - اروپا در راستای احیای جاده ابریشم فعال سازی شده است. این مسیر که پیش تر کم و بیش به صورت غیر رسمی مورد استفاده قرار کی گرفته است، اکنون به صورت رسمی راه اندازی و بهره برداری شده است و امید است که با ساماندهی این مسیر و رفع مشکلات موجود در آن حمل و نقل کالا در این مسیر رونق بیشتری داشته باشد
اگرچه جمهوری آذربایجان در زمان حاضر خط ریلی باکو- تفلیس - قارص را نیز به عنوان یک مسیر ترانزیتی بین المللی در اختیار دارد، اما بدون شک ایجاد راهگذر زمینی ترانزیتی ایران - آذربایجان - گرجستان به تقویت ظرفیت های اقتصادی سه کشور کمک شایانی خواهد کرد.
به بیان دیگر میتوان گفت که با توجه به اهمیت کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان و گرجستان در حمل و نقل و ترانزیت کالا بین کشورهای منطقه، راهگذر ایران - آذربایجان - گرجستان - دریای سیاه - اروپا در راستای احیای جاده ابریشم فعال سازی شده است. این مسیر که پیش تر کم و بیش به صورت غیر رسمی مورد استفاده قرار کی گرفته است، اکنون به صورت رسمی راه اندازی و بهره برداری شده است و امید است که با ساماندهی این مسیر و رفع مشکلات موجود در آن حمل و نقل کالا در این مسیر رونق بیشتری داشته باشد.
از آنجایی که اهمیت موقعیت ژنوپلیتیک ایران در شرایط فعلی و امنیت مسیرهای عبوری از خاک ایران با توجه به جنگ اوکراین و روسیه و مسدود شدن مسیرهای تجاری عبوری از روسیه در کریدور شمالی چندین برابر شده است لذا لازم است ایران نگاه ویژه تری نسبت به مساله ترانزیت، گسترش خطوط ریلی، نوسازی ناوگان حمل و نقل و شبکه های جاده ای و مدرن سازی و به روز رسانی بنادر داشته باشد تا بتواند ازظرفیت های ترانزیتی خود نهایت استفاده را ببرد و این موقعیت های طلایی نصیب رقبایی چون ترکیه یا امارات نشود. به خصوص با توجه به نیاز فعلی و زمستان پیش روی اروپا و بحران انرژی در قاره سبز که نیازش به مسیرهای ترانزیتی برای انتقال انرژی از کشورهای جایگرین را چندین برابر می کند.
در صورت تکمیل دالان‌های ترانزیتی میان ایران و گرجستان از جمله دالان خلیج فارس – دریای سیاه نه‌تنها ارزش مبادلات دو کشور در مدت کمتر از پنج سال به بیش از دو تا سه برابر افزایش خواهد یافت، بلکه دسترسی دو طرف به بازارهای دیگر تسهیل خواهد شد
هم چنین لازم به ذکر است که ایران در سال‌های اخیر مساعی جدی در راستای راه‌اندازی کریدور خلیج فارس - دریای سیاه که شامل ایران، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و بلغارستان می‌شود داشته است. ایده اصلی اتصال بنادر خلیج فارس به ویژه بندرعباس به بنادر دریای سیاه گرجستان باتومی و پوتی است. مسیر ایران به گرجستان از آذربایجان یا ارمنستان می‌گذرد. فراتر از گرجستان، کالاها از دریای سیاه عبور می‌کنند تا به بنادر بورگاس و وارنا بلغارستان برسند. البته در سال گذشته طرح آزمایشی ارسال محموله از خلیج فارس به جمهوری آذربایجان و سپس به یکی از بنادر دریای سیاه گرجستان آغاز شد.
از سوی دیگر، امکان فعالسازی همکاری‌های سه جانبه ایران، ارمنستان و گرجستان در چارچوب کریدور خلیج فارس-دریای سیاه در آینده وجود دارد و در حال حاضر هم ارمنستان نیز در حال بازسازی جاده‌های ارتباطی با ایران و گرجستان و ایران است تا در نهایت اتصال گرجستان را برای ایران فراهم کند و به بنادر دریای سیاه و به طور کلی به گرجستان دسترسی داشته باشد. برای ایران، گرجستان فرصت‌هایی را برای تنوع بخشیدن به مسیرهای صادراتی خود با ایجاد کریدور حمل‌ونقل خلیج فارس-دریای سیاه برای انرژی و تجارت فراهم میکند که این طرح‌های کلان منطقه‌ای را به هم مرتبط میکند.
در صورت تکمیل دالان‌های ترانزیتی میان ایران و گرجستان از جمله دالان خلیج فارس – دریای سیاه نه‌تنها ارزش مبادلات دو کشور در مدت کمتر از پنج سال به بیش از دو تا سه برابر افزایش خواهد یافت، بلکه دسترسی دو طرف به بازارهای دیگر تسهیل خواهد شد. بنابراین متنوع‌سازی دالان‌های بازرگانی میان دو طرف، نه‌تنها موجب گسترش سطح نعاملات و مراودات تجاری خواهد شد، بلکه نقش دو کشور را در سطح منطقه و فرامنطقه هم ارتقا خواهد بخشید زیرا ایران برای گرجستان چهارراه دسترسی به غرب، شرق، شمال و جنوب است.
حجم روابط تجاری دو کشور
حجم فعلی تعاملات تجاری دو کشور 152 میلیون دلار است که با توجه به ظرفیت های دو کشور رقم بسیار اندکی است و مهم ترین مانع توسعه روابط تجاری دوجانبه میان ایران و گرجستان عدم وجود تشکلی قدرتمند و سازمان یافته اقتصادی، عدم آشنایی بازرگانان ایرانی با کالاهای گرجی و شرایط واردات و صادرات و همچنین عدم آشنایی گرجی ها با محصولات ایرانی، فقدان شعب بانک های ایرانی در این کشور و مشکلات مربوط به نقل و انتقال پول است. عمده ترین اقلام صادراتی ایران به این کشور شامل آهن و فولاد، پلاستیک و مصنوعات پلاستیکی، شیشه و ظروف شیشه ای، لوله و پروفیل ، تولیدات لبنی، محصولات نساجی، ماشین آلات و ابزار و میوه جات است و از مهم ترین اقلام وارداتی ایران از گرجستان میتوان به چوب و مصنوعات چوبی، آلیاژهای آهنی و تجهیزات با کاربرد پرتونگاری اشاره کرد.
نتیجه
با توجه به شرایط کنونی بحران انرژی در اروپا و جستجوی قاره سبز برای جایگزین مسیرهای انتقال انرژی و کالا در پی جنگ روسیه و اوکراین و مسدود شدن شاخه شمالی کریدور شمال- جنوب که از روسیه عبور می کنند، ایران به لطف مرزهای طولانی آبی و خاکی خود، امنیت مسیرهای عبوری، بنادر متعدد در شمال و جنوب و دسترسی یه آب های آزاد باید از این فرصت استفاده کرده و با بهره گیری از ظرفیت ترانزیتی خود بتواند گوی سبقت را در این زمینه از رقبایی مانند ترکیه و آذربایجان برباید که البته مستلزم رسیدن به این هدف تامین زیرساخت و نوسازی شبکه های ریلی و جاده ای و انجام پروژه های لازم زیربنایی در بنادر و مدرن سازی آنها است. بدیهی است ایران با توسعه پتانسیل ترانزیت خود هم در برابر فشارهای خارجی آسیب کمتری میبیند و هم با ایجاد پیوند سیاسی و اقتصادی با کشورهای ذینفع در تجارت ترانزیتی موقعیت خود را در منطقه هر جه بیش تر تحکیم می بخشد.
نظر شما