بازار؛گروه استانها: شهرستان مرزی سرخس با حدود ۱۰۰ هزار نفر جمعیت از شرق و شمال با کشور ترکمنستان هم‌مرز است و گذرگاه مرزی جاده‌ای و ریلی آن سالانه محل تبادل میلیون‌ها تن کالای صادراتی و ترانزیتی از ایران به کشورهای آسیای مرکزی است.
برقراری روابط حسنه با کشورهای منطقه و همچنین عضویت ایران در پیمان همکاری اقتصادی و امنیتی شانگهای چشم‌انداز بسیار روشن و امیدوارکننده‌ای برای توسعه و رونق بیش‌ازپیش تجارت در مرز ریلی و جاده‌ای خراسان رضوی پیش روی همگان قرار داده است.
گمرک و گذرگاه مرزی سرخس در انتهایی‌ترین منطقه شمال شرق ایران در استان خراسان رضوی، ۱۸۵ کیلومتری شمال شرق مشهد و هم‌مرز با ترکمنستان واقع‌شده است و از مبادی مهم تجارت و ترانزیت خارجی کشور به‌ویژه با کشورهای آسیای مرکزی محسوب می‌شود.
صاحب‌نظران عبور دو طرح «کمربند و جاده» و «کمربند اقتصادی راه ابریشم» از این محدوده محصور در خشکی و نیز سرمایه‌گذاری قدرت‌های جهانی ازجمله چین در این طرح‌ها را از عوامل تأثیرگذار بر تجارت آینده بزرگ رین پهنه خشکی زمین، یعنی اوراسیا، ارزیابی می‌کنند.
آمار رو به رشد تجارت
سال گذشته ۳.۲ میلیون تن از مبادلات تجاری خارجی کشور شامل صادرات، واردات و ترانزیت به ارزش ۵.۶ میلیارد دلار از مرزهای جاده‌ای و ریلی سرخس انجام شد که از این تبادلات تجاری ۷۳۲ تن مربوط به صادرات، ۱۰۳ تن واردات، ۱.۷ میلیون تن ترانزیت ورودی و ۶۹۵ تن ترانزیت خروجی کالا بوده است.
هم‌زمان با رفع محدودیت‌های کرونایی از سوی ترکمنستان و رونق دوباره ترددهای زمینی و ریلی، شاهد توجه کشورهایی مانند روسیه و چین به این گذرگاه مرزی برای اتصال دالان‌های تجاری از شرق به غرب آسیا و از شمال به جنوب آسیا (هند) در سال جاری بوده‌ایم.
با رفع محدودیت‌های مرزی یادشده از مهرماه ترددهای زمینی در مرز سرخس با رشدی ۲.۵ برابری همراه شد و مطابق آمار ارائه‌شده توسط اداره کل گمرک سرخس، تجارت خارجی شامل صادرات، واردات و ترانزیت کالا از گذرگاه‌های ریلی و جاده‌ای مرز سرخس با ترکمنستان در هفت ماه ۱۴۰۱ به مرز ۱.۵ میلیون تن رسید.
در ادامه این روند رو به رشد تجارت و البته شرایطی که جنگ اوکراین برای ترددهای تجاری روسیه از مسیر غرب اروپا و دریای سیاه و ترکیه ایجاد کرده است، شاهد عقد قراردادهایی برای ترانزیت بار روسیه از مسیر ایران به مقصد هند و جنوب آسیا هستیم.
حمل یک‌میلیون تن زغال‌سنگ از مبدأ روسیه و قزاقستان به هند و پاکستان و ترانزیت ۳۰۰ هزار تن کود شیمیایی از روسیه به هند از مسیر ریلی ایران، ازجمله این قراردادهای مهم بود و مقرر شد حجم مبادلات یادشده تا پایان سال از طریق خطوط ریلی ایران به کشورهای مقصد ترانزیت شود.
سرمایه‌گذاری چینی‌ها
آن‌گونه که مسئولان منطقه ویژه سرخس اعلام کرده‌اند پس از حدود پنج ماه تبادل‌نظر، درنهایت چینی‌ها مهرماه امسال قراردادی برای ایجاد یک بارانداز کانتینری در سرخس منعقد کردند.
مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی سرخس در این رابطه اذعان می‌کند: مشارکت در ساخت و بهره‌برداری از پارک بزرگ لجستیک بین‌المللی سرخس، بین سرمایه‌گذار چینی و آستان قدس رضوی به‌عنوان اداره‌کننده منطقه ویژه اقتصادی سرخس ماه گذشته در تهران امضا شد که طرف چینی در مرحله نخست آن ۴۰۰ میلیون یوآن سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
محمدرضا کلایی بدون ارائه توضیحات بیشتر می‌افزاید: بر اساس این قرارداد، مرکز و پارک بزرگ لجستیکی و کانتینری در قالب گذرگاه (کریدور) ارتباطی چین به اروپا در چند مرحله ایجاد خواهد شد.
انتقال زغال‌سنگ روس‌ها از سرخس
روسیه تا پایان سال ۱۴۰۱ یک‌میلیون تن زغال‌سنگ و ۳۰۰ هزار تن کود شیمیایی را از مسیر ایران ترانزیت می‌کند.
با توجه به شرایط جنگ اوکراین در اروپا، روسیه به مسیر تجارت و ترانزیت از مسیر ایران از جمله سرخس نیازمند است و از طرفی نباید از نظر دور داشت که زیرساختهای حمل و نقل کنونی برای اهداف بلندمدت و هدفگذارهای چند میلیون تنی ترانزیت و تجارت ناکافی است.
با انعقاد قرارداد ترانزیت یک‌میلیون تن زغال‌سنگ از کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (سی آی اس) از طریق مرز ریلی سرخس ایران مقرر است تا زغال‌سنگ تولیدی و همچنین محصولات شیمایی از این گذرگاه مرزی به کشورهای هند و پاکستان منتقل شود.
به گزارش خبرنگار بازار عمده زغال‌سنگی که قرار است از طریق ایران و مرز ریلی سرخس ترانزیت شود، متعلق به کشور قزاقستان است اما سایر کشورهای حوزه «سی. آی. اس» مانند روسیه نیز در این قرارداد حضور دارند.
مقصد اصلی محموله زغال‌سنگ صادراتی قزاقستان، کشورهای هند و پاکستان است و محموله پس از ورود به ایران از طریق ناوگان جاده‌ای و مرزهای زمینی جنوب غرب کشور به پاکستان واردشده و همچنین پس از بارگیری در کشتی از طریق بندرها جنوبی به هند منتقل می‌شود.
کشورهای مستقل مشترک‌المنافع شامل برخی از جمهوری‌های مستقل اتحاد جماهیر شوروی سابق است که در یک پیمان همکاری امنیتی و اقتصادی تشکیل‌شده‌اند و در حال حاضر جمهوری‌های آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، بلاروس، تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان و مولداوی عضو این اتحادیه هستند و ترکمنستان از سال ۲۰۰۵ میلادی به‌عنوان عضو همکار با کشورهای مستقل مشترک‌المنافع مشارکت دارد.
سرمایه‌گذاری ترکیه در خراسان رضوی
ترک‌ها نیز حضور هوشمندانه‌ای در منطقه ویژه اقتصادی سرخس دارند و در این رابطه رئیس هیئت‌مدیره منطقه ویژه اقتصادی سرخس اظهار می کند: شرکت «کیمیا سولفور» ترکیه که در حوزه تولید فرآورده‌های گوگردی در ۱۳ کشور مختلف فعالیت دارد، قراردادی با منطقه ویژه برای ساخت یک کارخانه فرآوری گوگرد منعقد کرده است.
محمدرضا برهمند در این رابطه اذعان می کند: در ماه نخست سال میلادی جدید (بهمن‌ماه ۱۴۰۱) مرحله نخست این کارخانه به بهره‌برداری می‌رسد، اکنون تجهیزت این واحد گوگردی خریداری‌شده و در حال انتقال به ایران است و ساختمان کارخانه نیز در حال ساخت است.
وی با اشاره به این موضوع که ترکیه، سرمایه‌گذاری سه میلیون یورویی در زمینی به مساحت ۲۰ هزار مترمربع برای فرآوری گوگرد وارداتی از ازبکستان و ترکمنستان در منطقه ویژه اقتصادی سرخس انجام داده است می افزاید: ترکیه تصمیم دارد تا تا گوگرد فرآوری شده کشورهای آسیای مرکزی را به هندوستان صادر کند.
برهمند به مجموع سرمایه‌گذاری شرکت‌ها و تاجرانی از کشورهای روسیه، چین، ترکمنستان، ترکیه و افغانستان در منطقه ویژه اقتصادی سرخس اشاره کرده و بیان می کند: درحالی‌که سال گذشته میزان سرمایه‌گذاری خارجی در این منطقه ویژه اقتصادی مبلغ ناچیز ۱۰۵ هزار دلار بوده است، از ابتدای امسال تاکنون این رقم به ۷۷ میلیون دلار رسیده است.
اهمیت ایران به‌عنوان قطب ترانزیتی منطقه‌ای
اهمیت ژئوپلیتیکی ایران و اجماع منطقه‌ای و افزایش سرمایه‌گذاری متمرکز بر کریدور شمال- جنوب و بنادر جنوبی از طرفی دیگر، این زمینه را برای ایران به‌عنوان یک‌قطب مهم ترانزیت منطقه‌ای و جهانی فراهم کرده، به‌طوری‌که این موقعیت راهبردی موردتوجه جدی بسیاری در آسیای میانه و قفقاز قرارگرفته است.
کشورهای آسیای میانه محصور در خشکی هستند و برای اینکه بتوانند به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند، یکی از مسیرهای خوب و قابل‌اعتماد، مسیر ایران است تا بتوانند به آب‌های آزاد خلیج‌فارس متصل شوند و برای صادرات و واردات از این مسیر استفاده کنند.
آسیای مرکزی سرزمینی است که دسترسی به دریا ندارد ازاین‌روست که از قدیم‌الایام به دلیل عدم دسترسی به دریای آزاد، دولتمردان کشورهای این منطقه به فکر ایجاد مسیرهای نزدیک، امن و اقتصادی برای رفت‌وآمد و تجارت افتادند لذا موقعیت جغرافیایی ایران از این لحاظ برای آن‌ها اهمیت حیاتی دارد.
آسیای مرکزی از شرق و جنوب با کوه‌های چین، افغانستان و ایران همسایه است. این منطقه که از شمال توسط بیابان‌ها و استپ‌ها و از غرب با دریای خزر احاطه‌شده است، دارای حوزه‌های آبخیز متعددی است ترکمنستان و قزاقستان تنها کشورهایی هستند که از طریق دریای خزر ارتباط دریایی دارند.
از طرفی ایران دارای پیوندهای تاریخی و اقتصادی محکم با آسیای میانه است که پایه‌ای نیرومند برای ایجاد روابط با یکدیگر را فراهم می‌کند بنابراین با توجه به جایگاه سرزمینی ایران و محصور بودن آسیای مرکزی در خشکی، این ویژگی‌ها همه موقعیت ترانزیتی ایران را برای آسیای مرکزی مضاعف کرده است.
نظر شما