بازار؛ گروه استانها: تا قبل از روی کار آمدن دولت طالبان مرز های شرقی و گمرک دوغارون با ازدحام عجیبی برای صادرات کالاهای ایرانی همراه بود که حتی تردد ۷۰۰ کامیون در طول روز قادر به کاهش صف های طولانی در این مرز شرقی نبود.
با روی کار آمدن طالبان به دلایل متعدد از روند تردد این کامیون ها و کالاهای صادراتی به مروز زمان کاسته شد تا آن جا که تعداد کامیون های صادراتی از ۷۰۰ خودرو در روز به تعداد ۱۷۰ کامیون رسید و این موضوع گواه این اینست که تمایل افغانستان برای خرید و واردات کالاهای ایرانی بسیار کم شده است.
این موضوع در حالی اتفاق می افتد که از آن سو در مرز های مشترک افغانستان با پاکستان بنا شاهد افزایش تردد کامیون های حامل کالاهای صادراتی هستیم و لذا واضح است که افغانستان بر سطح مراودات تجاری با ایران کاسته و بر مراودات تجاری با کشور پاکستان افزوده است.
کاهش ۵۰ درصدی صادرات
تعطیلی بانک‌ها با ورود طالبان به کابل، خروج سرمایه‌داران از این کشور، کاهش قدرت خرید مردم و برخی از دلایل دیگر مانند گران تمام شدن کالاهای ایرانی همگی دست به دست هم داده تا مراودات تجاری افغانستان با ایران رو به کاهش بگذارد.
همین مسائل در کنار عواملی چون تنش‌های گاه و بیگاه مرزی به دلیل ناآگاهی طالبان از قوانین، موجب کاهش چشمگیر صادرات ایران به افغانستان شد به گونه ای که تاکنون به دلیل تردد های غیرمجاز ها بار ها مرزبانان ایران و افغانستان دچار تنش شده و این درگیری های موقتی و سطحی با تعطیلی گمرک دوغارون و یا کندی تردد کامیون های صادراتی همراه بوده است.
رئیس هیئت اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان شعبه مشهد در گفت و گو با بازار اظهار می کند: باوجود افزایش تردد کامیون‌ها در مرز دوغارون نسبت به سال گذشته، صادرات به این کشور در این مدت روندی کاهشی داشته است.
هادی نبی زاده می گوید: اگر چه اکنون در افغانستان نقدینگی چندانی موجود نیست؛ اما هنوز مصرف کننده است، بنابراین کشور ما نیز باید مانند کشورهایی چون ترکیه و پاکستان برنامه‌های زیرساختی برای رشد صادرات به این کشور داشته باشد.
وی یکی از دلایل کاهش صادرات به افغانستان را گران شدن کالاهای ایرانی در این کشور دانسته و می افزاید: در گذشته تعرفه‌های گمرکی کالاهای صادراتی ایران واقعی نبود و کالا ارزان‌تر به افغانستان می‌رفت؛ اما با روی کار آمدن طالبان، این حکومت تعرفه‌های واقعی را در افغانستان اعمال کرد و در نتیجه کالاها بسیار گران شد.
رئیس هیئت اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان شعبه مشهد اذعان می کند: البته افغانستان و پاکستان در زمینه تعرفه‌های متقابل به توافق رسیدند و تردد کامیون‌های خود را به دو تا سه برابر در روز افزایش دادند.
وی با بیان اینکه این تعداد خودرو از روزی ۴۰۰دستگاه به ۱۲۰۰ دستگاه افزایش یافته است ابراز کرد: این موضوع گواه اینست که افغانستان برای تامین نیاز های خود از محصولات کشور پاکستان بیشتر استقبال کرده و پاکستانی ها نیز در صدد به دست گرفتن بازار های هدف ایران هستند.
وی با اشاره به هزینه‌های سرباری که به فعالان حوزه صادرات تحمیل می‌شود، گفت: اکنون دولت دستور داده تا صادرکنندگان ارز را برگردانند در حالی که امکان تبادل ارزی در آن کشور وجود ندارد، از طرفی، ما فاقد تعرفه ترجیحی با افغانستان هستیم، لذا دولت باید تدبیری برای انتقال ارز و حذف هزینه‌های سربار بیاندیشد.
وی از تعهدات ارزی صادرکنندگان به عنوان یکی از مشکلات تجار در مراوده با افغانستان نام برد و تاکید کرد: ما الزام داریم که ارز حاصل از صادرات را به کشور برگردانیم و در افغانستان، این کار حتما باید از طریق واسطه صورت گیرد؛ بنابراین انتقال و جابه‌جایی هر دلار به بانک ایران، بین ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ تومان هزینه دارد و این مسئله نیز موجب افزایش قیمت کالای ایرانی در افغانستان می‌شود.
رئیس هیئت اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان- شعبه مشهد، معتقد است بهبود وضعیت صادرات به افغانستان در گرو مذاکرات دو کشور است و یکی از مسائلی که در این مذاکرات باید مدنظر قرار گیرد، توافقات در حوزه تعرفه‌های ترجیحی و تخفیفی است.
راهبردهای افزایش تعاملات تجاری
رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صمت خراسان رضوی نیز در خصوص راهبردهای افزایش تعاملات تجاری با افغانستان می گوید: با سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهایی مانند هند و چین در مناطق آزاد یا در استان خراسان رضوی به منظور تامین نیاز داخل کشور و همچنین صادرات به افغانستان یکی از این راهکار ها در راستای توسعه تجارت با این کشور است.
محمدعلی امیرفخریان اذعان می کند: هرچند آمار صادرات کالا به افغانستان در هفت ماهه ۲۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته، اما روند کاهشی صادرات طی ۲ ماهه اخیر کمتر شده است، به طوری که میزان صدور کالا از استان به افغانستان در مهرماه امسال ۳۵ میلیون دلار بوده که در مقایسه با مهرماه سال گذشته ۲۲ درصد رشد داشته است به این معنا که روند صادراتی استان به صورت ماهانه مثبت و امیدبخش است.
وی می افزاید: البته کل میزان صادرات کالای ایران به افغانستان در این مدت ۳۹۹ میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۶۴ درصد کاهش نشان می‌دهد.
وی خاطرنشان می کند: در ماه های ابتدایی سال گذشته هنوز دولت مرکزی افغانستان مستقر بود اما در مهرماه پارسال دولت طالبان در افغانستان استقرار یافت و صادرات به آن کشور کاهش یافته بود، اکنون ما به شرایط واقعی تجارت خراسان رضوی بعد از حکومت طالبان در افغانستان رسیده ایم لذا بررسی آمار صادرات از این پس می تواند تاثیر اقدامات موثر انجام شده در انجام مراودات با کشور افغانستان را نشان دهد.
وی ادامه می دهد: با توجه به این که احساس برد-برد در روابط اقتصادی دو کشور برای ما اهمیت زیادی دارد، می‌توان با سرمایه‌گذاری در افغانستان برای مواردی مانند صنایع تبدیلی، شیرینی‌جات، نوشیدنی‌ها، تابلو برق، آسانسور و پله برقی، آب معدنی و استخراج معادن (که این کشور ظرفیت آن را دارد)، به منافع برد-برد و بلندمدت رسید.
وی بیان می کند: در همین راستا به دنبال توسعه صادرات اقلامی هستیم که ظرفیت حضور بیشتر ما را در بازار این کشور دارد؛ مانند لباس و پوشاک مردانه، دیگ‌های بخار، ماشین‌آلات صنعتی، فراورده‌های آرایشی و بهداشتی، اقلام ضد عفونی‌کننده، انرژی الکتریکی، دارو، سیمان، روغن‌های معدنی، لباس‌های ورزشی، آهن‌آلات، آنتی‌بیوتیک‌های درمانی، واکسن، کیف و کفش، ماشین‌آلات کشاورزی، مواد شوینده، تجهیزات مورد نیاز مرغداری‌ها، فرش‌های ماشینی، موکت و مواردی از این قبیل.
امیرفخریان درباره ظرفیت‌های واردات از افغانستان گفت: اقلامی چون پنبه، برخی حبوبات، بادیان و رازیانه، تمر هندی، حبوبات خشک، ضایعات آهن، سنگ‌های معدنی گران بها و سنگ‌های استخراج شده معادن افغانستان، می‌توانند بخشی از نیاز ما را تامین کنند لذا با تهاتر کالا نیز می‌توان توسعه تجارت با افغانستان را رقم زد.
وی با اشاره به این که امضای موافقت‌نامه همکاری با افغانستان در حوزه حمل‌ونقل می‌تواند درآمدهای ترانزیتی را برای دو کشور به دنبال داشته باشد، تصریح کرد: تخفیف‌های متقابل یا کاهش عوارض تردد یا حذف عوارض متقابل یکی از موارد بسیار موثر در ارتقای تجارت ما با افغانستان است.
بازیگران اصلی تجارت در منطقه
مبادلات تجاری بین ایران و افغانستان علیرغم تلاش های متعدد برای ارتقاء آن کاهش یافت. ایران تلاش کرده است تا کالاهای صادراتی را متنوع کند، بازارهای مرزی را تقویت کند و سرمایه‌گذاری‌های ایرانیان در صنایع کوچک و متوسط در افغانستان را افزایش دهد.
ایران همچنین تلاش کرد تا توافق ایران، هند و افغانستان برای بهره برداری از بندر چابهار برای صادرات کالا به افغانستان را تسریع بخشد با این حال، پس از خروج آمریکا از افغانستان، صادرات ایران به این کشور به سیر نزولی خود ادامه داد.
اهمیت افغانستان برای ایران بخشی از نقشه تجاری است که شامل قدرت های کلیدی منطقه ای، یعنی چین، هند و پاکستان است و لذا روابط تجاری ایران و همسایه شرقی آن نشان دهنده وضعیت اقتصادی ایران است. تلاش برای بازگشت به توافق هسته‌ای، لغو تحریم‌ها و جوان‌سازی اقتصاد ایران، شرط لازم برای ارتقای روابط اقتصادی با افغانستان است.
برای ایران، چین و پاکستان بازیگران اصلی شکل دهنده تجارت با افغانستان هستند. با وجود اختلافات مرزی بین افغانستان و پاکستان، ظهور طالبان به عنوان متحد پاکستان، موانع تجاری بین دو کشور را برطرف خواهد کرد. مبادلات تجاری بین دو طرف رشد خواهد کرد و بخش بزرگی از تجارت بی‌نظم پایان خواهد یافت.
بر این اساس، ایران باید تا حد امکان قدرت خود را برای رقابت با طرف پاکستانی در جبهه های اقتصادی یا سیاسی حفظ کند. آنها همچنین باید چین را متقاعد کنند که وارد یک پروژه اقتصادی یکپارچه متناسب با منافع اقتصادی ایران شود. به عبارت دیگر، آنچه ایران باید انجام دهد این است که افغانستان را «مجموعه ای از شرایط در نظر بگیرد که در آن چین در مقام رئیس و پاکستان جایگاه رقیب اصلی را داراست.
ادامه اعمال تحریم ها بر اقتصاد ایران، صادرات ایران به افغانستان را از سه میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به تنها ۱.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رساند و توانایی رقابت با پاکستان را تضعیف کرد لذا بر این اساس، تحریم ها عامل اصلی کاهش مبادلات تجاری با همسایه شرقی بوده است و این عامل بیش از تغییر نظام سیاسی کابل بر روابط تجاری بین دو کشور تأثیر داشته است.
نظر شما