در «آستانه» روابط؛ چرا قزاقستان شریک تجاری مهمی برای ایران است؟

بازار؛ گروه بین الملل: ایران و قزاقستان در گام دیگری برای گسترش مبادلات ترانزیتی توافق نامه ای در خصوص افزایش تجارت، ترابری و لجستیک درآبان ماه در ایران امضاء کردند که شامل افزایش حمل و نقل باری از یک میلیون به چهار میلیون تن در سال می‌شود

این در حالی است که دو کشور در گام دیگری برای گسترش مبادلات ترانزیتی یادداشت تفاهمی در خصوص افزایش تجارت، ترابری و لجستیک درآبان ماه در ایران امضاء کردند که شامل افزایش حمل و نقل باری از یک میلیون به چهار میلیون تن در سال می‌شود.

تهران و آستانه توافق کردند برای دستیابی به این هدف نقشه راه را برای حذف تنگناهای زیرساختی و توسعه کریدور بین المللی حمل و نقل شمال - جنوب برای سال‌های ۲۰۲۲ - ۲۰۲۵ تا پایان امسال تدوین کنند.

اهمیت ایران و قزاقستان در پروژه یک کمربند– یک جاده

موقعیت ژئوپلیتیک قزاقستان در مسیر پروژه بین قاره ای یک کمربند - یک جاده چین و نیز تعاملات چندجانبه این کشور با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و اتحادیه اروپا میتواند آستانه را تبدیل به شریکی استراتژیک و سودآور برای تهران کند. ناگفته نماند که ایران نیز در قلب این کریدور بین قاره ای جای گرفته است.

راه ابریشم نوین که یک کمربند- یک جاده نامیده می‌شود قرار است قاره‌های آسیا، آفریقا و اروپا را با شبکه‌های تجاری ریلی، زمینی و دریایی به یکدیگر متصل کند که موقعیت استراتژیک ایران در این طرح حایز اهمیت است.

این طرح در سال ۲۰۱۲ توسط شی جی پینگ، رییس جمهوری چین ارائه شد و به عنوان شبکه‌ای طراحی شده از جاده‌های فراسرزمینی و خطوط راه آهن، لوله‌های نفت و گاز و دیگر پروژه‌های زیرساختی است که از شهر شیان در مرکز چین آغاز و سراسر آسیای میانه را در می‌نوردد و سرانجام به مناطق دوردستی چون مسکو، روتردام و ونیز می‌رسد.

قزاقستان به عنوان اتصال اصلی شبکه ریلی کلان طرح یک کمربند – یک جاده محسوب میشود و در حقیقت، این دالان بین المللی علاوه بر انتقال مبادلات تجاری میان آسیای میانه و اروپا، نقش ویژه ای در ترسیم مسیر ریلی جدید میان چین و اروپا از طریق شبکه ریلی ایران دارد

قزاقستان کلیدی‌ترین کشور برای مسیر زمینی چین است، و در پروژه جاده ابریشم جدید، با این کمربند دست و پنجه نرم می‌کند. هم قزاقستان و هم چین هر دو در سطوح بالایی از مشارکت در پروژه یک کمربند - یک جاده سود می‌برند.

قزاقستان به عنوان اتصال اصلی شبکه ریلی کلان طرح یک کمربند – یک جاده محسوب میشود و در حقیقت، این دالان بین المللی علاوه بر انتقال مبادلات تجاری میان آسیای میانه و اروپا، نقش ویژه ای در ترسیم مسیر ریلی جدید میان چین و اروپا از طریق شبکه ریلی ایران دارد. این پروژه می تواند منجر به اجرای عملی سیاست های راه آهن جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تبدیل شبکه ریلی ایران به یکی از مسیرهای اصلی ترانزیتی (شاخه جنوبی) یک کمربند – یک جاده شود.

ایران نیز با در اختیار داشتن منابع عظیم انرژی و موقعیت جغرافیایی استراتژیک منحصر به فرد خود دارای امتیاز راهبردی مهمی در حوزه‌ حمل‌ و نقل بین‌المللی است. استقرار ایران بر سر راه کریدورهای شمالی و جنوبی و همچنین شرقی و غربی، نقش مهمی در پیشبرد برنامه راه ابریشم نو ایفا می‌کند. ایران یکی از کوتاه‌ترین مسیرهای زمینی از سوی شرق به سمت اروپا و بالعکس است که بهترین مسیر دسترسی کشورهای آسیای میانه، که تنها مرز آبی برخی آنها دریای خزر است، به آب‌های آزاد را فراهم میکند.

کریدور اقتصادی چین – قزاقستان – ایران

یکی دیگر از کریدورهای مشترک ایران و قزاقستان کریدور چین – قزاقستان- ایران است که فرصتی مهم برای توسعه تبادلات اقتصادی و منطقه ای به شمار می رود. این کریدور نیز قسمتی از طرح سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی راه ابریشم جدید است که ازسین کیانگ چین آغاز و سپس با عبور از قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان به ایران می رسد و در ادامه به اروپا متصل خواهد شد.

با راه‌اندازی این کریدور بین‌المللی حمل و نقل ترکیبی در فروردین امسال، ضمن افزایش ظرفیت مبادلات تجاری بین کشورهای حاشیهٔ دریای خزر، امکان کاهش زمان حمل و هزینه‌های مبادلات نیز محقق شد

این کریدور که مبدا آن چین است، از طریق خط ریلی چین-قزاقستان به بندر آکتائو قزاقستان میرسد و در طول مسیر دریای خزر به بندر کاسپین متصل می‌شود. این مسیر ترانزیتی که شامل اورومچی در چین، بندر آکتائو در قزاقستان و بندر کاسپین در ایران است، موجب افزایش سرعت صادرات کالا به روسیه، لهستان و شمال اروپا می شود. اما با توجه به شرایط اقتصادی کشور و وضعیت تحریم ها در حوزه دریای عمان، کریدور چین - قزاقستان - ایران از اهمیت خاصی برخوردار است.

با راه‌اندازی این کریدور بین‌المللی حمل و نقل ترکیبی در فروردین امسال، ضمن افزایش ظرفیت مبادلات تجاری بین کشورهای حاشیهٔ دریای خزر، امکان کاهش زمان حمل و هزینه‌های مبادلات نیز محقق شد.

وجود پس‌کرانه مناسب و آبخور بالا با امکان پهلوگیری کشتی‌هایی با ظرفیت حمل بالا در بندر کاسپین، استقرار شهرک های صنعتی در پس‌کرانه، بندر کاسپین را به یک بندر نسل سوم تبدیل کرده است.

شهریور امسال بزرگترین محموله کانتینری از کریدور چین –قزاقستان -ایران حامل ۳۲۰ TEU کالای کانتینری شامل مواد اولیه واحدهای تولیدی، قطعات و لوازم یدکی خودرو و لوازم خانگی، ابزارآلات و ماشین الات صنعتی و… از مسیر کریدور چین، قزاقستان، ایران در بندرکاسپین منطقه آزاد انزلی پهلو گرفت.

تاکنون ۱۵۵ کشتی حامل کالای کانتینری از این مسیر تجاری با استفاده از حمل و نقل ترکیبی در بندر کاسپین تخلیه و بارگیری شده اند.

این مسیر از سال ۱۳۹۷ به همت سازمان منطقه آزاد انزلی به عنوان شاخه ایرانی کریدور بین المللی یک کمربند یک جاده فعال شده و بیش از سیزده هزار کانتیتر از مسیر این کریدور از بندر کاسپین به کشور چین صادر یا وارد شده است.

گفتنی است این مسیر بین المللی به عنوان یکی از کریدورهای موثر برای تامین مواد اولیه واحدهای تولیدی کشور و صادرات محصولات ایرانی به چین محسوب می‌شود که با توجه به عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای؛ کاهش زمان و هزینه حمل کالا، امکان بهره مندی از مشوق‌ها و معافیت‌های منطقه آزاد انزلی بعنوان یک مزیت رقابتی برای تجار و تولیدکنندگان محسوب می‌گردد.

کریدور ریلی قزاقستان – ترکمنستان – ایران - ترکیه

اواخر خرداد سال جاری نخستین قطار آزمایشی قزاقستان جهت سیر به مقصد ترکیه پس از عبور از کشور ترکمنستان وارد ایران شد. این قطار پس از عبور از شبکه ریلی ترکمنستان وارد خاک ایران شد و نهایتا به ایستگاه راه آهن تهران رسید. این در واقع نخستین قطار کریدور ریلی قزاقستان – ترکمنستان – ایران – ترکیه (KTIT) به حساب می آید.

این قطار در راستای اجرای تفاهمنامه خردادماه ایران و قزاقستان در سفر مدیر عامل راه آهن کشور، سید میعاد صالحی به آستانه برای عبور قطارهای ترانزیتی میان این کشور با ترکیه و راه اندازی کریدور جدید آسیای میانه-ترکیه-اروپا اولین سیر خود را آغاز کرد.

مسیر ریلی قزاقستان – ترکمنستان – ایران – ترکیه، اهمیت موقعیت ایران را به عنوان نقطه اتصال آسیای میانه و اروپا را دوچندان کرده و می توان در صورت توسعه این مسیر، حساب ویژه ای روی درآمد ارزی حاصل از این بخش باز کرد

این کریدور ریلی جدید دارای ظرفیت عظیمی برای افزایش درآمد ارزی حاصل از صنعت ترانزیت ریلی برای ایران خواهد بود. هدفگذاری اولیه این کریدور بر مبنای ۵ میلیون تن بار است.

این مسیر ریلی، اهمیت موقعیت ایران را به عنوان نقطه اتصال آسیای میانه و اروپا را دوچندان کرده و می توان در صورت توسعه این مسیر، حساب ویژه ای روی درآمد ارزی حاصل از این بخش باز کرد.

با بازگشت چین به بازارهای جهانی و اتمام ماجرای همه گیری کرونا در چین و همچنین وابستگی اقتصادی کشورهای غربی به محصولات ارزان قیمت چینی که در پی تورم و رکود اقتصادی اخیر در اروپا شدت یافته است، اهمیت این کریدور ریلی نیز طی ماه های آینده دوچندان شده و منافع اقتصادی زیادی را شامل حال صنعت ریلی و درآمدهای ارزی ایران خواهد کرد.

رییس جمهوری ایران، ابراهیم رئیسی و همتای قزاقستانی وی قاسم ژومارت توکایف طی سفر توکایف به ایران در اواخر بهار امسال، شبکه راه‌آهن قزاقستان به ایران و ترکیه را افتتاح کردند. شبکه راه آهن با قزاقستان می تواند به ایران کمک کند تا مسیر تجاری کریدور حمل و نقل بین المللی شمال به جنوب در روسیه، ایران و هند را ارتقاء دهد. اگرچه قزاقستان به ندرت وارد بحث درباره سیاست خارجی ایران می شود، بسیاری از تحلیلگران اهمیت آسیای مرکزی برای تهران را نادیده گرفته اند در حالی که برخی هم معتقدند که این توافق به ایران در دور زدن تحریم‌ها و سایر اقدامات مربوط به این فشارها کمک خواهد کرد.

نتیجه

سرمایه‌گذاری در بخش حمل‌ونقل با هدف تبدیل ایران به تقاطع کریدورهای بین‌المللی یکی از ضرورت‌های این مقطع از تاریخ ایران است. زیرا سبب تقویت مزیت‌های ترانزیتی ایران، وابستگی میان کشورهای منطقه و جهان به ایران و نمایش امنیت این کشور به دیگر کشورهای جهان خواهد بود.

طبیعتا گسترش مبادلات اقتصادی و تجاری از زمان ساخت جاده ابریشم و مسیرهای مشابه آن از دیرباز تا به حال سبب شکوفایی اقتصادی و ثبات سیاسی در میان کشورهای همسایه شده است. زیرا با توسعه روابط اقتصادی میان کشورهای یک منطقه، افزایش وابستگی و نزدیکی اقتصادی آنها به یکدیگر حداقل دستاورد ملموس این توسعه خواهد بود. این مدل مکمل اقتصادی بودن کشورها سبب گسترش منافع مشترک میان آنها خواهد شد.

به عبارت دیگر با افزایش سهم تبادلات ترانزیتی و توسعه روابط اقتصادی میان هر یک از کشورهای مستقر در مسیر یک کریدور ترانزیتی بین المللی با یکدیگر، سایر کشورهای مسیر مانند ایران نیز از آن بهره خواهند برد.

بنابراین بدیهی است که در این مدل اقتصادی، اساسا سود و زیان کشورهایی که با یکدیگر همپوشانی تجاری واقتصادی دارند، دیگر متغیر مستقلی به حساب نمی آید و حمایت تمامی این کشورها از یکدیگر در معادلات سیاسی بین المللی را رقم میزند.

به عنوان نمونه حضور مشترک ایران و قزاقستان در پروژه های مذکور و استقرار قزاقستان به عنوان بخش کلیدی از پروژه یک کمربند – یک جاده و دیپلماسی متعادل آستانه در رابطه با شرق و غرب میتواند اهمیت این کشور را برای ایران به منظور شکوفایی پتانسیل و ظرفیت های عظیم ترانزیتی در خصوص کریدورهای بین المللی بیشتر کند.