تهمینه غمخوار؛ بازار: پس از آرام شدن نسبی جریانات منطقه قفقاز و تاکید مقامات کشورهای این منطقه بر تقویت همکاری‌ها، گویی دو کشور ایران و ارمنستان سیاست‌های جدیدی را در قالب گفت‌وگوهای دیپلماتیک در دستور کار قرار داده‌اند به طوری که روز سه شنبه ابراهیم رئیسی میزبان نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان بود.
رئیسی در نشست خبری مشترک با نخست وزیر ارمنستان، گفت: سفر نخست وزیر ارمنستان به ایران نقطه عطفی در جهت ارتقا روابط میان دو کشور خواهد بود ضمن اینکه سیاست همسایگی از سیاست‌های مورد تاکید دولت ایران است و در این مدت چند نشست با آقای پاشینیان داشتیم در این نشست‌ها به ویژه در سفر امروز محور مذاکره توسعه روابط تجاری اقتصادی و تجاری و امنیتی بین دو کشور است.
رئیس جمهور ایران با اشاره به رشد مبادلات تجاری میان دو کشور گفت: در چند ماه گذشته ۴۳ درصد رشد روابط تجاری با ارمنستان ثبت شد اما هدف گذاری برای توسعه روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور سه میلیارد دلار است که دستیابی به آن با اراده دو کشور کاملاً امکان پذیر است.
پاشینیان نیز با ابراز خوشحالی از اینکه مذاکرات در زمینه تمدید قرارداد تهاتر برق و گاز نتیجه‌بخش بوده و یادداشت تفاهمی در این زمینه به امضای مقامات دو کشور رسید، اظهار داشت: بر اساس شواهد موجود می‌توانیم دیدارها و رایزنی‌های امروز را مفید تلقی کنیم و خوشحال خواهم شد که برای ادامه این گفتگوها شاهد حضور حضرتعالی در ارمنستان باشیم.
وی همچنین گفت: ظرفیت‌های بسیاری برای توسعه همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان وجود دارد که مورد بحث و گفتگو قرار گرفت و باید از دیدگاه‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران نسبت به صلح و امنیت منطقه قدردانی کنم.
پایان قرن بیستم و آغاز قرن بیست و یکم دوره ای شامل پیچیدگی و پویایی برای فضای سیاسی بین المللی بود که در این میان، منطقه قفقاز به دلیل برخورداری از منابع طبیعی و موقعیت ژئوپلیتیکی بین شرق و غرب همواره نقش مهمی در سیاست خارجی قدرت های بزرگ داشته است.
تغییرات اساسی در سیستم روابط بین الملل در دهه ۱۹۹۰ رخ داد، به ویژه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شکل گیری «نظم جدید جهانی» را ضروری کرد. با این تغییر، قفقاز جنوبی شاهد ظهور سه کشور جمهوری آذربایجان، گرجستان و ارمنستان بود که همگی پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی، استقلال خود را بازیافتند.
از سوی دیگر، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فرصت های جدیدی برای ایران که پیوندهای تاریخی عمیقی با قفقاز جنوبی داشت، در راستای پیگیری سیاست خارجی مؤثر در منطقه به وجود آمد؛ به طوری که ایران را بر آن داشت تا در جهت برقراری روابط سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک با کشورهای تازه استقلال یافته به منظور رفع انزوا از غرب تلاش کند.
در واقع، ایران، غنی از منابع هیدروکربنی، به قفقاز جنوبی نیز به عنوان یکی از بازیگران منطقه ای علاقه نشان داده و این منطقه را بازار جدیدی برای صادرات انرژی می بیند.
در میان کشورهای این منطقه، روابط دیپلماتیک ایران و جمهوری ارمنستان در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ با به رسمیت شناختن استقلال ارمنستان توسط ایران آغاز شد. در فوریه ۱۹۹۲، وزیر امور خارجه ارمنستان، به تهران سفر کرد و دو هفته بعد، علی اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه وقت ایران، رسماً از ایروان دیدن کرد و بدین ترتیب آغاز مذاکرات رسمی بین دو طرف آغازگر فاز عملی روابط دیپلماتیک دو کشور بود.
روابط ایران و ارمنستان بر محور ائتلاف هایی در چارچوب خط لوله گاز طبیعی ایران_ارمنستان، فروش برق ارمنستان به ایران، خطوط راه آهن و اخیرا همکاری در بخش کریدور شمال به جنوب و اتصال دریای سیاه به خلیج فارس از طریق راه آهن و جاده بوده که به نفع دو ملت و ملت های منطقه بوده و می تواند جهشی در مناسبات تهران_ایروان و سایر کشورهای منطقه ایجاد کند.
عوامل موثر بر روابط ایران و ارمنستان
هدف اصلی در استراتژی سیاست خارجی ایران برقراری روابط سیاسی_اقتصادی با منطقه قفقاز بوده که از این منظر، همکاری با ارمنستان برای ایران اهمیت زیادی داشته است. در مورد ارمنستان نیز، فرآیندهای داخلی، به ویژه مناقشه قره باغ، نقش اساسی در شکل گیری سیاست خارجی ارمنستان ایفا کرده و بنابراین روابط منطقه ای و بین المللی ارمنستان بر این قالب شکل گرفته است.
ایران، شریک مهمی برای ارمنستان از نظر حضور در قفقاز جنوبی از نظر اقتصادی و سیاسی است. همچنین دسترسی به آسیای مرکزی، چین و خاورمیانه و ایجاد روابط سیاسی و اقتصادی با این مناطق تنها از طریق ایران امکان پذیر است.
علاوه بر این، با توجه به اینکه جریان جنگ قره باغ، مشکلات با ترکیه و تلاش های ناموفق برای برقراری روابط خوب با گرجستان، منجر به انزوای ارمنستان در منطقه شده است. بنابراین، توسعه روابط با ایران می‌تواند دسترسی ارمنستان به عرصه بین‌المللی را کاملاً قدرتمند کرده و این کشور را وارد عرصه سیاسی و اقتصادی نماید.
با توجه به اینکه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه شریک اصلی و بازیگر مهم ارمنستان بوده است، اما عدم وجود مرزهای فیزیکی با روسیه اهمیت همکاری با ایران را برای ارمنستان آشکار کرد. به گفته محققان، چندین عامل حیاتی روابط ارمنستان و ایران را شکل می دهد.
منافع سیاسی
نزدیک به ۳۰ سال پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی، ایران به یکی از قابل اعتمادترین شرکای سیاسی و اقتصادی ارمنستان تبدیل شد. روابط سیاسی و دیپلماتیک ایران و ارمنستان با امضای توافقنامه در تهران در ۹ فوریه ۱۹۹۲ آغاز شد. تلاش ارمنستان برای ایجاد روابط نزدیک با ایران در مدت کوتاهی تصادفی نبود.
حمایت اقتصادی ایران در جریان دو مناقشه (۱۹۹۲ و ۲۰۲۰) باعث تقویت ارمنستان و کمک به فرار از انزوا و بحران سیاسی_اقتصادی آن شد. در واقع، جلب حمایت سیاسی ایران به ارمنستان اجازه می دهد تا سیاست خود را با اطمینان دنبال کند در حالی که همکاری با ایران به عنوان یکی از بزرگترین بازیگران منطقه برای ارمنستان مهم است.
منافع اقتصادی
پس از سرنگونی رژیم شاه در ایران، تحریم های بسیاری از سوی غرب بر ایران تحمیل شد. پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی، شانس جدیدی برای ایران در منطقه به وجود آمد و منافع اقتصادی ایران در مورد ارمنستان رهایی از فشار غرب و بازگرداندن اعتبار خود در عرصه بین المللی از طریق ارمنستان بود.
حتی برای این منظور، ایران تلاش کرد تا با ایجاد روابط نزدیکتر، حمایت لابی ارمنی در کشورهای غربی را جلب کند. روابط اقتصادی ایران و ارمنستان با تشکیل کمیسیون توسعه روابط ارمنستان و ایران در سال ۱۹۹۲ تشدید شد. در همین راستا، سازمان بازرگانی ایران و ارمنستان و شورای بازرگانی ایران و ارمنستان به منظور تحکیم بیشتر روابط اقتصادی دو کشور نیز تأسیس گردید.
این دو سازمان از بدو تأسیس تاکنون با یکدیگر همکاری نزدیک داشته و با محور قرار دادن روابط سیاسی دو کشور در تعمیق روابط اقتصادی ایران و ارمنستان نقش حیاتی ایفا کرده اند. به عنوان مثال، در یکی از دیدارهای سفیر ایران در ارمنستان در سال ۲۰۱۴، سفیر بر موارد زیر تأکید کرد: «ما در مورد انتقال گاز ایران از طریق اراضی ارمنستان بحث کردیم و با این همکاری می خواهیم ارمنستان از محاصره ترکیه و جمهوری آذربایجان خلاص شود و تحریم های غرب بر ایران برداشته شود.»
این گونه اظهارات مقامات ایرانی پیش از این به عاملی برای توسعه روابط ایران و ارمنستان تبدیل شده است. دلیل آن این است که دو کشور نمی توانند در همه پروژه هایی که در منطقه اتفاق می افتد شرکت کنند و سعی می کنند برای جلب توجه خود، جایگزینی برای این پروژه ها ارائه دهند به خصوص ایران که با ارائه گزینه های جایگزین سعی در ایفای نقش رهبری در ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی داشته باشد زیرا به دلیل روابط جمهوری آذربایجان و غرب و تحریم های اعمال شده از سوی کشورهای غربی علیه ایران، گاهی نتوانسته به یک بازیگر پیشرو در منطقه تبدیل شود.
روابط اقتصادی ایران و ارمنستان مبتنی بر همکاری های انرژی، حمل و نقل، کشاورزی، ماشین آلات و صنایع غذایی است. تحلیل های آماری نشان می دهد که در دوره پس از فروپاشی شوروی، بیشترین سرمایه گذاری در اقتصاد ارمنستان متعلق به ایران و روسیه بوده است.
رقابت اقتصادی با ترکیه که یکی دیگر از بازیگران ژئوپلیتیکی در منطقه است، روابط ایران و ارمنستان را تقویت می کند. از سال ۱۹۹۰ ترکیه با حضور و نفوذش در منطقه و نیز آذربایجان، رقیبی برای ایران مطرح شده و نفوذ سیاسی این کشور منطقه برای ایران فاقد مطلوبیت است زیرا می‌خواهد به عنوان یک قدرت منطقه‌ای شهرت پیدا کند.
دیپلماسی انرژی ارمنستان و ایران
هدف اصلی دیپلماسی انرژی ایران در قبال ارمنستان، دستیابی به انتقال گاز طبیعی به کشورهای اروپایی از طریق ارمنستان است. می توان ارمنستان را در فهرست کشورهایی که از کمبود منابع سنتی انرژی تجدیدناپذیر رنج می برند و ایران را در فهرست کشورهای دارای غنی ترین این منابع قرار داد نام برد. این ویژگی اصلی دیپلماسی انرژی بین دو کشور است؛ نزدیک شدن به منابع غنی هیدروکربنی در چارچوب «ناسیونالیسم منابع».
ایران به دنبال آن است که قواعد بازی انرژی را تغییر دهد و از فرصت های انرژی برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی در قفقاز استفاده کند در حالی که ارمنستان در تلاش است تا از ضریب توان (مفهوم انرژی الکتریکی) استفاده کند.
اما فرآیندها و عوامل ژئوپلیتیکی همکاری دو کشور در زمینه امنیت انرژی را تعیین می کند. از مهمترین زمینه های همکاری دو کشور در زمینه امنیت انرژی می توان به صادرات منابع هیدروکربنی ایران به ارمنستان و همچنین حمل و نقل ترانزیت منابع انرژی از طریق این کشور، تولید مشترک و تبادل برق اشاره کرد؛ در حالی که امنیت انرژی یکی از مهمترین و موثرترین مسائل برای امنیت ملی ارمنستان است.
ارمنستان بدون احتساب نیروگاه های برق آبی کشور، از منابع اصلی انرژی خود_ نفت و گاز _ محروم است. این نکته امنیت انرژی را در اولویت قرار می دهد. عبور خطوط لوله سوخت از روسیه به ارمنستان از طریق مناطق خطرناک و جدایی طلب گرجستان بر اهمیت ایران در این زمینه افزوده و آن را به جایگزینی مهم برای تامین امنیت انرژی ارمنستان تبدیل کرده است.
با در نظر گرفتن همه این موارد، می توان چهار زمینه همکاری ایران و ارمنستان را در زمینه منابع هیدروکربنی و امنیت انرژی پس از سال ۱۹۹۱ شناسایی کرد: ۱. همکاری در زمینه فروش گاز مایع از جمهوری اسلامی ایران به ارمنستان در دوره قبل از ساخت خطوط لوله گاز طبیعی؛ ۲. تلاش برای صادرات گاز طبیعی ایران به ارمنستان و کشورهای اروپایی از طریق مسیر ارمنستان - گرجستان - دریای سیاه. ۳. تبادل و ترانزیت برق. ۴. ساماندهی استفاده مشترک از منابع برق آبی آبهای مرزی (رود ارس).
نظر شما