تهمینه غمخوار؛ بازار: دو دهه از امضای توافقنامه‌ای با روسیه، ایران و هند می‌گذرد و در آن چشم‌اندازی برای کریدور حمل و نقل شمال_جنوب ترسیم شده است. بر این اساس روسیه و ایران در سال‌های اخیر با فوریت بیشتری این طرح را دنبال می‌کنند.
هر دو کشور در صحنه جهانی با تحریم‌های بین‌المللی یکی به دلیل درگیری با اوکراین و دیگری از نظر ایالات متحده و متحدین اروپاییش، به دلیل ادعای دخالت‌های منطقه‌ای و ادامه برنامه هسته‌ای مواجه هستند.
با بسته شدن درب های بازرگانی بین المللی به روی آنها، دو کشور اخیراً اقداماتی را برای فعال کردن مسیر کشتی، ریلی و جاده ای به طول ۷۲۰۰ کیلومتر از طریق هند، ایران، افغانستان، آذربایجان، روسیه، آسیای مرکزی و اروپا انجام داده اند.
طبق گزارش موسسه بروکینگز در ژوئیه ۲۰۰۲، بخش اول مسیر از هند و از طریق دریای عمان تا بندرعباس ایران امتداد دارد. قسمت دوم این مسیر نیز ایران را از طریق دریای خزر به روسیه متصل می کند. بر اساس مقاله ای که برای اولین بار در ۲۱ ژوئن به زبان عربی در القدس العربی منتشر شد، شاخه سوم این مسیر از قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان در آسیای مرکزی می گذرد.
در شاخه دوم این مسیر تجاری، ایران با اولین مطالعه رسمی که در دهه ۱۹۶۰ انجام شد، در حال بررسی پیشنهادی برای احداث کانالی است که خلیج فارس را به دریای خزر متصل کند. بر اساس گزارشی که در سال ۲۰۱۴ توسط مهندس پیمان موذن منتشر شد، روسیه یکی از مدافعان مشتاق پیشنهاد طرح ایران رود یعنی طرح ساخت کانال اتصال دریای خزر به خلیج فارس بوده است، زیرا این امر به این کشور امکان می دهد تنگه بسفر تحت کنترل ناتو و کانال سوئز را دور بزند.
اما چند دهه پس از اتمام مطالعه اولیه، طرح پیشنهادی کانال ایران رود هنوز در مراحل اولیه است و چالش‌های زیادی برای ساخت و ساز وجود دارد که از جمله آنها طول زیاد آن است.
تلاش برای دور زدن سوئز، تحریم ها
هنگامی که یک کشتی کانتینری عظیم در مارس ۲۰۲۱ در کانال سوئز گیر کرد و مسیر اصلی کشتیرانی تجاری را به مدت شش روز کامل مسدود نمود، روسیه از این فرصت استفاده کرد تا مسیرهای تجاری جایگزین را پیش ببرد. در همین راستا، مسکو تایمز در ۲۶ مارس ۲۰۲۱ گزارش داد که مقامات روسی از قبل مسیر دریای شمال روسیه را آغاز کرده اند؛ یک مسیر دریایی جایگزین اروپا به آسیا که قطب شمال را طی می کند.
المانیتور نیز در گزارشی نوشت: اندکی پس از آن، در ۱۳ آوریل، وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف گفت که روسیه و ایران علاقه مند به توسعه کریدور حمل و نقل شمال-جنوب با توجه به اختلال سوئز هستند. همچنین، لاوروف در آن زمان اعلام کرد که مذاکراتی در تهران برای این منظور انجام شده است.
در این میان، مقامات مصری احتمال رقابت را نادیده گرفتند، اما خاطرنشان کردند که چنین تصوری به دلایل متعدد غیر واقعی است و به فقدان فعالیت های توسعه ای در ۲۰ سال گذشته اشاره کردند. طبق گزارش مقامات ایرانی و روسی، یک مسیر تجاری پایدار شمال به جنوب همچنان هدف اصلی دو کشور است در حالی که تجارت بین روسیه و ایران سال به سال به طور پیوسته افزایش می یابد.
ایران و روسیه در ۱۷ ژوئن سال جاری توافقنامه ای را به منظور تسریع در اقدامات مرتبط با راه اندازی کریدور شمال_جنوب یا نستراک و ایجاد مراکز تجاری در تهران و بندر سن پترزبورگ روسیه برای تسهیل تجارت بین خود امضا کردند در حالی که هدف از این قرارداد کمک به تجار ایرانی و روسی در جهت برقراری ارتباط و انجام تراکنش های مالی در بخش های انرژی، حمل و نقل، الکترونیک، کشاورزی، غذا، داروسازی و ساخت و ساز است.
آسیای مرکزی ناراضی!
در این میان، تلاش‌های زیادی برای حضور کشورهای دیگر در امتداد کریدور، به ویژه قزاقستان نفت خیز، که اتحاد خود را با روسیه حفظ کرده و پیوندهای اقتصادی عمیقی با چین دارد، صورت گرفته است. با این حال، این تلاش‌ها باید بر تلخی ناشی از سیاست‌های بلندپایه روسیه و ایران غلبه کنند.
دادگاه روسیه در ۱۱ ژوئیه حکم ممنوعیت ۳۰ روزه تخلیه نفت از قزاقستان را که منبع تنش بین دو کشور است را لغو کرد. این ممنوعیت، اگر به قوت خود باقی می ماند، قزاقستان را از صادرات نفت خود به اروپا مسدود می کرد. این اختلاف باعث شد که توکایف، رئیس جمهور قزاقستان به مقامات دستور دهد تا مسیرهای صادرات نفت را با دور زدن روسیه پیدا کنند.
توقف اخیر صادرات نفت قزاقستان توسط روسیه این گمانه زنی را برانگیخته است که کرملین ممکن است متحد آسیای مرکزی خود را به دلیل موضع بی طرف خود در قبال اوکراین مجازات کند. علاوه بر این، ترکمنستان که مانند روسیه و ایران دارای ساحلی در دریای خزر است، نتوانسته است از وابستگی خود به خطوط لوله روسیه رهایی یابد و در نتیجه قادر به صادرات مستقیم گاز طبیعی به اروپا نیست.
روسیه و ایران چندین دهه است که امید ترکمنستان برای ساخت خط لوله زیر دریا به جمهوری آذربایجان را مسدود کرده اند که خطوط لوله روسیه را دور می زند. در نتیجه ترکمنستان تنها دو مشتری دارد، روسیه و چین که این کشور را مجبور به فروش گاز با قیمت های نامطلوب پایین می کند.
چشم امید به قزاقستان
اگر مسکو و تهران بتوانند مواضعی را که سیاست هایشان ایجاد کرده را ترمیم کنند، مسیر عبور از قزاقستان در فهرست اولویت‌های آنها قرار خواهد گرفت؛ قزاقستانی که یک تولیدکننده بزرگ نفت و اورانیوم و به همراه ایران عضو سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین است که شامل روسیه، هند و پاکستان نیز می شود. البته مسیر زمینی شمال اروپا از طریق قزاقستان گذرگاهی است که چین را نیز مورد توجه قرار می دهد.
توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان و ابراهیم رئیسی در سفر ۱۹ ژوئن به تهران، شبکه راه‌آهن قزاقستان به ایران و ترکیه را افتتاح کردند. شبکه راه آهن با قزاقستان می تواند به ایران کمک کند تا مسیر تجاری کریدور حمل و نقل بین المللی شمال به جنوب در روسیه، ایران و هند را ارتقاء دهد. اگرچه قزاقستان به ندرت وارد بحث درباره سیاست خارجی ایران می شود، بسیاری از تحلیلگران اهمیت آسیای مرکزی برای تهران را نادیده گرفته اند در حالی که برخی هم معتقدند که این توافق به ایران در دور زدن تحریم‌ها و سایر اقدامات مربوط به این فشارها کمک خواهد کرد.
ادوارد واستنیج، مدرس دانشگاه آزاد بریتانیا بر این عقیده است که منافع سیاست خارجی ایران در آسیای مرکزی با تداوم همسویی با مسکو تا آنجا که به رویدادهای روسیه به اصطلاح «خارج نزدیک» مربوط می شود، به بهترین وجه تامین می شود ضمن اینکه ایران خود را نقش مکملی برای روسیه و چین در منطقه می‌بیند و مانند آنها مایل است آسیای مرکزی باثباتی را ببیند که خیلی نزدیک با قدرت‌های غربی نباشد.
واستنیج معتقد است که تنها اخیراً آسیای مرکزی به اولویت سیاسی و اقتصادی برای تهران تبدیل شده که اکنون منطقه را به عنوان یک «پل» بالقوه بین ایران و شرق می‌بیند. علاوه بر قزاقستان، ایران بر ازبکستان و قرقیزستان نیز متمرکز بوده است.
نظر شما