تهمینه غمخوار؛ بازار: بیست و دومین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاریهای شانگهای در سمرقند ازبکستان در روز جمعه ۲۵ شهریور با حضور ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران و سران کشورهای چین، روسیه، هند، ازبکستان، قزاقستان، بلاروس، ترکیه، آذربایجان، قرقیزستان، پاکستان، مغولستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ژانگ مینگ دبیر کل سازمان همکاری شانگهای و روسلان میرزایف رئیس کمیته اجرایی ساختار منطقه‌ای ضدتروریسم سازمان برگزار شد.
اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای هر ساله با محوریت موضوع استراتژی همکاریهای چندجانبه و حوزه‌های اولویت‌دار توسعه، رسیدگی به موضوعات مهم و تقویت همکاریهای اقتصادی و سیاسی اعضا برگزار می‌شود.
در این اجلاس اتفاق مهمی که برای جمهوری اسلامی رخ داد این بود که عضویت دائم ایران در این سازمان صورت گرفت؛ در حالی که این عضویت دائم یکی از مهمترین رویدادها در عرصه روابط خارجی ایران به شمار می رود.
در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع عضویت ایران در سازمان شانگهای، خبرنگار بازار گفتگویی با «حیدر رضایی» کارشناس مسائل آسیای مرکزی ترتیب داده که مشروح مصاحبه در ادامه آمده است:
* نشست سران سازمان همکاری شانگهای در ازبکستان به عضویت دائم ایران در این سازمان منجر شد. با توجه به اینکه این عضویت دائم یکی از مهمترین رویدادها در عرصه روابط خارجی ایران به شمار می رود، تا چه اندازه می تواند در پیشبرد اهداف اقتصادی در شرایط تحریم موثر و همچنین ایجاد نگاهی تازه از سوی آسیای مرکزی به ایران در توسعه تعاملات تجاری موثر باشد؟
مطمئنا عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای در کنار سایر مولفه‌های مربوط به تقویت اقتصاد داخلی کشور، در بلندمدت تاثیرات شگرفی بر توسعه اقتصادی کشور خواهد داشت. از این منظر، در ابتدا بهتر است نگاهی به روندهای نوظهور در سازمان همکاری شانگهای بیندازیم. با ادامه روند توسعه سازمان و عضویت ایران در آن، بدون شک شانگهای به سطح جدیدی از نفوذ ژئوپلیتیکی و اقتصادی در جهان چندقطبی آینده دست خواهد یافت. در جدیدترین دوره در چارچوب شانگهای، جهت‌گیری ژئوپلیتیکی و اقتصادی در حال توسعه است، چرا که پروژه‌های همکاری اقتصادی جدید بر مبنای پتانسیل یکپارچه‌سازی در حال شکل‌گیری است.
بستر سازمان همکاری شانگهای در حال تبدیل شدن به یک پلتفرم چندجانبه قدرتمند در جهت توسعه مشترک و اجرای ابتکارات در زمینه گسترش ارتباطات چندساختاری متشکل از حوزه های حمل و نقل، زیرساخت ها، انرژی و حتی تا اقتصاد «سبز» و تحول دیجیتال در فضای گسترده اوراسیا است
بدیهی است که افزایش تعداد اعضای سازمان به همراه تغییر سریع وضعیت در منطقه و در کل جهان، تعدیل‌های خاصی را در دستور کار آن ایجاد می‌کند. این یک فرآیند عینی است. در واقع، مسیر نوظهور گسترش سازمان همکاری شانگهای به سمت خاورمیانه (با پذیرش عضویت رسمی ایران) برای کشورهای آسیای مرکزی از طریق این سازمان چشم‌اندازهای جدیدی را باز می‌کند. بدین ترتیب بستر سازمان همکاری شانگهای در حال تبدیل شدن به یک پلتفرم چندجانبه قدرتمند در جهت توسعه مشترک و اجرای ابتکارات در زمینه گسترش ارتباطات چندساختاری متشکل از حمل و نقل، زیرساخت ها، انرژی و حتی تا اقتصاد «سبز» و تحول دیجیتال در فضای گسترده اوراسیا است.
همچنین باید خاطرنشان کرد که امروزه فضای سازمان همکاری شانگهای از نظر برخورداری از ذخایر عظیم مواد اولیه، محصولات تولیدی، نیروی کار ماهر، سرمایه انسانی و پتانسیل تکنولوژیک، منطقه‌ای خودکفا است. سازمان همکاری شانگهای دارای پتانسیل عظیم در حوزه حمل و نقل و ترانزیت است که در انتظار اجرای عملی آن می‌باشد. علاوه بر آن، در زمینه تنوع زنجیره های تامین نیازمندی های جهانی، ایجاد کریدورهای ریلی و مسیرهای بین‌المللی جدید در اوراسیا در امتداد جهت‌های شرق_غرب و شمال_جنوب دارای ابعاد استراتژیک خواهد شد.
در بعدی دیگر، همچنین نباید فراموش کرد که سازمان همکاری شانگهای یک پلتفرم امیدوارکننده برای تقویت گفتگوهای بین‌تمدنی و همکاری های فرهنگی و بشردوستانه است. ارتباطات درون و بیرون سازمان در این جهت به ویژه در پس‌زمینه تشدید بی‌اعتمادی و رشد خلق و خوی متخاصم در جهان، رو به افزایش است. مشارکت کشورهایی که هر کدام دارای تاریخ غنی و میراث فرهنگی منحصر به فرد هستند در یک سازمان، به تقویت درک متقابل و روحیه همکاری در میان آنها کمک می‌کند.
پذیرش عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند به کشورهای این سازمان کمک کند تا دیدگاه مشترکی در مورد آینده افغانستان پیدا کنند
در ضمن، شکی نیست که افغانستان یک عامل کلیدی در تضمین امنیت و ثبات بلندمدت در منطقه است. در این راستا، هیچ یک از کشورهای سازمان علاقه‌ای به این واقعیت ندارند که کانون بی‌ثباتی در قلب اوراسیا باقی بماند و تهدیدات علیه امنیت کشورهای همسایه از خاک افغانستان باشد. واقعیت‌های فعلی، سازمان همکاری شانگهای را ملزم می‌کند که اقدامات ملموس‌تری را انجام دهد و افغانستان را در ابتکارات منطقه‌ای از جمله در پروژه‌های زیربنایی مشارکت دهد.
از طرفی، سازمان همکاری شانگهای درک می‌کند که مشکل افغانستان بسیار پیچیده است و حل آن بدون ایران حتی دشوارتر خواهد بود. بنابراین، پذیرش عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند به کشورهای این سازمان کمک کند تا دیدگاه مشترکی در مورد آینده افغانستان پیدا کنند. در حقیقت، عضویت تهران در سازمان همکاری شانگهای فرصت‌هایی را برای همکاری نزدیک‌تر در زمینه امنیت منطقه‌ای از جمله در خصوص افغانستان باز می‌کند، زیرا این موضوع در دستور کار اکثر کشورهای این سازمان قرار دارد.
علاوه بر این، در نگاه اعضای سازمان همکاری شانگهای، ایران نه تنها به عنوان یک شریک سیاسی بلکه به عنوان یک شریک اقتصادی نیز دیده می‌شود. در مجموع، ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای به معنای گسترش روابط تجاری و اقتصادی و بهینه‌سازی مسیرهای لجستیکی برای همه کشورهای عضو بدون توجه به وضعیت آنها خواهد بود، زیرا درگیر شدن کامل ایران در فعالیت‌های شانگهای، به نفع همه شرکت‌کنندگان در این انجمن کلان منطقه‌ای خواهد بود.
* برخی از کارشناسان معتقد هستند که این عضویت در شانگهای و تقاضا برای عضویت در بریکس باعث می شود سیاست نگاه به شرق در سیاست خارجی غالب شود. در چنین شرایطی چگونه می توان سیاست خارجی متوازن را نیز پیش برد؟ دیدگاه شما در این باره چیست؟
باید تصریح کرد که اقتدار ایران در جهان هر ساله رو به افزایش است و می‌توان گفت که جمهوری اسلامی بزرگترین کشور منطقه است که پل طبیعی بین تمدن‌های عرب، افغان، ترک، پاکستانی، آذربایجانی، ارمنی و ترکمن محسوب می‌شود. در این راستا، مطمئنا دست‌اندرکاران سیاست خارجی کشور برنامه‌هایی را برای فعال نمودن پتانسیل‌های همکاری در سایر جهات و حتی در سایر قاره‌ها در دستور کار دارند. شاید بتوان به ظرفیت‌های نوظهور در آمریکای لاتین و آفریقا در کنار تداوم رایزنی‌ها با اتحادیه اروپا نیز اشاره کرد.
به عقیده بنده، می‌توان حتی فرمت های همکاری دوجانبه را با اشکال سه جانبه در تعامل بین اعضای سازمان همکاری شانگهای و کشورهای ناظر و شرکای گفتگو تکمیل کرد. برای این کار لازم است چارچوبی برای همکاریهای فیمابین در زمینه‌های مالی، اقتصادی، سرمایه‌گذاری، بانکی و حمل‌ونقل جهت افزایش تجارت مشخص شود.
* ایران طی چند روز آینده میزبان هیئت بسیار بزرگ اقتصادی از روسیه خواهد بود. این هیئت شامل ۶۰ شرکت خصوصی و دولتی از روسیه است. زمینه های اصلی مذاکرات این هیئت شامل صنایع غذایی، کشاورزی، شیلات، حمل و نقل، خودرو، تجهیزات پزشکی و سیستم های مخابراتی، خواهد بود. این نشست تا چه اندازه در گسترش مناسبات دوجانبه موثر است؟
لازم به یادآوری است که برای مسکو مشارکت ایران در سازمان همکاری شانگهای از منظر محدود کردن حضور آمریکا در منطقه حائز اهمیت است. علاوه بر این، دو کشور می‌توانند در ارائه ضمانت‌های قیمتی برای منابع انرژی، با یکدیگر متحد شوند و تا حد زیادی شرایط خود را در بازار بین‌المللی نفت و گاز دیکته نمایند.
هم‌افزایی تهران و مسکو در سازمان همکاری شانگهای در زمینه دریافت درآمدهای ناشی از صادرات انرژی ایران و روسیه به سایر کشورهای عضو سازمان برای تغییر از دلار به ارز کشورهای عضو سازمان، از اهمیت زیادی برخوردار است
هم‌افزایی تهران و مسکو در سازمان همکاری شانگهای در زمینه دریافت درآمدهای ناشی از صادرات انرژی ایران و روسیه به سایر کشورهای عضو سازمان برای تغییر از دلار به ارز کشورهای عضو سازمان، از اهمیت زیادی برخوردار است. بر همین اساس، دو کشور در نظر دارند همکاریهای متقابل را در زمینه نوآوری، از جمله از طریق کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، اجرای پروژه‌های فرامرزی و بین‌منطقه‌ای و ایجاد سرمایه‌گذاری‌های مشترک، ارتقا دهند.
دو طرف همچنین اقداماتی را برای تحقق پتانسیل ترانزیتی منطقه‌ای به ویژه کریدور شمال_جنوب که مد نظر روس ها است و برای ایران نیز منفعت دارد، اتخاذ خواهند کرد. بنابراین، یک حوزه مهم کار مشترک باید تعامل در زمینه تکمیل و نوسازی زیرساخت‌ها و لجستیک از جمله با گسترش شبکه مراکز لجستیک بین‌منطقه‌ای و تشکیل شبکه‌ای از خوشه‌های صنعتی در امتداد ارتباطات حمل‌ونقل باشد.
احتمالا، کشاورزی نیز به عنوان یکی از اولویت‌های همکاریهای فیمابین خواهد بود که در آن توجه ویژه‌ای به پروژه‌های مشترک با فناوری پیشرفته برای تولید و فرآوری محصولات کشاورزی، معرفی فناوری‌های نوآورانه در حوزه کشاورزی و بخش مواد غذایی خواهد شد.
همکاری دو کشور در زمینه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و حتی فضایی نیز از حوزه‌های خوش‌آتیه محسوب می‌شود که نمونه موفق آن را می‌توان پرتاب ماهواره ایرانی «خیام» توسط روس‌ها از پایگاه فضایی «بایکانور» برشمرد.
در مجموع، روندهای فعلی بیانگر آهنگ روبه رشد همکاریهای همه جانبه ایران و روسیه در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، امنیتی و حتی فرهنگی و اجتماعی است و البته، سفر هیئت اقتصادی روس به ایران می‌تواند شتاب بهتری به آنها بخشد.
نظر شما