بازار؛ گروه بین الملل: «جوزپ بورل» نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات احیای برجام بعد از دور اخیر مذاکرات وین در توئیتر نوشت: «مذاکره کنندگان این روزها از گفتگوها و گفتگوهای نزدیکی بین ایالات متحده و ایران برای تنظیم دقیق و رسیدگی - با تعدیل های فنی - به تعداد انگشت شماری از موضوعات باقی مانده در متنی که من در ۲۱ ژوئیه گذشته به عنوان هماهنگ کننده برجام هسته ای بر روی میز گذاشتم استفاده کردند. آنچه قابل مذاکره است مورد مذاکره قرار گرفته است و اکنون متن نهایی است. با این حال، پشت هر موضوع فنی و هر پاراگراف یک تصمیم سیاسی نهفته است که باید در پایتخت ها اتخاذ شود. اگر این پاسخ ها مثبت باشد، ما می توانیم این قرارداد را امضا کنیم.»
این در حالی است که ایران اعلام کرده متن نهایی هنوز آماده نیست. در این خصوص یک مقام وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه ۱۷ مرداد ماه در پاسخ به سؤال خبرنگاران در مورد ادعای روزنامه وال استریت ژورنال مبنی بر احتمال آماده شدن متن نهایی توافق در وین ظرف چند ساعت آینده، گفت: با توجه به ادامه بحث‌ها درباره چند موضوع مهم باقی‌مانده، هنوز در مرحله‌ای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم.
با وجود این نشانه های مثبتی در حال ظهور است. در این خصوص میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین در مصاحبه با ایتارتاس گفته است در صورت پیشرفت مطلوب اوضاع، توافق نهایی بر سر احیای برنامه جامع اقدم مشترک (برجام) درباره برنامه هسته‌ای ایران ممکن است تا هفته آینده حاصل شود.
اولیانوف گفت: «در صورت پیشرفت مطلوب شرایط، شاید تا هفته آینده توافق حاصل شود. اگرچه، این در صورتی ممکن است که همه کشورهای شرکت کننده در گفتگوهای وین با نسخه متنی که هماهنگ کنندگان اروپایی هشتم اوت ارائه کردند موافقت کنند. (درباره اینکه) آیا اصلاحیه‌ها و مخالفت‌هایی ظاهر می‌شود، در حال حاضر پیش بینی درباره تحولات بیشتر دشوار است. باید تا آغاز هفته آینده منتظر بمانیم.»
اولیانوف افزود هماهنگ کنندگان اتحادیه اروپا اصلاحیه‌هایی در متن ایجاد کرده اند که در حال حاضر روی میز است.
وی تصریح کرد: «این متن اتحادیه اروپا نیست، بلکه متن تدوین شده توسط همه شرکت کنندگان در گفتگوهایی است که از آوریل گذشته ادامه داشته است. نمایندگان اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ کننده می‌توانند گزینه‌هایی برای توافق پیشنهاد کنند، که این کار را کردند. در واقع ظاهراً آمریکا موافقت کرده است، و در عین حال ایران هنوز موضع خود را درباره این متن اعلام نکرده است و به همین دلیل درباره مسائلی که ایران هنوز ممکن است داشته باشد گمانه زنی نخواهم کرد.»
در این راستا خبرنگار بازار گفتگویی با دکتر «ابوالقاسم بینات» پژوهشگر فوق دکترای دانشگاه هاروارد آمریکا تنظیم نموده که در ادامه می آید. وی پژوهشگر فوق دکترای مرکز بلفر مدرسه کندی دانشگاه هاروارد آمریکا است. او دکترای خود را از دانشگاه سیراکیوس آمریکا اخذ کرده است. حوزه مطالعاتی وی موضوع هسته ای ایران با تمرکز بر فرایندهای تصمیم گیری در برنامه هسته ای ایران است. وی همچنین در خصوص سیاست خارجی ایران، روابط بین المللی خاورمیانه، نقش هویت دولت در سیاست خارجی و رژیم تجاری خارجی ایران مطالعه و تحقیق دارد.
*دور جدید مذاکرات وین در حالی به پایان رسید که طرف اروپایی اعلام کرده است متن توافق نهایی است در حالی که ایران اعلام کرده است که این متن نهایی نیست. از طرفی روسیه اعلام کرده موارد ناچیزی در متن ممکن است توسط ایران تغییر کند و این حق ایران است. ارزیابی شما چیست؟
چیزی که واضح است و از اظهارات مقامات ایرانی و روسی نیز بر می‌آید در آخرین پیش‌نویس ارائه شده توسط اتحادیه اروپا پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای دیده می‌شود و به نسبت پیش نویسهای قبلی به یک متن نهایی قابل قبول همه طرفها نزدیکتر شده است.
با این حال به نظر میرسد هنوز با متن مورد انتظار و قابل قبول ایران فاصله قابل توجهی داشته و طرف ایرانی خواهان اصلاحات بیشتر در آن است. هر چند مقامات اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ کننده و رابط این مذاکرات علاقمندند این پیش‌نویس را به عنوان متن نهایی قلمداد کنند و از نظر انها به عنوان یک متن نهایی قابل پذیرش باشد، تا زمانی که همه طرفها به همه مفاد آن رضایت ندهند و هر آنچه را که ضروری می‌پندارند در آن نبینند نمی‌توان به آن متن نهایی اطلاق کرد.
*منابع رسانه ای غرب اعلام کرده اند که اروپا پیشنهادی خوب برای خارج کردن موارد پادمانی مورد اختلاف ایران و آژانس به تهران داده است. به نظر می رسد در حال حاضر خواسته ایران بیشتر روی همین موضوع متمرکز است. ارزیابی شما چیست؟
حل و فصل مسائل پادمانی با آژانس و عادی شدن پرونده هسته ای ایران در این نهاد برای تهران از اهمیت بنیادی برخوردار است و بسیار بعید است مقامات ایران پیش از مختومه شدن این پرونده‌ها تعهدات خود را در برجام عملی کنند. در حال حاضر هم باز بودن این پرونده ها یکی از، ولی نه همه، موانع پیش روی احیای برجام به شمار می‌رود.
همانطور که تجربه اولیه مذاکره و اجرای برجام هم نشان داد حل و فصل موضوعات ادعایی آژانس یک مساله ثانویه برای کشورهای غربی به شمار می‌رود و از آن بیشتر به عنوان اهرم فشار و برگ چانه زنی برای محدود کردن توانمندی‌های فعلی هسته ای ایران استفاده می‌کنند و با حصول این هدف حاضرند با استفاده از نفوذ خود بر آژانس به حل و فصل این موضوعات حداقل برای یک دوره موقت کمک کنند.
با این حال حل و فصل این موضوعات تنها خواسته تهران یا مانع احیای برجام در این مقطع نبوده و آنچه بیشترین وزن را در تصمیم گیری مقامات ایران خواهند داشت فراهم شدن امکان بهره‌مندی عملی ایران از منافع اقتصادی برجام و ماندگاری این موافقتنامه میباشد.
*اروپا اعلام کرده که طرفین تا چند روز آینده پاسخ خود به پیشنهاد مطرح شده را بدهند. آیا این را به عنوان ضرب الاجل باید در نظر گرفت؟
این اظهارات را نباید به عنوان ضرب‌الاجل در نطر گرفت. پیشتر هم مقامات آمریکایی اظهار می‌داشتند که اگر مذاکرات احیای برجام تا چند هفته به نتیجه نرسد شانس احیای برجام برای همیشه از دست خواهد رفت. ولی عملا با گذشت نزدیک به یک سال از آن زمان هنوز میز مذاکره را ترک نکرده اند.
این اظهارات و تعیین ضرب الاجلهای غیرواقعی در واقع بیشتر برای اعمال فشار به طرف مقابل برای کوتاه آمدن از خواسته هایش و تصمیم گیری شتابزده برای حصول توافق می‌باشند. حل و فصل دیپلماتیک موضوع هسته ای ایران همچنان اولویت نخست کشورهای غربی برای مواجهه با این مساله میباشد و این محاسبات استراتژیک چیزی نیست که با گذشت چند روز، هفته یا ماه تغییر کنند.
از این رو تا زمانی که خواسته های اساسی ایران برای انتفاع اقتصادی عملی از برجام و ماندگاری این موافقتنامه برآورده نشود بعید است که تهران به این ضرب الاجلهای ظاهری وقعی بگذارد.
*با توجه به تحولات بعد از مذاکرات اخیر وین، ارزیابی شما از احیای برجام چیست؟
به دلیل در دسترس نبودن اطلاعات قابل اتکا از جزئیات مذاکرات و پیشرفت‌های صورت گرفته در این فرایند هر گونه ارزیابی از چشم‌انداز احیای برجام باید با احتیاط زیادی همراه باشد.
ولی آنچه که مشخص است این است که شرایط بین‌المللی و داخلی به یک میزان ایران و آمریکا را به سمت احیای سریع برجام سوق نمی‌دهند. به طور مشخص تاثیرات بحران اوکراین بر بازار انرژی و اقتصاد جهانی به طور کل وهمچنین شرایط سیاسی داخلی آمریکا و در پیش بودن انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در کنار توسعه روزافزون برنامه هسته ای ایران دولت بایدن و کشورهای اروپایی را بیش از پیش به احیای هر چه زودتر برجام متمایل کرده است.
برخلاف کشورهای غربی، همین شرایط بین المللی از جمله فقدان اجماع جهانی بین قدرت‌های بزرگ در مواجهه با ایران، شرایط اقتصادی بین الملی از جمله بالا بودن قیمت حاملهای انرژی که مجموعا فرصت‌های بیشتری برای دور زدن تحریم‌ها برای ایران فراهم ساخته است اضطرار احیای برجام را برای ایران کاهش داده است.
به این موضوع باید شرایط سیاسی داخلی ایران از جمله یکدست بودن حاکمیت، سابقه منفی اجرای برجام و خروج آمریکا از این موافقتنامه، و پیشرفت‌های هسته ای ایران در دو سال اخیر را نیز افزود که همگی اشتیاق تهران برای هر نوع احیای شتابزده برجام را کاهش می‌دهند.
با این شرایط به نظر میرسد فقط در صورت فراهم شدن یک سازوکار عملی که ضامن برخورداری کامل ایران از منافع اقتصادی برجام بوده و از تکرار تجربه تلخ خروج آمریکا از این توافق جلوگیری نموده یا خسارات اقتصادی وارده به ایران را در اینصورت جبران نماید تهران به احیای این موافقتنامه در افق کوتاه مدت مجاب خواهد شد.
