بازار - جواد حیران نیا: جمهوری اسلامی ایران سالانه مقادیر قابل توجهی از نیاز خود به محصولات کشاورزی و غذایی را از طریق واردات تأمین می‌کند. اما به دلیل نبود برنامه مشخص برای این واردات، در سال‌های گذشته شاهد نوسان در میزان واردات و تغییر در مبادی وارداتی این کالاها بوده‌ایم.
علاوه بر این در حال حاضر کشورهای غربی که تحت تأثیر مستقیم و غیر مستقیم دشمنان ایران قرار دارند، سهمی قابل توجه در روند تأمین محصولات اساسی کشاورزی ایران به خود اختصاص داده اند؛ این درحالی است که ظرفیت بالفعل و بالقوه تولیدی در کشورهای همسایه، منطقه و همسو برای تولید اغلب محصولات غذایی مورد نیاز ایران وجود دارد و ایران می‌تواند بخش قابل توجهی از نیاز خود به محصولات غذایی را از کشورهای همسایه و همسو تأمین کند. به این ترتیب علاوه‌بر بالا رفتن ضریب امنیت غذایی، روابط ایران با کشورهای منطقه عمق بیشتری خواهد گرفت.
در حال حاضر کشورهای غربی که تحت تأثیر مستقیم و غیر مستقیم دشمنان ایران قرار دارند، سهمی قابل توجه در روند تأمین محصولات اساسی کشاورزی ایران به خود اختصاص داده اند
بررسی ها نشان می دهد به طور خاص کشورهای روسیه، قزاقستان و بلاروس در بین کشورهای منطقه اوراسیا در کنار کشورهای هند و چین می توانند بخش قابل توجهی از نیاز فعلی ایران در واردات محصولات اساسی کشاورزی را تأمین نمایند؛ درحالیکه اکنون بخش قابل توجهی از واردات این محصولات از کشورهایی همچون برزیل، آرژانتین و برخی کشورهای اروپایی انجام می شود.
علاوه بر این اکنون به دلیل نبود برنامه بلندمدت برای تأمین محصولات اساسی کشاورزی از طریق واردات، امکان انعقاد قرارداد بلندمدت با تولیدکنندگان اصلی وجود ندارد و عمده این محصولات با واسطه شرکت های اروپایی خریداری می شود و این مسئله اثرگذاری آن ها را در روند تأمین محصولات اساسی کشاورزی ایران افزایش داده است؛ در این زمینه لازم است ضمن تدوین برنامه های کوتاه مدت و میان مدت، واردات محصولات اساسی کشاورزی از طریق توافقات تجاری دوجانبه با کشورهای هدف ساماندهی گردد.
در شرایط فعلی کشور، امکان تحریم های اقتصادی آمریکا و متحدین آن وجود دارد، که می تواند به طور مستقیم و یا غیر مستقیم بر روند تأمین محصولات اساسی کشاورزی اثر بگذارد. بنابراین لازم است مبادی وارداتی این محصولات با معیارهای مناسب اولویت بندی گردد و شرایط برای اقدام فعالانه ایران به منظور بی اثر نمودن تحریم های فعلی و آینده فراهم گردد.
بر همین اساس آمریکا برای نمونه سعی دارد مبادی وارداتی دارو ایران را محدود به مبادی مشخص شده توسط خود سازد.
از یک سو فعال شدن حتی اینستکس نیز می تواند مبادی کالاهای استراتژیک ایران تحت عنوان کالاهای بشردوستانه را مشخص سازد ضمن اینکه مبادلات آنها را محدود به کانال مالی اینستکس سازد. حتی با وجود این موضوع نیز اینستکس به طور جدی عملیاتی نشده است.
از سوی دیگر آمریکا به این محدودیت موجود و نهفته در اینستکس نیز بسنده نکرده و قصد دارد برای تجارت بشردوستانه با ایران خود کانالی مالی را تعبیه سازد
از سوی دیگر آمریکا به این محدودیت موجود و نهفته در اینستکس نیز بسنده نکرده و قصد دارد برای تجارت بشردوستانه با ایران خود کانالی مالی را تعبیه سازد. در این خصوص استیومنوچین، وزیر خزانه داری آمریکا گفته است ما به انتقال نامحدود کمک‌های بشردوستانه به مردم ایران ... متعهد هستیم و این سازوکارها به شرکت‌هایی که در این زمینه کار می‌کنند، کمک می‌کنند که تحریم‌ها را نقض نکنند.
«سیگال مندلکر» معاون وزیر خزانه داری آمریکا در زمینه تروریسم و اطلاعات مالی نیز در این زمینه مدعی شد: این مقررات به برقراری شفافیت معاملات مالی کمک می‌کند تا کالاهای بشردوستانه که وارد ایران می شوند واقعا به دست مردم برسد.
اما آمریکا با محدود کردن تجارت بشردوستانه سایر کشورها با ایران (تجارت دارو و غذا) ذیل مکانیسمی که خود ایجاد خواهد کرد چند هدف را دنبال خواهد کرد. آمریکا علاوه بر اینکه با تغییر برچسبها به دنبال اعمال محدودیت شدیدتر بر واردات کالاهای استراتژیک (اقلام کشاورزی، غذا، دارو و تجهیزات پزشکی) از سوی ایران است درصدد است با محدود کردن تجارت این کالاها ذیل مکانیسم خود ساخته، منابع وارداتی ایران در خصوص این کالاها را محدود به خود و متحدانش کند تا در مواقع لزوم به عنوان ابزار فشار استفاده کند.
تغییر بر چسب تحریمهای بانک مرکزی از تحریمهای هسته ای ذیل عنوان «مبارزه با تروریسم» بر تجارت کالاهای بشردوستانه از سوی ایران تأثیر منفی داشته است.
طبق قوانین وزارت خزانه‌داری آمریکا، تجارت این گونه اقلام با هر فرد حقیقی یا حقوقی (در اینجا بانک مرکزی ایران) که ذیل عنوان مبارزه با تروریسم(بر چسب جدید) گنجانده شده است؛ امکان‌پذیر نخواهد بود.
تأمین کالاهای استراتژیک را نمی‌توان صرفاً بر اساس اهداف و دلایل اقتصادی و یا مزیت‌های نسبی توجیه نمود؛ بلکه لازم است در این زمینه عناصر مهم دیگری همچون عوامل سیاسی، استراتژیک و اجتماعی مورد توجه واقع شوند
بر این اساس در واردات کالاهای استراتژیک و مبادی آن باید دقت نظر لازم صورت گیرد و چند پیش شرط را مورد لحاظ قرار داد. بر این اساس، تأمین این کالاها را نمی‌توان صرفاً بر اساس اهداف و دلایل اقتصادی و یا مزیت‌های نسبی توجیه نمود؛ بلکه لازم است در این زمینه عناصر مهم دیگری همچون عوامل سیاسی، استراتژیک و اجتماعی مورد توجه واقع شوند. واردات محصولات کشاورزی و غذایی از یک کشور، چنانکه با برنامه و تحت کنترل نباشد، می‌تواند وابستگی اقتصادی به آن کشور را در پی داشته باشد و در زمان بروز بحران در روابط دوجانبه، امنیت غذایی را دچار اختلال نماید. بنابراین تدوین برنامه‌ای برای تعیین مبادی اصلی محصولات غذایی کشور امری ضروری است و نباید به سادگی بازار مصرف محصولات غذایی را در اختیار دیگر کشورها قرار داد.
به‌طور خاص در شرایط تحریم مجدد ایران ازسوی آمریکا در زمینه تجارت با دیگر کشورهای جهان، اولویت بندی و انتخاب مناسب شرکای تجاری ایران، به‌طور خاص در زمینه محصولات کشاورزی و غذایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بر این اساس برای تعیین مبادی کالاهای استراتژیک باید چند مؤلفه را مد نظر داشت:
۱-روابط سیاسی مناسب با کشور هدف:
واضح است که روابط سیاسی کشورها همواره بر ایجاد روابط تجاری مقدم است و بر آنها سایه می‌افکند. به‌طور قطع هرچه رابطه سیاسی یک کشور با ایران مناسب‌تر باشد، منطقا باید در تعیین مبادی وارداتی محصولات اساسی مورد نیاز کشور در اولویت بالاتری قرار بگیرد.
هرچه رابطه سیاسی یک کشور با ایران مناسب‌تر باشد، منطقا باید در تعیین مبادی وارداتی محصولات اساسی مورد نیاز کشور در اولویت بالاتری قرار بگیرددر سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نیز به این مسئله توجه شده و برقراری ارتباط با کشورهای همسو در مقایسه با کشورهایی که جهت‌گیری‌های سیاسی مخالفی با جمهوری اسلامی ایران دارند، در اولویت قرار دارند.
۲-اولویت قرار دادن کشورهای همسایه و منطقه:
برقراری یک رابطه تجاری عمیق با کشورهای همسایه و منطقه، علاوه‌بر اینکه به دلیل نزدیکی ارتباطات منافع اقتصادی بیشتری در مقایسه با رابطه با دیگر کشورها به ارمغان می‌آورد، می‌تواند موجبات پیوند عمیق اقتصادی ایران را با این کشورها را فراهم آورد که نتیجه آن افزایش امنیت و ثبات در بین کشورهای همسایه و منطقه است. این مسئله نیز به‌طور صریح در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی آورده شده و لازم است در تعیین مبادی وارداتی کشور به این مهم توجه گردد.
۳-اولویت قرار دادن کشورهایی که روابط تجاری دوسویه با ایران دارند:
چنانکه کشوری قصد دارد بخشی از نیازهای اساسی خود را از طریق واردات تأمین نماید، لازم است به این نکته توجه نماید که انتخاب نادرست مبادی وارداتی می‌تواند وابستگی‌های فراوانی به همراه داشته باشد.
انتخاب نادرست مبادی وارداتی می‌تواند وابستگی‌های فراوانی به همراه داشته باشد
یکی از راه‌هایی که می‌تواند در مدیریت این وابستگی مفید واقع شود، برقراری یک رابطه تجاری دو سویه و متقابل است. در این صورت تنها این ایران نیست که به کشور مقابل وابستگی پیدا می‌کند بلکه از آنجا که یک رابطه تجاری دوجانبه بین ایران و کشور مقصد برقرار می‌شود، هر دو طرف خود را به تأمین نیازهای طرف مقابل متعهد می‌دانند و در نتیجه به‌جای وابستگی یک سویه به کشورهای خاص، یک وابستگی متقابل بین دو کشور شکل می‌گیرد که می‌تواند منشأ شکل گیری یک رابطه تجاری عمیق بین دو کشور باشد.
بنابراین در تعیین مبادی وارداتی محصولات غذایی، اولویت با کشوری است که رابطه تجاری دوسویه با ایران دارد و میزان صادرات ایران به این کشور با میزان واردات قابل مقایسه است.
در عمل کشورهای مختلف با تعرفه‌گذاری ترجیحی اولویت بندی شرکای تجاری خود را محقق می‌نمایند اما در ایران تاکنون به جز مواردی معدود و کم اثر، این روش مورد استفاده قرار نگرفته است. در واقع می‌توان گفت در حال حاضر اصول فوق در سیاست‌های تجاری کشور نقشی بسیار اندک دارند و سیاست‌گذاری‌ها در راستای جهت‌دهی به بازرگانان در انتخاب شرکای تجاری مناسب، قرار ندارند.
۴-سطح تولید قابل قبول و مطمئن:
در این راستا لازم است کشورهایی در اولویت قرار بگیرند که دارای سـطح تولید قابل قبول و مطمئن در خصوص کالای مورد نظر باشند تا نوسانات تولید در مقاطع خاص، تامین کالای مورد نظر برای کشور را دچار مشکل ننماید.
۵-امکان کمتر اثرگذاری سیاست‌های خصمانه آمریکا:
در شرایط فعلی که بیشترین تهدید در زمینه تأمین نیازهای اساسی کشور ازسوی آمریکا ایجاد می‌شود و تحریمهای یکجانبه این کشور یکی از چالش‌های اساسی پیش روی ایران است، نکته بسیار مهم در زمینه انتخاب شرکای تجاری، رابطه نزدیک کشورها با آمریکا است. هر چه طرف تجاری تأثیرپذیری کمتری از آمریکا داشته باشد اولویت دارد.
۶- توجه ویژه به شرایط تحریمی ایران و ویژگی های تجارت با کشورهای هدف:
درحال حاضر شرایط تحریمی کشور ایجاب می کند که از سازوکارهای خاصی به منظور عدم اثرگذاری تحریم ها در روند تأمین محصولات اساسی استفاده نماید. علاوه بر این وجود شرایطی همچون انباشت منابع مالی ایران در کشورهای مقصد نفت خام ایران، می تواند به عنوان فرصتی در بازمهندسی مبادی وارداتی محصولات اساسی مورد استفاده قرار بگیرد.
لازم است ویژگی های خاص هریک از کشورها، از منظر شرایط تحریمی ایران درخصوص مواردی همچون نقل و انتقال پول، حمل و نقل و توافقات گمرکی مورد توجه قرار بگیرد
به طور مثال شرایط تحریمی ایران می تواند هزینه تمام شده تأمین محصولات اساسی از یک کشور را با افزایش قابل توجهی همراه نماید؛ و در عین حال در خصوص برخی دیگر از کشورها اثرگذاری کمتری داشته باشد.
بنابراین در شرایط فعلی لازم است ویژگی های خاص هریک از کشورها، از منظر شرایط تحریمی ایران درخصوص مواردی همچون نقل و انتقال پول، حمل و نقل و توافقات گمرکی مورد توجه قرار بگیرد و در این زمینه کشورهایی که شرایط مناسب تری دارند در اولویت قرار بگیرند.
نظر شما