اهمیت کریدور شمال_جنوب برای ایران؛ دوبرابر شدن صادرات به اوراسیا| گشوده شدن مسیرهای جدید برای اروپا

بازار؛ گروه بین الملل: چند روز پیش، علیرضا پیمان پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، اعلام کرد که ایران قصد دارد صادرات خود به کشورهای اوراسیا را دو برابر کند و کریدور بین المللی حمل و نقل شمال_جنوب موسوم به نستراک امکان دسترسی ایران به هند، جنوب شرق آسیا و کشورهای آفریقایی را فراهم می کند.

در همین راستا، برخی از کارشناسان معتقدند که این توسعه با وضعیت اوکراین و روسیه ارتباط ویژه ای دارد، چرا که ایرانی که به شدت تحت تحریم و قطع سوئیفت قرار دارد، مجبور به تکامل و توسعه زنجیره های تامین جدید از طریق کریدور شمال_جنوب است.

بر همین اساس، انتظار می رود که ایران بتواند از طریق این کریدور صادرات خود را به منطقه اوراسیا افزایش دهد، در حالی که نستراک همچنین راههایی را از اتحادیه اروپا به سمت قفقاز و ترکیه، خاورمیانه، شرق آفریقا، آسیای مرکزی، هند، پاکستان و آسیای جنوب شرقی باز می کند.

حجم تجارت بین کشورهای عضو اوراسیا و سایر کشورها حدود ۸۵۰ میلیارد دلار است که ۳۳۱ میلیارد دلار واردات را شامل می شود. سهم ایران از تجارت حدود ۶.۶ میلیارد دلار است. ایران و پنج کشور عضو اوراسیا در سال گذشته بیش از ۱۳ میلیون تن کالا به ارزش ۵ میلیون و ۶۳۴ میلیون و ۴۸ هزار و ۱۱ دلار مبادله کرده اند. البته،با وجود دو سالی که ایران به عضویت موقت اوراسیا درآمد، زیرساخت‌ های صادرات و واردات استان گیلان هنوز عملیاتی نشده است.

ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در سفر به گیلان در زمستان سال گذشته گفته بود که پروژه‌های زیربنایی مانند راه‌آهن و خرید شناورهای رو_رو باید تسریع شود تا زمینه برای توسعه مبادلات با کشورهای اوراسیا فراهم شود.

رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی نیز متعهد شده بود که دولت قصد دارد میلیون‌ ها دلار برای پروژه‌های عمرانی از جمله بزرگراه قزوین_رشت اختصاص دهد. انتظار می‌رفت راه‌آهن قزوین_ رشت دو سال پیش به بهره‌ برداری برسد، اما دلایل مختلفی از جمله تحریم‌ها و عدم تخصیص کافی، نهایی شدن این پروژه را به تاخیر انداخت.

حدود ۶۸ درصد صادرات ایران به اوراسیا را میوه و خشکبار تشکیل می دهد. بنابراین گیلان به عنوان استانی فعال در زمینه تولید محصولات کشاورزی می تواند نقشی کلیدی در این زمینه ایفا کند، زیرا این استان حدود ۴۰ درصد محصولات کشاورزی صادراتی به کشورهای دیگر را تولید می کند.

در تلاش برای تقویت روابط تجاری با کشورهای اوراسیا، ایران باید زیرساخت های خود را بهبود بخشد تا راه را برای صادرات و واردات بیشتر هموار کند. توسعه زیرساختی همچنین می تواند فرصت های شغلی بیشتری را برای ایران فراهم کند و روابط تجاری بین کشورهای عضو اوراسیا و ایران را تقویت کند.

جنگ روسیه و اوکراین اساساً با توجه به اعمال تحریم ها، زنجیره های تأمین اروپا از آسیا از طریق روسیه را تخریب کرده و مسیر زنجیره تأمین شمالی را قطع کرده است.

بر همین اساس، استفاده از کریدور نستراک، عملاً مسیر تجارت ایران را به سمت شرق تغییر می دهد، در حالی که تجارت روسیه در حال تغییر است. همچنین مسیری بسیار مقرون‌ به‌ صرفه‌تر و سریع‌تر از دسترسی معمولی کانال سوئز به اروپا از طریق دریای مدیترانه فراهم می شود.

از این رو، ایران می تواند محصولات لبنی، مواد غذایی، مصالح ساختمانی، محصولات پتروشیمی را به کشورهای اوراسیا عرضه کند، ضمن اینکه کشور می تواند صادرات به روسیه را نیز افزایش دهد.

موقعیت ایران در خلیج فارس و دریای خزر اکنون آن را به مجرای مهمی برای تجارت اروپا و آسیا تبدیل کرده است. کالاهای اتحادیه اروپا می توانند از طریق لجستیک چندوجهی در سراسر دریای سیاه از طریق شبکه کریدور شمال_جنوب به آسیا دسترسی داشته باشند تا به خطوط ریلی در ترکیه و گرجستان راه یابند و در سراسر قفقاز به بندر باکو آذربایجان که در حال حاضر شاهد ارسال بی سابقه کالا بوده است، دسترسی پیدا کنند.

از باکو، کالاها می توانند از طریق گرجستان و ترکیه به سمت غرب یعنی به سوی دریای سیاه و به بازارهای روسیه، رومانی و بلغارستان منتقل شوند

گردش کالای بندر تجارت دریایی بین‌ المللی باکو در سال ۲۰۲۱ با افزایش ۱۴.۶ درصدی، ۵.۶ میلیون تن افزایش یافته است. بندر باکو آذربایجان یک قطب مهم در ابتکار عمل یک کمربند_ یک جاده است، زیرا حجم قابل توجهی از حمل و نقل بار بین آسیا و اروپا را انجام می دهد.

از باکو، کالاها می توانند از طریق گرجستان و ترکیه به سمت غرب یعنی به سوی دریای سیاه و به بازارهای روسیه، رومانی و بلغارستان منتقل شوند. بنابراین عملکرد باکو یکی از شاخص های روند تجارت آسیا و اروپا است.

از باکو، کالاها را می توان از طریق دریای خزر یا شمال، به بندر لاگان روسیه و بازارهای امتداد رودخانه قابل کشتیرانی ولگا در داخل روسیه حمل کرد ضمن این که روسیه دارای ده شهر با یک میلیون مصرف کننده یا بیشتر در امتداد حوضه ولگا است.

از طرف دیگر، این کالاها می توانند از طریق بندر آکتائو قزاقستان به آسیای مرکزی و چین، یا از طریق بندر ترکمن باشی ترکمنستان به سمت بازارهای پرسود آسیای مرکزی مانند ازبکستان که یک توافق تجاری قابل توجه را با اتحادیه اروپا امضا کرده حرکت کنند.

تجارت ترجیحی عمومی اتحادیه اروپا موسوم به نظام تجارت ترجیحی پلاس (GSP+) به عنوان پله ای برای کشورهای در حال توسعه ای در نظر گرفته می شود که می خواهند روابط تجاری خود را تا سطح توافقنامه تجارت آزاد بهبود بخشند. این نظام تجارت تعرفه ها را بر دو سوم واردات به اتحادیه اروپا کاهش می دهد که عمدتاً شامل کالاهای کشاورزی و همچنین برخی از محصولات تولیدی است.

بر اساس گزارشهای منتشر شده، از طریق این بندر حمل و نقل محموله خشک در سال ۲۰۲۱ نیز رشد ۶۶ درصدی داشته، در حالی که انتقال کانتینر نسبت به سال ۲۰۲۰ نیز رشد ۱۱.۶ درصدی را ثبت کرده است. رشد مشاهده شده در حمل و نقل بار، قابلیت های ترانزیتی آذربایجان را در این منطقه گسترش می دهد و رشد ترافیک کانتینری نشان دهنده ادغام کریدورهای حمل و نقل از آذربایجان در شبکه لجستیک بین المللی است.

همچنین، این بندر می تواند از طریق بندر کاسپین رشت ایران به شبکه نستراک یعنی به سوی خلیج فارس، خاورمیانه، شرق آفریقا و هند متصل شود. از آن جایی که بخش راه‌ آهن ارتباطی ترانزیت ایران در حال ارتقاء است، بنابراین، پس از تکمیل، حجم محموله‌ ها در امتداد کریدور شمال_جنوب به باکو افزایش خواهد یافت.

آخرین گزارشها در خصوص خطوط ریلی حاکی از آن است که کار ساخت ۱۱ کیلومتر اول خط ریلی رشت_خزر به طول ۳۵ کیلومتر در شمال استان گیلان به پایان رسیده است. این مسیر بخشی حیاتی از شبکه اتصال نستراک است که در پی بسته شدن مرز روسیه به اتحادیه اروپا و مسدود شدن مسیرهای راه آهن از چین به اروپا اهمیت فزاینده ای پیدا کرده است.

نستراک به کشتی های دریایی از آسیا اجازه عبور از ایران را می دهد و سپس می توانند در کشتی های کانتینری در بنادر دریای خزر بارگیری شوند و از طریق آذربایجان، ترکیه و گرجستان به اتصالات با جنوب اتحادیه اروپا منتقل شوند

نستراک به کشتی های دریایی از آسیا اجازه عبور از ایران را می دهد و سپس می توانند در کشتی های کانتینری در بنادر دریای خزر بارگیری شوند و از طریق آذربایجان، ترکیه و گرجستان به اتصالات با جنوب اتحادیه اروپا منتقل شوند. این مسیر، زمانی که به طور کامل عملیاتی شود، سریع تر، امن تر و کم هزینه تر از مسیر فعلی کانال سوئز از آسیا به اروپا خواهد بود.

راه آهن رشت_کاسپین زمان حمل بار از آسیا به اتحادیه اروپا را چهار هفته کوتاه می کند.۲۴ کیلومتر باقیمانده باید در سال ۲۰۲۳ تکمیل شود. تاخیرها به دلیل مشکلات زمین است. بخشی از راه آهن رشت_کاسپین که از زمین های کشاورزی و مناطق مرداب عبور می کند، باعث تاخیر در ساخت و ساز شده است.

این موضع در حالی مطرح است که از نظر کل مسیر و اتصالات زیرساختی و پشتیبانی از آن، حدود ۷۰ درصد از کارهای مورد انتظار انجام شده است. این مسیر با قیمتی بالغ بر ۶.۵ تریلیون ریال (حدود ۱۵۵ میلیون دلار) برای ساخت راه آهن رشت_ کاسپین در نظر گرفته شده است.

در کل، این راه‌آهن موجب تسهیل ایجاد ارتباط بین دریای خزر، خلیج فارس، خلیج عمان و همچنین حمل و نقل کالا از شرق آسیا به اروپا و بالعکس می‌شود.

بر همین اساس قرار است کارگروه مشترکی در جهت تامین زیرساخت های مورد نیاز برای عملیاتی شدن این کریدور بین المللی تشکیل شود که در صورت فعال شدن آن، ایران می تواند میلیاردها دلار تعرفه ترانزیت دریافت کرده و به اقتصاد تحت تحریم خود کمک نماید.