به گزارش بازار، ما در دورانی به سر می‌بریم که مراودات مالی، از خرد و کلان، دیگر تنها به وسیله‌ی پول نقد انجام نمی‌شوند. در واقع پول نقد، امروزه رقبای بسیار زیادی مانند روش‌های پرداخت الکترونیک پیدا کرده است. اما با این وصف همچنان و دست‌کم تا این لحظه که شما این مقاله را می‌خوانید، اسکناس‌ها به زندگی‌شان ادامه می‌دهند؛ اگرچه دیگر رونق گذشته را ندارد. بر اساس گزارش اقتصادی شاپرک و با مقایسه‌ای ساده میان آمار تراکنش‌های شاپرک در دو ماه مشابه شهریور سال ۹۹ و شهریور سال ۱۴۰۰، تراکنش‌های انجام شده از نظر مبلغ تراکنش‌ها (میلیون ریال) حدود ۳۲/۷۵ درصد افزایش داشته است. از طرف دیگر گزارش مبلغ ماهیانه‌ی تراکنش‌ها در سال‌های اخیر یعنی به طور دقیق از تیر ماه سال ۱۳۹۳ تا شهریورماه سال ۱۴۰۰ همواره نموداری صعودی را نشان می‌دهد.
اکنون پرسش ما این است که آیا عمر واقعی پول نقد در جوامع به پایان رسیده است و به زودی شاهد محو شدن کامل اسکناس‌ها از جوامع خواهیم بود؟ در این مقاله تلاش می‌کنیم با ارائه‌ی داده‌هایی مستند این مسئله را بررسی کنیم.
کرونا، بلای جان اسکناس‌ها
شاید در طول سال‌های اخیر عوامل گوناگونی را بتوانیم نام ببریم که سبب کم‌رنگ شدن نقش پول نقد در مراودات مردم شده‌اند، اما شیوع ویروس کرونا تیر خلاصی بر پیکر کم‌جان اسکناس‌ها بود. هشدارهای سازمان بهداشت جهانی، مبنی بر امکان انتقال ویروس از طریق تماس دست فرد مبتلا با اسکناس، بستر را فراهم کرد تا روش‌های پرداخت غیر نقدی، به سرعت جانشین پول نقد شوند.
شاید کرونا، در نهایت جان اسکناس‌ها را هم به‌طور کامل بگیرد. این ویروس در دو سال گذشته، تا حد بسیار چشمگیری، در محو شدن پول نقد از جوامع اثرگذار بوده است. تا جایی که مردم این روزها حتی کرایه‌ی تاکسی‌شان را از طریق روش‌های پرداخت آنلاین پرداخت می‌کنند. به هر حال شواهد نشان‌گر تحول گسترده‌ای در این زمینه است که مرگ پول نقد و تولد و رونق روش‌های نوین پرداخت را در پی خواهد داشت. با این اوصاف اکنون این پرسش مطرح می‌شود که تبعات این رویداد در جوامع مختلف چه خواهد بود؟
رویکرد دولت‌ها در ماجرای حذف اسکناس
بدون شک رونق گرفتن روش‌های پرداخت غیرنقدی، در درجه‌ی اول به رویکرد دولت‌ها مرتبط می‌شود. خواست و تصمیم دولت‌ها می‌تواند پول نقد را زنده نگه دارد و یا برای همیشه از میان بردارد. برای این‌که به یک نتیجه‌ی مدون در این‌باره برسیم، بهتر است ابتدا مزایای رونق گرفتن روش‌های پرداخت غیرنقدی برای دولت‌ها را از نظر بگذرانیم:
- فراهم شدن امکان صرفه‌جویی بیش‌تر در اقتصاد کلان
- ایجاد بستری برای مبارزه‌ی مدون‌تر با پولشویی
- کاهش هزینه‌های زیرساخت‌های نقدی
- روند افزایشی دریافت مالیات‌های از دست‌رفته در سازکارهای اقتصادی پول نقد
- امکان مدیریت بهتر بازارهای اقتصادی در بزنگاه‌های استرس‌زا، بدون نیاز به مدیریت وضعیت فیزیکی پول نقد و جلوگیری از فرارهای مالیاتی و حسابرسی بانک‌ها
اما در کنار ذکر مزایایی که توسعه‌ی روش‌های پرداخت الکترونیکی و غیرنقدی برای دولت‌ها دارد، بررسی‌های جامع‌تری که در کشورهای مختلف انجام شده است، نشان می‌دهد، مرگ پول نقد می‌تواند در برخی جوامع به اقشار پایین‌دست جامعه آسیب‌هایی وارد کند. بنابراین، دولت‌ها با اتخاذ سیاست‌هایی میانه‌رو، علاوه‌بر ایجاد فضا برای جولان روش‌های غیر نقدی، همچنان باریکه‌راه‌هایی را برای حضور پول نقد در جامعه حفظ کرده‌اند.
در حقیقت بر خلاف تمام پیشرفت‌ها در حوزه‌های تکنولوژی پرداخت، استفاده از پول نقد سنتی، همچنان در بسیاری از اقتصادهای جهانی کارکرد دارد. حتی می‌توان برای نمونه اشاره کرد به این آمار که پول نقد در گردش، از ۷ درصد تولید ناخالص جهان در سال ۲۰۰۰ به ۹ درصد در سال ۲۰۱۶ افزایش پیدا کرده است. هرچند در برخی کشورها مانند سوئد، چین و چند کشور دیگر با کاهش روبرو شده است.
زنده ماندن پول نقد به عنوان یک عنصر اجتماعی، این نکته را به ما یادآور می‌شود که گاهی عملکردهای اقتصادی پول، فراتر از نوآوری‌های تکنولوژی است. در مقابل، استفاده از کارت‌های اعتباری و روش‌های پرداخت الکترونیکی نیز به شکل روزافزونی در حال گسترش است و از ۱۳ درصد تولید ناخالص جهان در سال ۲۰۰۰ به ۲۵ درصد در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته است. تقابل میان پول نقد و روش‌های نوین پرداخت سرانجام در چه نقطه‌ای به پایان می‌رسد و یکی از طرفین را برای همیشه از میدان به در می‌کند؟
چینی‌ها نقشه‌ی قتل پول نقد را کشیده‌اند
اولین بزنگاه مهمی که یکباره بستر را برای ظهور و گسترش روش‌های پرداخت غیرنقدی و انواع پرداخت الکترونیک فراهم آورد، شیوع بیماری سارس در سال ۲۰۰۳ بود. بیماری سارس، برای نخستین‌بار صحنه‌ی تجارت‌های مختلف را از پول نقد خالی کرد و این عرصه را در اختیار انواع پرداخت‌های الکترونیکی و غیرنقدی گذاشت. کشور چین به عنوان یک ابرقدرت اقتصادی موثرترین نقش را در این زمینه ایفا کرد و با رویکردی سیستماتیک، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات دولت را در راستای توسعه‌ی پرداخت‌های غیرنقدی سرعت بخشید.
با این سابقه، اکنون که ارزهای دیجیتال نیز وارد کارزار اقتصاد جهانی شده‌اند، چینی‌ها مشغول‌اند تا ارز دیجیتال منحصربفرد خودشان را ارائه کنند و در این زمینه پیشرو به حساب می‌آیند. این اقدام چینی‌ها، شاخک‌های اقتصادی ابرقدرت اقتصادی دیگر جهان یعنی امریکا را نیز جنبانده است و حالا امریکایی‌ها به دنبال تولید دلار دیجیتال و عرضه‌ی جهانی آن هستند. آیا کارزاری که چینی‌ها به راه انداختند در نهایت به مرگ تمام‌عیار پول نقد منتج می‌گردد؟ زمان مشخص خواهد کرد که امریکا و چین برنامه‌های اقتصادی خود را بر مبنای ارزهای دیجیتال بومی با چه درصدی از موفقیت پیش خواهند برد.
تاثیر ارزهای دیجیتال در ثبات سیاسی و مالی
این یک اصل پذیرفته‌شده است که حذف نقدینگی، کنترل دولت‌ها بر فرآیندهای اقتصادی را تضعیف کرده و ارزهای دولتی را به انزوا می‌کشاند. حذف نقدینگی از چرخه‌ی اقتصاد، ارزهای رمزنگاری شده با مالکیت خصوصی را رونق می‌دهد و بانک‌های مرکزی دولتی نیز عموما جایگزین‌های الکترونیکی را در این زمینه ارائه نموده‌اند. برای نمونه در کشور ما اگرچه شرکت‌های پی‌اس‌پی و شرکت‌های پرداخت یار، به پشتوانه‌ی بانک‌ها و سامانه شاپرک تشکیل شده‌اند و به ترتیب درگاه پرداخت مستقیم و واسط در اختیار کاربران قرار می‌دهند، فرآیند حذف نقدینگی همچنان می‌تواند بی‌ثباتی پول‌های فیات را نیز برای بانک‌های مرکزی در پی داشته باشد.
اما همه‌ی این‌ها در حالی است که دولت‌ها به این موضوع واقف‌اند که تاجران و صاحبان انواع کسب و کارها به دلایل مختلف، ارزهای دیجیتال و روش‌های پرداخت الکترونیکی مانند درگاه پرداخت اینترنتی را انتخاب خواهند کرد. بنابراین به دنبال راهکاری هستند تا در عین همسو شدن با تقاضای جامعه‌ی بازرگانان، ثبات مالی و مدیریتی خود را نیز از دست ندهند.
به هر تقدیر دولت‌ها باید برای مواجه شدن با تغییرات پیشرو خود را آماده کنند. توجه به واقعیت‌هایی که جهان در سال‌های اخیر پشت سر گذاشته است، به ویژه همه‌گیری کووید ۱۹ و فرهنگی که در زمینه‌های گوناگون از جمله سازکارهای اقتصادی و مالی با خود به همراه آورد، این امکان را فراهم خواهد کرد تا زمینه برای تحولات بعدی آماده شود. در نهایت نیز جوامعی بدون پول نقد با تفکرات اقتصادی نوین و فناوری‌های پیشرفته و نوآورانه توسط دولت‌ها پایه‌گذاری خواهد شد.
نظر شما