تهمینه غمخوار؛ بازار: ورود ارتش روسیه به اوکراین، بلا شک از جمله غیر قابل پیش بینی ترین حوادث و رویدادهای سال ۲۰۲۲ بوده و به همان اندازه که آغاز این عملیات، غیر مترقبه و غیر قابل پیش بینی بود، پیامدها و نتایج آن نیز فارغ از چگونگی خاتمه این درگیری نظامی و زمان آن، برای اقتصاد روسیه و اقتصاد جهان، غیر مترقبه و عمیق و تاثیر گذار خواهد بود، این مطالب بخشی از صحبتهای «ساسان زاهدی» در گفتگو با خبرنگار بازار است.
این کارشناس مسائل بین المللی حمل و نقل در این گفتگو به بررسی علل، ریشه ها و انگیزه های روسیه در بحران فعلی اوکراین با تمرکز بر روی نتایج و پیامدهای اقتصادی موضوع با رویکرد بازرگانی و حمل و نقل پرداخت که در ادامه می خوانیم:
ساسان زاهدی گفت: بر طبق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۲۰، حجم اقتصاد روسیه و یا به عبارتی تولید ناخالص داخلی این کشور، ۱۴۸۳ میلیارد دلار برآورد شده به طوری که رتبه ۱۱ جهانی به روسیه اختصاص یافته است. برای فراهم شدن امکان مقایسه، ذکر همین رقم برای برخی کشورهای دیگر نیز می تواند مفید باشد که بدان اشاره می شود: آمریکا : ۲۰۹۳۶ میلیارد دلار، چین : ۱۴۷۲۲ میلیارد دلار، ژاپن : ۴۹۷۵ میلیارد دلار، آلمان : ۳۸۰۶ میلیارد دلار، انگلستان : ۲۷۰۷ میلیارد دلار، هند : ۲۶۲۲ میلیارد دلار، فرانسه : ۲۶۰۳ میلیارد دلار، ایتالیا : ۱۸۸۶ میلیارد دلار، کانادا : ۱۶۴۳ میلیارد دلار، کره جنوبی : ۱۶۳۰ میلیارد دلار،
وی افزود: گرچه اقتصاد روسیه، حتی در زمره ۱۰ اقتصاد اول جهان نیز نیست، اما مسائلی مانند وسعت و موقعیت جغرافیایی این کشور، تنوع منابع معدنی روسیه و خصوصا نقش این کشور در تامین انرژی در جهان به ویژه گاز و نفت برای اروپا، نقش روسیه به عنوان میراث دار اتحاد جماهیر شوروی و یکی از ابرقدرتهای قرن بیستم و غیره، جایگاهی ویژه به این کشور در معادلات بین المللی بخشیده و همواره رصد تحولات سیاسی و اقتصادی روسیه را به یکی از محورهای اصلی فعالیت پژوهشکده ها و اندیشکده ها در بسیاری از کشورهای جهان مبدل ساخته است.
این کارشناس اضافه کرد که در ایران، با وجود بستر مناسب برای توسعه همکاری ها میان دو کشور و اقدامات صورت گرفته در زمینه توسعه نگاه به شرق، متاسفانه به دلیل برخی باورها و نگاههای کلیشه ای که همواره معطوف به غرب (اروپا و آمریکای شمالی) بوده، از این بستر و ظرفیت استفاده نشده؛ در صورتیکه مزیت نزدیکی جغرافیایی نیز، هزینه مبادلات میان دو کشور را کاهش داده و ذاتا مزیتی برای توسعه مبادلات تجاری می باشد.
وی ادامه داد: نگاهی به نقشه روسیه، نشانگر این نکته است که دسترسی روسیه به آبهای آزاد به طرق مختلف قابل حصول است. یکی از آنها این است که بنادر شرق دور روسیه واقع در کرانه های اقیانوس آرام که برای تجارت با ژاپن، کره جنوبی، استرالیا، سواحل غربی آمریکا (غرب کانادا و غرب آمریکا)، کشورهای جنوب شرقی آسیا (ویتنام، فیلیپین و ...) و نیز چین دارای مزیت است. البته با توجه به وجود مرز زمینی مشترک میان چین و روسیه به طور مستقیم و نیز غیر مستقیم از طریق عبور از قزاقستان و نیز اتصالات مناسب ریلی موجود، تجارت چین با روسیه منوط به استفاده از حمل و نقل دریایی نمی باشد و حمل و نقل زمینی با اولویت ریلی جایگاه ویژه ای در این حوزه دارا می باشد.
زاهدی بیان کرد: همچنین، بنادر روسیه در سواحل دریای سیاه مسئله دیگری است که برای تجارت با بسیاری از کشورهای آسیایی (خاورمیانه و جنوب آسیا خصوصا هند)، آفریقا، اروپا (بالکان و اروپای جنوبی)، حوزه مدیترانه و ... مورد استفاده قرار می گیرد و از اهمیت حیاتی وافری برای روسیه برخوردار است. ناوگان دریای سیاه روسیه که اهمیت استراتژیکی برای این کشور دارد از شهرت جهانی برخوردار است.
وی افزود: این مسیر دریایی کوتاه ترین مسیر دریایی برای تجارت بین روسیه با حوزه مدیترانه است. نکته مهم در این زمینه، تسلط ترکیه به عنوان یک کشور عضو ناتو بر تنگه های بسفر و داردانل (معبر انحصاری اتصال دریای سیاه به دریای مدیترانه و آبهای آزاد جهان) است که از دیرباز و دوران تزارها، این موضوع حساسیت ویژه حاکمان روسیه را در پی داشته به طوری که حکومت تزاری روسیه قصد داشت که پس از پایان جنگ جهانی اول و شکست عثمانی، در مقابل سهم انگستان (عراق و اردن و فلسطین و کویت) و سهم فرانسه (سوریه و لبنان)، تسلط بر بغازهای بسفر را به عنوان سهم روسیه از پیروزی در جنگ جهانی اول برداشت نماید که به دلیل وقوع انقلاب ۱۹۱۷ در روسیه و تغییر رژیم در این کشور، این امر محقق نشد و ترکیه از این بابت یک شانس بزرگ تاریخی را با استمرار تسلط ترکیه بر بسفر بدست آورد.
کارشناس مسائل بین المللی حمل و نقل به سن پترزبورگ و ساحل خلیج فنلاند اشاره کرد که نوار ساحلی نسبتا باریکی برای روسیه در منتها الیه شمالی دریای بالتیک فراهم می کند و مناسبترین مسیر دریایی روسیه به اروپای شمالی و غرب و حوزه اقیانوس اطلس است. اما، نکته حایز اهمیت آن، عبور از مجاورت کشورهای اروپایی که بعضا هم روابط حسنه ای با روسیه ندارند، نظیر کشورهای لهستان، لیتوانی، لتونی و استونی است.
ساسان زاهدی در ادامه توضیحاتی در رابطه با سواحل روسیه در مجاورت اقیانوس منجمد شمالی (قطب شمال) داد و گفت: علیرغم وجود معدود بنادر روسیه در این منطقه، عملا صرفا برای فصول گرم سال و آن هم با شرایط خاص قابل بهره برداری است. البته در سالهای اخیر به واسطه تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین، مسیر دریایی جدیدی بین آسیا و اروپا با عبور از مجاورت سواحل شمالی روسیه در فصول گرم فراهم شده که از آن به عنوان راه ابریش یخی نیز یاد میشود.
وی اضافه کرد که سواحل روسیه بر کرانه های دریای خزر نیز موضوع دیگری است که محدود به کشورهای ایران، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان است.
این کارشناس اذعان کرد: آغاز عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین، واکنش متحدان غربی حکومت اوکراین را برانگیخت و گرچه هیچ یک از متحدان کیف، حاضر به مواجهه نظامی مستقیم با ارتش روسیه نشدند، اما تلاش کردند که با اعمال تحریمهای اقتصادی به اشکال مختلف، هزینه های گوناگونی را بر روسیه تحمیل نمایند در حالی که البته وزیر امور خارجه روسیه هم خطاب به مردم کشورش، این تحریمها و هزینه های مترتب بر آن را، به عنوان مالیات آزاد و مستقل زیستن در جهان در عصر حاضر، عنوان نموده است.
زاهدی تصریح کرد: به هر حال سیما و شرایط اقتصاد و تجارت در جهان، در سال ۲۰۲۲ و سالهای آتی، سیما و شرایطی متفاوت با قبل (۲۰۲۱ و قبل از آن) خواهد بود و شاید همانگونه که فروپاشی شوروی سابق در سال ۱۹۹۱، باعث شکل گیری آرایش و نظم جدیدی در عرصه روابط بین الملل و اقتصاد جهانی گردید، این عملیات نظامی ویژه، نیز مطلع آغاز آرایش و نظم جدید دیگری در ساحت روابط بین الملل و اقتصاد جهانی باشد که یقینا اینگونه خواهد بود.
وی خاطر نشان کرد که محدودیت برای روسیه در سوئیفت و نظام بانکی بین المللی، به منزله قفل شدن فعالیت بسیاری از بنگاههای اقتصادی روسیه اعم از تولیدی و خدماتی است که اثرات عمیق و گسترده ای را بر اقتصاد این کشور از خود برجا می گذارد. همچنین تصمیم برخی کشورها در اعمال محدودیت بر واردات و صادرات با روسیه نظیر اقدام استرالیا بر ممنوع نمودن صادرات مواد اولیه معدنی صنایع آلومینیوم به روسیه با این توجیه که از آن در صنایع نظامی روسیه استفاده می شود و عملا منجر به کمبود مواد اولیه صنعت آلومینیوم روسیه به میزان ۲۰ درصد شده و روسیه را به فکر یافتن جایگزین در جهان انداخته و تجارت خارجی این کشور را به سمت منابع و مقاصد و مسیرهای جدید، سوق خواهد داد.
کارشناس حمل و نقل بین المللی افزود: در این میان، همانگونه که بسیاری از کشورها با واقع گرایی (دکترین کیسنجر) درصدد دنبال نمودن اهداف و منافع تجاری، اقتصادی و سیاسی خود در این شرایط هستند و به تعبیر معروف عامیانه می خواهند از این آب گل آلود ماهی بگیرند و به طور خاص به ترکیه نیز می توان اشاره نمود، ضرورت دارد که در داخل ایران نیز با تحلیل و ارزیابی درست شرایط و با در نظر گرفتن پتانسیلها و ظرفیتها، در راستای کسب منافع اقتصادی و تجاری جمهوری اسلامی نیز اقدام نمود.
متاسفانه در داخل ایران، عده ای بعضا بدون دلیل موجه، هرگونه همکاری میان ایران و روسیه را خلاف مصالح ملی دانسته و گویا در نزد آنان تمامی راهها به اروپای غربی و آمریکای شمالی منتهی می شود و حتی اگر معامله ای میان ایران و روسیه به نفع ایران هم باشد، با آن به مخالفت برمی خیزند
زاهدی تصریح کرد که اما متاسفانه در داخل ایران، عده ای بعضا بدون دلیل موجه، هرگونه همکاری میان ایران و روسیه را خلاف مصالح ملی دانسته و گویا در نزد آنان تمامی راهها به اروپای غربی و آمریکای شمالی منتهی می شود و حتی اگر معامله ای میان ایران و روسیه به نفع ایران هم باشد، با آن به مخالفت برمی خیزند؛ در حالی که اگر همان معامله با شرایط بدتر، میان ایران و مثلا فرانسه یا ایتالیا باشد، هیچ صدایی به اعتراض از آنان بر نمی خیزد که این موضوع هم برمی گردد به همان موضوع غرب زدگی که مرحوم آل احمد در اوائل دهه ۱۳۴۰ به بیان آن پرداخت و ظاهرا در فرهنگ بخشهایی از جامعه ما نهادینه شده است.
وی گفت: به هر حال، روسیه در شرایطی متفاوت با سال گذشته در عرصه بین المللی قرار گرفته و در این میان، ایران باید اقداماتی را انجام دهد تا با عرضه کالاهای خود به بازار، موقعیت و جایگاه اقتصادی و سیاسی خود را در منطقه و جهان، بهبود بخشیده و تحکیم نماید.
کارشناس مسائل بین المللی حمل و نقل بیان کرد: به طور اعم، حجم مبادلات تجاری روسیه با کشورهای آسیایی در سالهای گذشته افزایش یافته است. گرچه بخشی از این افزایش ناشی از افزایش حجم مبادلات میان روسیه و چین است، اما بخشی از آن هم ناشی از افزایش حجم مبادلات میان روسیه با کشورهای آسیای جنوبی و به طور خاص هندوستان است که بخش قابل توجهی از آن از طریق دریایی و با عبور از دریای سیاه صورت میگیرد.
وی اضافه کرد: حال می توان با توجه به ظرفیتهای ایجاد شده در بنادر ایران از جمله ظرفیت مازاد تعداد قابل توجهی از بنادر کشور، با جذب بخشی از صادرات هند به روسیه به مسیر تعریف شده در دو دهه پیش به عنوان کریدور شمال_جنوب، هم برای بنادر ایران به جذب مشتری پرداخت و هم صنعت حمل و نقل کشور اعم از حمل و نقل جاده ای و ریلی داخلی و نیز حمل و نقل بین المللی و ترانزیتی کشور را رونقی دوباره بخشید و علاوه بر کسب درآمد ارزی برای کشور و فعالان صنعت حمل و نقل از بنادر گرفته تا راه آهن و حمل و نقل جاده ای موجب صیانت از اشتغال موجود و حتی فراهم ساختن فرصتهای جدید شغلی در این عرصه گشت و جایگاه سیاسی و بین المللی کشور را هم به عنوان یک مسیر امن و مطمئن و رقابتی در تجارت جهانی تثبیت نمود.
قدرت چانه زنی روسیه کاهش یافته که در این صورت، تجار ایرانی می توانند با موضعی بالاتر از سالهای قبل، با طرفهای روسی مواجه شده و با شرایط بهتر و با تخفیفات مناسبتری نسبت به واردات کالاهای مورد نیاز ایران از روسیه اقدام نمایند که این امر نیز بر روابط حمل و نقلی میان دو کشور اثرگذار خواهد بود
این کارشناس در ادامه گفت: برخی کشورهای غربی و غربگرا و آنگلوساکسون، تحریمهای جدی و قاطعی را علیه روسیه در پیش گرفته اند؛ لذا هم واردات روسیه از آن کشورها مختل شده و هم صادرات روسیه به آن کشورها کاهش یافته و یا خواهد یافت. در این بین از آنجایی که فاصله کمتر مکانی میان ایران با روسیه (مثلا در مقایسه با فاصله استرالیا تا روسیه)، مزیتی برای ایران محسوب میشود، بنابراین، ضروری است با شناسایی بازارهای کالایی مربوطه در روسیه، بستر افزایش صادرات غیر نفتی ایران به روسیه را فراهم نمود. البته باید تلاش شود که از خام فروشی پرهیز شده و تا حد امکان با ایجاد ارزش افزوده بر روی کالاهای صادراتی ایران به روسیه، ارز آوری بیشتری را برای کشور فراهم نمود.
زاهدی خاطر نشان کرد که روسیه هم برای صادرات خود به جهان، امروز با محدودیتهای مختلف مواجه شده و برخی از مشتریان خود را از دست داده است. از آن جمله می توان به ممنوعیتهای تحمیلی از جانب دولت کانادا بر واردات بسیاری از اقلام ساخت روسیه به این کشور اشاره کرد. لذا قدرت چانه زنی روسیه کاهش یافته که در این صورت، تجار ایرانی می توانند با موضعی بالاتر از سالهای قبل، با طرفهای روسی مواجه شده و با شرایط بهتر و با تخفیفات مناسبتری نسبت به واردات کالاهای مورد نیاز ایران از روسیه اقدام نمایند که این امر نیز بر روابط حمل و نقلی میان دو کشور اثرگذار خواهد بود.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار بازار مبنی بر همگرایی اقتصادی هوشمندانه بین ایران، روسیه و چین در این زمینه گفت: با توجه به عضویت هر سه کشور در سازمان همکاری های شانگهای و عدم همراهی چین با غرب در تحریمها علیه روسیه و نیز سوابق تحریمهای اعمال شده علیه ایران در دو دهه گذشته، می توان هم از منظر سیاسی و دیپلماتیک و هم از منظر اقتصادی و تجاری و از جمله در حوزه حمل و نقل، بستری را برای تقویت قدرت چانه زنی ایران در جهان و حتی در مقابله با طرفهای غربی فراهم ساخته و به مثابه نوعی بلوک بندی اقتصادی و سیاسی عمل نماید.
ساسان زاهدی در ادامه به اثر جنگ اخیر بر افزایش قیمت نفت و انرژی در جهان و تاثیر آن بر افزایش کرایه حمل بار در جهان که از چند بعد برای ما حایز اهمیت است و آثار دوگانه (مثبت و منفی) را می تواند برای صنعت حمل و نقل ایران در پی داشته باشد اشاره و اذعان کرد که افزایش کلی قیمت حمل و تاثیر آن بر کاهش حجم تجارت جهانی (خصوصا در صورت تشدید مجدد کرونا یا کاهش نرخ رشد اقتصادی برخی کشورها مانند چین) و یا تغییر برخی مسیرهای تجاری و یا افزایش تمایل به استفاده از ناوگان جدید و با مصرف سوخت کمتر و افزایش قیمت آنها موضوعی مهم و درخودر توجه است.
وی گفت: لزوم دقت و توجه به نقش روسیه و اوکراین در تامین گندم و غلات در جهان و افزایش قیمت آن به واسط جنگ اخیر و نیز تحریمهای غرب علیه روسیه و موقعیت ایران به عنوان یک واردکننده گندم موضوعی مهم است چرا که اینک ایران باید گندم را با قیمتی بالاتر از بازارهای جهانی خریداری و وارد نماید.
ساسان زاهدی تصریح کرد: با توجه به روابط عمیق و ریشه دار تاریخی، فرهنگی و اقتصادی میان بسیاری از کشور های تازه استقلال یافته آسیای مرکزی و قفقاز با روسیه خصوصا قزاقستان، ارمنستان و تاجیکستان، شرایط اقتصادی این کشورها نیز در سال جاری دچار تغییر و تحولاتی خواهد شد که بر همین اساس ضروری است به این امر نیز توجه شده و در تنظیم برنامه های مربوط به همکاری های اقتصادی میان ایران با این کشورها، به شرایط جدید توجه قابل توجهی صورت گیرد تا به نحو مطلوبتری امکان پیگیری و تحقق اهداف جمهوری اسلامی فراهم شود.
موضوع مهم دیگری که این کارشناس مسائل حمل و نقل بیان کرد، توجه به ظرفیتهای علمی روسیه است که این مسئله نیز از نکاتی است که در ایران کمتر بدان توجه شده، زیرا به صورت سنتی مجرای انتقال علوم و دانشهای مدرن به ایران در ابتدا (از زمان قاجاریه) از زبان فرانسه بوده و بعدا در دوره پهلوی دوم از زبان انگلیسی بوده است. لذا جریان ورود دانش و ابداعات مدرن به ایران از کانال و مجرای روسیه وزبان روسی (نقشی کمرنگتر از کانال و مجرای اروپای غربی و آمریکا داشته هرچند برخی از مشاهیر سیاسی یا علمی ایران نیز در دویست سال گذشته، تحصیلکرده روسیه و یا آشنا با زبان روسی بوده اند اما کلا روسیه مجرای مهمی در انتقال دانش مدرن به ایران محسوب نمی شده است).
وی افزود: البته این نقص در حوزه علم و دانش و میان دانشمندان روسیه وجود داشته که گرچه در علومی نظیر ریاضیات و فیزیک و مکانیک، حرفی برای گفتن در جهان داشته، اما در سه حوزه از غربی ها ضعیف تر بوده اند. اول ضعف در تبدیل دانش به فناوری بازاری و تجاری سازی آن. دوم ضعف در بازاریابی و بازرگانی. سوم ضعف در ارائه خدمات پس از فروش و عملا رها نمودن مشتری. اما، در هر حال روسیه نیز ظرفیتهای علمی و تکنولوژیک خاص خود را داشته و دارا می باشد که می توان به حوزه حمل و نقل ریلی اشاره کرد که در این شرایط باید با شناسایی آنها، نسبت به شکار آنها با قیمت مناسب برای استفاده در ایران عمل نمود. زیرا مسلما معامله با روسیه در ۲۰۲۲ برای ایران آسان تر از معامله با این کشور در سه سال گذشته با عنایت به کاهش ارزش روبل روسیه در مقایسه با سایر ارزها و به تبع آن ارزانتر شدن محصولات روسی در کنار کاهش تعداد مشتریان آنها، است.
تعداد معدود گردشگران روسی در ایران که عمدتا هم گردشگر نیستند و سفر کاری یا ماموریتی داشته اند، اصلا قابل قیاس با تعداد گردشگران روسی در ترکیه نیست
زاهدی ضمن تاکید مجدد بر لزوم دقت و پویایی نگاه برنامه ریزی بخشهای دولتی و غیر دولتی اقتصادی ایران به تحولات جهانی، خاطر نشان کرد: در جهان امروز، کشورها دوست و یا دشمن دائمی ندارند و این منافع ملی هر کشور است که در تعریف دوست و دشمن، بکار می آید. لذا تکرار مکرر عباراتی نظیر اینکه روسها در دو قرن پیش به ما حمله کردند و عباراتی از این دست، نباید مانع این گردد که امروزه پنجره های فرصتی را بر روی خود ببندیم؛ کما اینکه عثمانی نیز جنگهای متعددی با روسیه تزاری داشته و شکستها و تلفات متعددی را (حتی در قرن بیستم و در جریان جنگ جهانی اول) متحمل شده.
این کارشناس گفت: اما، امروز نه تنها صادرات و واردات کالا و خدمات میان ترکیه و روسیه، از اهمیت بالایی در روابط اقتصادی میان دو کشور مزبور برخوردار است، بلکه حتی توریسم و گردشگری میان روسیه و ترکیه نیز بسیار پر رونق بوده و از آن کسب درآمد می شود در حالیکه تعداد معدود گردشگران روسی در ایران که عمدتا هم گردشگر نیستند و سفر کاری یا ماموریتی داشته اند، اصلا قابل قیاس با تعداد گردشگران روسی در ترکیه نیست.
وی در پایان گفت: پس در این شرایط و در حالی که سال ۱۴۰۱ به عنوان سال اشتغالزایی و دانش بنیانی تعریف شده، جمهوری اسلامی باید با تحلیل و ارزیابی دقیقتر و نظام مند تر، در راستای پیگیری اهداف اقتصادی و تولیدی کشور گام بردارد.
نظر شما