بازار - کووید ۱۹ که بسیاری از کسب و کارها را تخته گویا قرار است که به توسعه آموزش مجازی در ایران منجر شود؛ البته اگر شرایطش ایجاد شود؛ نه اینکه همانند سسیتم آموزشی آنلاین جدید در مدارس، فقط راه اندازی شده و حتی گروههای کلاسی تشکیل شود، اما همچنان مورد استفاده قرار نگیرد و معلمین و دانش آموزان، با رها کردن کلاسهای خالی، همچنان دنبال استفاده از شبکه های دیگر باشند.
آموزش و پرورش که در روزهای نخست اسفند آموزش در تلویزیون و پیام رسان‌های خارجی را جایگزین مدرسه کرده بود، حالا از راه اندازی اپلیکیشن شاد(شبکه آموزش دانش آموزان) خبر میدهد. آنگونه که آمارها نشان میدهد پیش از شیوع ویروس کرونا، ۱۵ میلیون دانش‌آموز کشور در ۱۱۰ هزار مدرسه درس می‌خواندند. حالا مسئولان متولیان آموزش کشور از راه اندازی ۱۱۰ هزار مدرسه مجازی در کشور خبر می‌دهند. مهدی شرفی سرپرست مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات آموزش و پرورش به بازار می‌گوید: از ۱۱۰ هزار مدرسه در سطح کشور حدود ۶۵ هزار مدرسه به این مجموعه لینک شدند و ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار دانش آموز این اپلیکیشن را نصب کرده اند. اما درحالی نصب این اپلیکیشن و ورود به این محیط آموزشی طبق گفته‌های مسئولان آموزش پرورش رایگان است و این اپراتور اجازه ندارد هیچ هزینه ای از دانش آموزان دریافت کند، اما آمارهای عضویت دانش آموز در شاد چندان رضایت بخش نیست.
به گفته معلمان و مدیران مدارس، والدین تمایل چندانی به استفاده از پیام رسان‌های داخلی برای آموزش ندارند و همواره نگران سرقت اطلاعات ثبت شده خود در این سامانه هستند. برخی دیگر اما از هزینه‌هایی بالای اینترنتی که آموزش مجازی احتمالا به آنها تحمیل خواهد کرد ابراز نگرانی می‌کنند و برخی دیگر از سرعت پایین اینترنت و نبود زیرساخت‌های لازم برای آموزش آنلاین گله می‌کنند. البته خانواده ها تاچند روز درگیر بهره برداری از این نرم افزار بودند. کیوان نقره کار کارشناس فناوری اطلاعات که معتقد است زیرساخت‌های لازم برای آموزش مجازی دانش آموزان از طریق یک شبکه اجتماعی در کشور وجود ندارد، به بازار گفت: ایجاد زیرساخت‌های لازم برای انجام یک پروژه ملی به زمان بیشتر و اجرای آزمایشی در جامعه کوچک تر نیاز دارد. نمی‌توان پروژه ای که هیچ آزمون و خطایی در رابطه با آن نشده، یکباره در جامعه ۱۵ میلیون نفری اجرا کرد.
به گفته او، بهتر بود آموزش و پرورش اجازه می‌داد که آموزش دانش آموزان در همان محیط پیام رسان‌های قبلی انجام می‌شد و در یک فرصت مناسب تری به سراغ اجرای این طرح می‌رفت.
دردسرهای راه اندازی یک اپلیکیشن
جدای چالش‌هایی که سر راه ایجاد مدارس آنلاین در ایران وجود دارد، راه اندازی این اپلیشکین هم حسابی حاشیه ساز شده است. آنگونه که منابع آگاه به بازار اعلام کرده تا کنون سه بار مجری اجرای این پروژه در وزارت آموزش و پرورش تغییر کرده است.
سوم اسفند ۹۸ بود که قرار شد نرم افزار شاد توسط شرکت همراه اول، ایرانسل و زیرساخت ایجاد شود. اما به یکباره برنامه عوض شد که آموزش پرورش تصمیم گرفت که پروژه آموزش مجازی دانش آموزان را به ۴ پیام رسان داخلی (گپ، سروش پلاس، آی گپ و بله) واگذار کند. البته بخت با این پیام رسان‌ها هم خیلی یار نبود و در نهایت همراه اول و روبیکا بودند که توانستند پروژه را از آن خود کنند.
انجیدانی مدیر عامل پیام رسان سروش چند روز پیش در توییتی اعلام کرد: «از حدود ۴۵ روز پیش ۴ پیام رسان داخلی به درخواست آموزش پرورش ساخت محیطی رایگان برای آموزش دانش آموزان را در دستور کار خود قرار دادند. اما درست زمانی که نوبت به رونمایی از این پیام رسان رسید آموزش پرورش خبر همکاری انحصاری خود با روبیکا و همراه اول و استفاده از یک کلاینک اختصاصی را اعلام کرد. »
البته سرپرست مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات آموزش و پرورش این گفته‌ها را قبول نداشته و شرح دیگری از ماجرا دارد.
پیام رسان‌ها حاضر به همکاری نشدند
«مدارس تعطیل است اما آموزش را تعطیل نکنید» این بخشی از گفته‌های وزیر آموزش و پرورش است که شرفی به آن اشاره می‌کند و ادامه میدهد: برای ایجاد فضایی مناسب برای آموزش به صورت آنلاین ابتدا به سراغ پیام رسان‌های داخلی رفتیم. قرار بر این بود که ۴ پیام رسان گپ و آی گپ، سروش پلاس و بله فضایی اختصاصی برای آموزش مجازی دانش آموزان در مجموعه خود ایجاد کنند.
او می‌گوید: با وجود تاکیدات فراوانی که وزیر آموزش پرورش روی این قضیه داشتند این پیام رسان‌ها موفق نشدند تا محیطی مستقل، امن و ایزوله برای آموزش ایجاد کنند و همین مساله منجر به این شد درست در همان روزی قرار بود این پیام رسان رونمایی شود، برنامه عوض شود. حتی ما چند روز به این پیام رسان‌ها برای حل مشکلات فرصت دادیم اما هیچ توجهی به آن نشد و پیام رسان‌ها رسما اعلام کردند که حاضر نیستند محیطی مستقل و ایزوله از پیام رسان خود، ایجاد کنند. در نهایت ما مجبور شدیم که کار را به همراه اول بسپاریم.
از تکذیب خبر پرداخت ۸ میلیاردی تا رایگان بودن اپ شاد
اما از دیگر نکات پر حاشیه این طرح هزینه ای است که راه اندازی این اپ روی دست آموزش پرورش گذاشته است. در حالی برخی از منابع خبری از پرداخت ۸ میلیارد تومان به ۴ پیام رسان داخلی برای طراحی شادخبر می‌دهند که شرفی می‌گوید: آموزش پرورش تا کنون هیچ پولی به هیچ بخشی پرداخت نکرده است.
با توجه به اینکه آموزش پرورش هزینه لینک شدن و استفاده از این اپ را کاملا رایگان اعلام کرده، همراه اول قرار است هزینه‌های خوداز چه طریقی جبران کند. برخی کارشناسان این احتمال را می‌دهند که در آینده تحت عناوین مختلف پول‌های سنگینی از دانش آموزان دریافت شود، یا اینکه درآمد حاصل از فروش پهنای باند برای آموزش آنلاین به قدری بالاست که هیچ نگرانی بابت بازگشت سرمایه گذاری در این بخش وجود ندارد.
آموزش پرورش راه اشتباه را انتخاب کرد
اما استفاده از یک محیط پیام رسان برای آموزش از دیگر نقدهای وارده به عملکرد آموزش و پرورش در توسعه آموزش مجازی است که می‌تواند به شکست اجرای این طرح منجر شود. به گفته کارشناسان، شبکه اجتماعی به هیچ عنوان بستر مناسبی برای آموزش الکترونیک نمی‌تواند باشد و آموزش و پرورش مسیر اشتباهی را برای گسترش آموزش آنلاین انتخاب کرده است. نگاهی به تجربه سایر کشورها و حتی دانشگاه‌های داخل کشور نشان میدهد که معمولا آموزش آنلاین در محیط ال ام اس یا همان سیستم‌های مدیریت یادگیری صورت می‌گیرد. در این فضا امکان ثبت و مدیریت ورود خروج معلمان، دانش آموزان، سطح یادگیری، دروس آموزش داده شده وجود دارد در حالیکه چنین قابلیت‌هایی در شبکه‌های پیام‌رسان وجود ندارد. شرفی اما می‌گوید: محیط ال ام اس به پهنای باند بیشتری و سخت افزارهای پیچیده ای و خاصی نیاز دارد که تامین آن هم اکنون در کشور ممکن نیست. از طرفی هیچ ابزاری در دنیا وجود ندارد که شرایط آموزش را برای ۲ میلیون دانش آموز به صورت هم زمان فراهم کند چه برسد به ۱۵ میلیون. برای همین در فاز نخست به سراغ محیط پیام رسان رفتیم.
در این شرایط این سووال مطرح میشود که چه اصراری بر استفاده ناگهانی از این اپلیکیشن وجود داشته و چرا چنین اتفاقی به ناگاه در اولویت قرار گرفته است.
چالش سرعت پایین اینترنت در ایران
سرعت پایین اینترنت از دیگر مشکلاتی است که می‌تواند اجرای این طرح با مشکل مواجه کند. فروردین امسال وزیر آموزش‌وپرورش اعلام کرد که تنها ۸۶۹ هزار و ۴۰۰ نفر معادل ۶.۹ درصد دانش‌آموزان به اینترنت دسترسی ندارند. صرف نظر درستی و صحت این آمار، اینترنتی که دانش‌آموزان و البته معلمان در بسیاری از مناطق به آن دسترسی دارند حداقلی است و در بسیاری از موارد جوابگوی آموزش آنلاین نیست. کیوان نقره کار کارشناس آی تی در اینباره به بازار می‌گوید: وقتی در یک لایو اینستاگرامی۱۰ بار اینترنت قطع میشود چطور می‌توان ادعا کرد که سرعت اینترنت در کشور مناسب برای آموزش مجازی است. مگر اینکه منظورمان از آموزش الکترونیک دانلود چند فایل PDF و TEX باشد.
او همچنین ادامه داد: آموزش ۱۵ میلیون دانش آموز در بازه زمانی صبح تا بعد از ظهر قرار است انجام شود، اما سوال اینجاست که آیا زیرساخت‌های اینترنتی کشور جوابگوی این حجم از تقاضا را در یک زمان مشترک را دارند.
نگاهی به آمارهای اعلامی‌از طرف وب سایت‌های رسمی‌نشان میدهد که این ادعاها چندان هم بیراه نیست. بر اساس آخرین گزارش منتشر شده ایران با داشتن متوسط سرعت ۱۲.۶۲ مگابیت‌برثانیه در رتبه ۱۳۱ جهان و پایین‌تر از کشورهایی چون سومالی و اوگاندا قرار دارد. این در حالی است که در آوریل۲۰۱۹، متوسط سرعت دانلود ازطریق اینترنت پهن‌باند ثابت در جهان برابر با ۵۸.۶۶ مگابیت‌برثانیه است و این سرعت برای آپلود به ۲۸.۹۹ مگابیت‌برثانیه می‌رسد.
چرا سرعت اینترنت در ایران پایین است
وزیر ارتباطات به تازگی از افزایش سرعت اینترنت خانگی به ۱۶ مگابایت بر ثانیه خبر داده است. هرچند که گزارش‌های دریافتی از کاربران حکایت از این دارد که تغییر چندانی در بهبود سرعت اینترنت ایجاد نشده اما سوال اینجاست اگر چنین امکانی در کشور وجود داشته، وزارت ارتباطات چرا تا به حال سراغ آن نمی‌رفته است. سوالی که پاسخ آن را باید منفعت طلبی بیشتر مخابرات جستجو کرد. هم اکنون در ایران ۸۰ درصد پهنای باند مخابرات به بین الملل اختصاص داده شده و تنها ۲۰ درصد پهنای باند مربوط به بخش داخلی است. دلیلش هم این است که درآمد مخابرات از بین الملل ۲ برابر درآمد داخلی است ... بنابر این برای افزایش سرعت در داخل کشور کافی است که وزارت ارتباطات پهنای باند بیشتری را به داخل اختصاص داده و کمی‌چشمش را روی منافع مالی در این روزها ببندد.
دو راهی کسب و تحصیل
اما سطح دسترسی به ابزارهای همچون اینترنت، گوشی هوشمند و آی پد از دیگر دست اندازهای آموزش مجازی در ایران است. براساس برآوردهای آموزش‌وپرورش ۷۰درصد دانش‌آموزان به اینترنت، تلفن همراه، تبلت و وسیله‌ای که ارتباط را برقرار کند، دسترسی دارند. اما حالا که وقت عمل رسیده و سوت آموزش آنلاین به صدا درآمده، شرایط بدتر آنچه تصور می‌شد، است. به نظر می‌رسد که نبود امکانات لازم برای آموزش آنلاین تنها به شهرها و مناطق محروم محدود نمی‌شود و در همین شهر تهران هم کم نیستند دانش آموزانی که از داشتن گوشی هوشمند، تبلت و آی‌پد محروم هستند. سیپده دانش آموز کلاس دهم ساکن منطقه ۹ تهران است. از حدود دو سال پیش که پدرش خانه و زندگی را ترک کرده و به همراه مادرش زندگی می‌کند. او که نه خود و نه مادرش گوشی هوشمندی ندارد، می‌گوید: ناچارم که مطالب درسی را از طریق شبکه آموزش پیگیری کنم. هرچند که آموزش‌ها در این شبکه بسیار سطحی است اما چاره ای جز این کار ندارم چرا که در شرایط فعلی خریدن یک گوشی برایم تقریبا غیر ممکن است. محمد ۱۰ سال دارد و در یکی از شهرهای اطراف تهران زندگی می‌کند. او می‌گوید: تنها پدرش گوشی هوشمند دارد که معمولا صبح تا غروب سر کار است. پدر محمد که در یکی از تاکسی‌های اینترنتی کار می‌کند، کسب و کارش به این گوشی گره خورده و حالا خود نمی‌داند بین شغل و تحصیلش کدام را باید انتخاب کند.
جدای از اینها بسیاری از خانواده‌های نگران هزینه اینترنتی هستند که احتمالا آموزش مجازی به آنها تحمیل خواهد کرد. البته رییس مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات آموزش و پرورش گفته که این وزارتخانه به دنبال اخر مصوبه ای برای رایگان بودن اینترنت مصرفی دانش آموزان برای تحصیل هستند. البته به گفته او، تا این لحظه این پیشنهاد هنوز به تایید نرسیده است.
نگرانی کاربران از سرقت اطلاعات
مشکلات اجرای این طرح اما تنها به سرعت و سطح گستردگی اینترنت محدود نمی‌شود. سطح دسترسی به خدمات و البته سطح امنیت اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های داخلی از دیگر نگرانی‌های این روزهای دانش آموزان و البته والدین آنهاست. همین چند هفته پیش بود که سرقت اطلاعات یکی از نسخه‌های داخلی تلگرام حسابی خبر ساز شد. نقره‌کار، کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات در اینباره به بازار می‌کند: معمولا دسترسی به اپلیکشین‌ها دو فاز دارد. در فاز اول دانش آموز با حداقل اطلاعات خود وارد میشود و در فازهای بعدی اگر نیاز بود اطلاعات تکمیلی خود را وارد می‌کند.
او همچنین گفت: باید توجه داشت که یک بخش خصوصی اجرای این پروژه را بر عهده دارد و آموزش پرورش باید حفظ این اطلاعات تضمین کند. در شرایطی در حوزه کمک آموزشی و کلاسهای کنکور یک چرخه چند هزار میلیارد تومانی وجود دارد، داشتن چنین اطلاعاتی می‌تواند بسیار ارزشمند بوده و حکم یک گنج پنهان را دارد.
سرنوشت نامعلوم دانش آموزان ۲۰ هزار مدرسه محروم
وقتی در هفته نخست اسفند مدارس تعطیل شد کمتر کسی فکر می‌کرد که کرونا مسیر آموزش در ایران را بتواند اینگونه تغییر بدهد. حالا با آنلاین شدن مدارس، سرنوشت دانش آموزان ۲۰ هزار مدرسه واقع در مناطق محرومی‌که سهمش از آموزش تنها نیمکت‌های شکسته و چهار دیواری که بیشتر شبیه به خرابه است تا کلاس درس، بیش از گذشته با ابهام مواجه شده است. سخن گفتن از سرعت اینترنت و افزایش پهنای باند و نصب اپلیکیشن در مناطقی که مردمانشان درد نان دارند، بیشتر شبیه یک جوک است.
هرچند که سرپرست مرکز برنامه ریزی و فناوری اطلاعات آموزش و پرورش از آغاز مذاکرات با خیرین برای تامین نیازهای اولیه آموزش مجازی سخن می‌گوید، اما به نظر می‌رسد که دانش آموزان فقر امسال بیش از گذشته طعم نابرابری‌های آموزشی را حس خواهند کرد.
و نهایتا اینکه امید می رود ارتباطات جدید بین والدین دانش آموزان، منجر به ایجاد هزینه های معنوی و مادی جدید برای خانواده ها و جامعه نشود. هرچند که فعلا کلاسها و گروهها تشکیل شده ولی استفاده آموزشی، عمدتا از شبکه های دیگر انجام می شود.
نظر شما