بهره اقتصادی ایران از عضویت ارمنستان در اوراسیا| چشم انداز مثبت یک میلیارد دلاری در تجارت دوجانبه

بازار؛ گروه بین الملل: با توجه به این موضوع که گسترش دیپلماسی تجاری با کشورهای منطقه در دستور کار دولت جدید ایران قرار دارد، رضا فاطمی امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم سفرهایی به کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله امارات، قطر و عمان در جهت تقویت روابط تجاری داشته است.

از آن جایی که ارمنستان به عنوان یکی از کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همسایه ایران از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است و اقتصاد دو کشور مکمل یکدیگر هستند، این مقام ایرانی، در چهارم اسفند ماه نیز در راس یک هیئت بلند پایه متشکل از مقامات تجاری و روسای شرکت های خصوصی به ایروان سفر کرد و هدف این سفر را گسترش روابط تجاری دوجانبه از طریق سرمایه گذاری مشترک عنوان کرد.

بر همین اساس، اجرای توافقات تجاری، تسهیل تجارت بین بخش خصوصی ایران و ارمنستان، همکاری در مناطق آزاد، تجارت کالا، حمل و نقل و گمرک از جمله موضوعات اقتصادی بود که در دیدارهای مقامات دو کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

حال با توجه به اهمیت موضوع ارتقاء سطح مناسبات تجاری دو کشور به تراز و حجم تجاری ایران و ارمنستان در سالهای اخیر و میزان روابط آنها با یکدیگر می پردازیم:

ارمنستان کشوری محصور در خشکی که در شمال غربی ایران قرار دارد، کشوری هم مرز با ایران است که به عنوان دروازه صادرات کالاهای ایرانی به بازارهای اوراسیا تلقی می شود. دو کشور ۴۴ کیلومتر مرز مشترک با یکدیگر دارند.آغاز روابط دیپلماتیک بین دو طرف هم به دهه ۹۰ میلادی باز می گردد. از همان زمان، سفارت ارمنستان در تهران و یک گروه دوستی ضد پارلمانی بین دو کشور تشکیل شد.

ملاقات ها و تماس های منظم بین مقامات عالی رتبه و روسای بخش های مختلف نیز در طول این سالها به توسعه همکاری های چند لایه سیاسی_اقتصادی کمک کرده است. نخست وزیر ارمنستان در فوریه ۲۰۱۹ به تهران سفر کرد و بر آمادگی دولت جدید ارمنستان برای ادامه روابط دوستانه با ایران تاکید کرد.

بررسی روابط چندین ساله این دو کشور نشان می دهد که از زمان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی روابط عمیقی دارند، به طوری که رقابت ایران و ترکیه و پیامدهای آن برای آذربایجان، باعث ایجاد این ائتلاف استراتژیک بین ایروان و تهران شده است.

بسیاری از تحلیلگران سیاست خارجی و مسائل بین الملل معتقدند که روابط تاریخی دو کشور همواره دوستانه و سازنده بوده و با اراده موجود بین رهبران سیاسی تهران و ایروان می توان دوره جدیدی از همکاری های اقتصادی گسترده را رقم زد زیرا دو همسایه برای تعمیق روابط راهبردی خود به توافق رسیده‌اند

بسیاری از تحلیلگران سیاست خارجی و مسائل بین الملل معتقدند که روابط تاریخی دو کشور همواره دوستانه و سازنده بوده و با اراده موجود بین رهبران سیاسی تهران و ایروان می توان دوره جدیدی از همکاری های اقتصادی گسترده را رقم زد زیرا دو همسایه برای تعمیق روابط راهبردی خود به توافق رسیده‌اند.

روابط تجاری ایران و ارمنستان پس از امضای توافقنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) در اکتبر ۲۰۱۹ به طور چشمگیری گسترش یافته است. بر اساس قرارداد تجارت ترجیحی سه ساله، اتحادیه اروپا و تهران موظف شده اند که شرایط دستیابی به یک طرح تجارت آزاد کامل برای کالاهای اساسی بدون تعرفه را بپذیرند. ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و روسیه کشورهای عضو این اتحادیه هستند.

در آینده، اگر ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) بپیوندد، دسترسی بهتری به بازارهای اوراسیا، روسیه و اروپا خواهد داشت. این امر، همچنین دسترسی کشورهای عضو را به خلیج فارس با رشد تجارت، افزایش داده‌ و انگیزه قوی تری برای هر دو طرف (ایران و سایر اعضای EAEU) به منظور دنبال کردن منافع مشترک در کشورهای ثالث مانند شامات ایجاد می کند. بنابراین، روسیه و ایران می توانند همکاری قوی تری در شام و سایر مناطق داشته باشند. بر همین اساس، با رفع انسداد راه‌های تجاری منطقه‌ای در درازمدت، ارمنستان به بازارهای شام دسترسی پیدا می‌کند و از طریق راه آهن به شرق مدیترانه می‌رسد؛ یعنی در حقیقت، جمهوری اسلامی باید این پروژه را تسهیل کند تا ارمنستان از طریق ایران و نه ترکیه به دریاها دسترسی داشته باشد.

بر اساس آمار منتشر شده از تجارت دوجانبه در سالهای گذشته، در سال ۲۰۱۶ واردات از ایران ۱۶۴ میلیون دلار بود و ارمنستان تنها ۷۵ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرد. با این حال، توافق هسته ای امضا شده در سال ۲۰۱۵، روابط اقتصادی دوجانبه را تقویت کرد. واردات از ایران در سال ۲۰۱۸ به ۲۶۹ میلیون دلار و صادرات ۹۴ میلیون دلار رسید. پس از آن، ارزش حجم تجاری ایران و ارمنستان از۲۱ مارس ۲۰۲۰ تا ۲۰ مارس ۲۰۲۱ برابر با ۳۰۴ میلیون دلار بوده که در حال حاضر، معادل ۴۰۰ میلیون دلار ثبت شده است.

این رشد تجارت، تلاش دو طرف در ارتقاء روابط تجاری را نشان می دهد، اما از طرفی بیانگر این مسئله است که روابط سیاسی دو کشور مطلوب بوده، زیرا سیاستمداران دو کشور به گونه ای حرفه ای با یکدیگر برخورد می کنند که به نتیجه مطلوب مورد نظر خود رسیده اند؛ اما از نظر تجارت، بازرگانان، حرفه ای نبوده و حرفه ای عمل نکرده اند؛ یعنی با وجود آنکه روابط اقتصادی ارمنستان و ایران در سه دهه اخیر رشد آشکاری را به ثبت رسانده، اما، ایران جزء شرکای تجاری برتر ارمنستان نبوده و نکته کلیدی برای ارمنستان در روابط دوجانبه، رویکرد متعادل ایران در قبال مناقشه قره باغ بوده است.

با این حال، از طریق یک برنامه ریزی درست، چشم اندازی مثبت و حتی تا یک میلیارد دلار را نیز میتوان در رابطه با حجم تجاری دوجانبه متصور شد چرا که جمهوری اسلامی، به عنوان یکی از کشورهای بزرگ منطقه با جمعیتی بالغ بر ۸۰ میلیون نفر، پتانسیل لازم برای تولید، صادرات و ایفای نقش مثبت اقتصادی در منطقه و فراتر از آن دارد.

ارمنستان تنها عضو اوراسیا است که از صادرات بدون تعرفه به بازارهای EAEU برخوردار می باشد، از طرفی به دلیل آنکه با ایران مرز زمینی دارد، توافقنامه موقت منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا فرصت هایی را برای کشورهای عضو اوراسیا ایجاد می کند تا از منطقه آزاد مغری به عنوان سکوی پرتاب برای ورود به بازار ایران استفاده کنند

در رابطه با ارمنستان نیز به دلیل آنکه وسعت کوچکتر و جمعیت کمتری دارد و از طرفی فرهنگ این کشور به شدت با فرهنگ ایرانی همخوانی دارد، از نظر پیمانهای ژئوپلیتیک و سایر مسائل اجتماعی و فرهنگی این کشور برای ایران حائز اهمیت است. ارمنستان تنها عضو اوراسیا است که از صادرات بدون تعرفه به بازارهای EAEU برخوردار می باشد، از طرفی به دلیل آنکه با ایران مرز زمینی دارد، توافقنامه موقت منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا فرصت هایی را برای کشورهای عضو اوراسیا ایجاد می کند تا از منطقه آزاد مغری به عنوان سکوی پرتاب برای ورود به بازار ایران استفاده کنند.

بر همین اساس، ضروری به نظر می رسد که بخش خصوصی جمهوری اسلامی، از این امکان استفاده کافی را داشته باشد و نقش مهمی را در بهبود اقتصاد ایفا نماید در حالی که با وجود پیمان اوراسیا، حجم مبادلات ایران در بازارهای ارمنستان و پس از آن اعضای اوراسیا به صورت پلکانی در حال افزایش و رشد است.

علاوه بر این مسائل، با توجه به این که ارمنستان و ایران از سال ۲۰۱۶ به همراه گرجستان، بلغارستان و یونان مذاکراتی را برای ایجاد کریدور حمل و نقل چندوجهی بین المللی «خلیج فارس_دریای سیاه» آغاز کرده اند که ایران را از طریق ارمنستان، گرجستان و دریای سیاه به اروپا متصل می کند، برخی کارشناسان در ارمنستان معتقدند که که این کریدور می تواند با ابتکار «کمربند و جاده» چین از طریق ترانزیت دریایی چین_ ایران مرتبط شود. ارمنستان در دسامبر ۲۰۱۷ یک منطقه آزاد اقتصادی (FEZ) درمغری در نزدیکی مرز ارمنستان و ایران ایجاد کرد تا بتواند همکاری های اقتصادی دوجانبه را تقویت کند.

یکی از فرصت های تقویت روابط اقتصادی دوجانبه، احداث خط سوم انتقال برق با فشارقوی ارمنستان_ایران است که امکان افزایش چشمگیر حجم صادرات برق به ایران را فراهم می کند

یکی دیگر از فرصت های تقویت روابط اقتصادی دوجانبه، احداث خط سوم انتقال برق فشار قوی ارمنستان_ایران است که امکان افزایش چشمگیر حجم صادرات برق به ایران را فراهم می کند. این قرارداد در سال ۲۰۰۶ امضا شد. با این حال، ساخت و ساز واقعی تنها در سال ۲۰۱۵ راه اندازی شد و در سال ۲۰۲۲ به پایان خواهد رسید.

کارشناسان ارمنی بر این باورند که توافق سرمایه‌گذاری بلندمدت چین و ایران و امضای قرارداد دائمی منطقه آزاد تجاری اوراسیا_ ایران، روابط با ایران را به یک اولویت واضح برای ارمنستان تبدیل کرده است. همگرایی منافع بلندمدت ارمنستان، ایران، روسیه و احتمالا چین در این زمینه وجود دارد. ارمنستان به عنوان اولین گام برای احیای سیاست منطقه ای خود پس از شکست ۲۰۲۰، باید به ایران و روسیه پیشنهاد دهد که قالب همکاری سه جانبه ارمنستان_ایران_روسیه مشابه فرمت های آذربایجان_ایران_روسیه و آذربایجان_ایران_ترکیه را راه اندازی کنند.

ارمنستان ممکن است از ایران و روسیه بخواهد که درخواست بلندمدت خود را برای به دست آوردن وضعیت ناظر در سازمان همکاری شانگهای، تسهیل کرده و در پروژه های داخل قرارداد سرمایه گذاری چین و ایران گنجانده شود

علاوه بر آن، ارمنستان ممکن است از ایران و روسیه بخواهد که درخواست بلندمدت خود را برای به دست آوردن وضعیت ناظر در سازمان همکاری شانگهای، تسهیل کرده و در پروژه های داخل قرارداد سرمایه گذاری چین و ایران گنجانده شود.

ایرانی نیز اعلام کرده که با توجه به این که یکی از چهار مسیر اصلی کریدور حمل و نقل از خاک ارمنستان می گذرد، ایجاد ارتباط حمل و نقل بین ایران و ارمنستان ضروری است. همچنین، ایران آمادگی خود را برای همکاری با ارمنستان در ساخت مسیر جدید حمل و نقل (جاده کجاران - سیسیان) اعلام کرده است. این مسیر ۶۴ کیلومتری بخشی از کریدور حمل و نقل ایران_ ارمنستان_گرجستان است. کریدور حمل و نقل بین المللی شمال_جنوب شبکه ای چند جانبه از مسیرهای دریایی، ریلی و جاده ای به طول ۷۲۰۰ کیلومتر برای جابجایی کالا بین ایران، هند، افغانستان، آذربایجان، روسیه، ارمنستان، آسیای میانه و اروپا است.

از طرفی، از آن جایی که ایران و ارمنستان به منظور کاهش عوارض ترانزیت و تولید مشترک دارو و لوازم خانگی به توافق رسیده اند، شرکت‌های ایرانی می توانند فناوری، مواد اولیه یا قطعات یدکی در زمینه دارو و لوازم خانگی را به ارمنستان منتقل کنند و به طور مشترک کالاهایی را در ارمنستان برای صادرات به سایر کشورها تولید نمایند.

در حال حاضر بیش از ۴۰ مجموعه ایرانی در ارمنستان فعالیت می‌کنند، اما از یک مرکز عرضه، لجستیک و بارانداز واحد برخوردار نیستند که مقرر شده با همکاری تجار ایرانی مقیم ارمنستان این فرایند اجرایی شود در حالی که از طرفی طرف ارمنی نیز اظهار تمایل کرده تا فضای بازتری برای حضور شرکت‌های ایرانی در مناقصات ایجاد کند تا حضور شرکت‌های ایرانی در این کشور تسهیل شود.

بر همین اساس و طبق آخرین توافقات حاصل شده در سفر وزیر صمت به ارمنستان در چند روز گذشته، اینگونه دو طرف به توافق رسیدند که ایران بتواند تا زمان نهایی شدن توافق‌نامه تجارت آزاد با اوراسیا و در میان‌مدت از عضویت ارمنستان در اوراسیا استفاده کند و در قالب سرمایه‌گذاری مشترک، با ریپک کردن کالاها و نصب و استقرار خطوط مونتاژ برای تولید کالای مشترک و صادرات به کل کشورهای اوراسیا اقدام کند.