محدودیت واردات گاز روسیه به اروپا؛ وقوع بحران اقتصادی قاره سبز| چالش پر کردن ذخایر گازی تا تابستان

تهمینه غمخوار؛ بازار: روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سوخت فسیلی در جهان است که حدود ۱۲ درصد نفت جهان و ۱۷ درصد گاز طبیعی مورد نیاز آن را تامین می‌کند، اما با جنگی که میان روسیه و اوکراین پیش آمده، هم اکنون وضعیت گاز دچار بحران و خطر شده است.

در پی بحران اوکراین، تلاطم و نگرانی قابل توجهی در بازار انرژی جهان به ویژه اروپا ایجاد شده است، زیرا گاز طبیعی روسیه که از طریق شبکه ای از خطوط لوله به اروپا جریان می یابد، در این سرمای زمستان، منازل و نیروگاه های تولید انرژی را در بسیاری از کشورهای اروپایی گرم نگه می دارد ضمن اینکه روسیه یکی از منابع کلیدی تامین نفت این قاره است.

در شرایط حال حاضر غربی ها نگران هستند که در صورت تشدید تنش و استمرار بحران و تحریم روسیه، مسکو عرضه گاز و نفت به اروپا را قطع کند زیرا تشدید بحران اوکراین در زمان نامناسبی در حال رخ دادن است که قیمت‌های جهانی انرژی در حال حاضر افزایش یافته در حالی که عرضه نفت و گاز طبیعی در شرایط همه گیری کرونا از افزایش تقاضای جهانی عقب مانده است.

با وجود بحران انرژی در اروپا، حدود یک سوم صادرات گاز روسیه به اروپا معمولا از طریق اوکراین انجام می شود و بر همین اساس تحلیلگران معتقدند که این خطوط لوله ممکن است در طول تهاجم احتمالی روسیه، آسیب ببیند.

در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی را با «همایون فلکشاهی»، کارشناس ارشد و تحلیلگر «موسسه تحلیل داده انرژی کپلر» مستقر در لندن در این باره انجام داده که مشروح مصاحبه را در ادامه می خوانید:

* بحران اوکراین چه تاثیری بر بازارهای انرژی به خصوص قیمتهای گاز اروپا و نفت جهانی قرار داده است؟
با توجه به اینکه روسیه حدود ۴۰ درصد گاز اروپا را تامین می‌کند، جنگ اوکراین تاثیری مهمی بر قیمتهای بازار انرژی و به ویژه قیمت گاز در اروپا خواهد گذاشت.

همچنین، روسیه بعد از عربستان دومین بزرگترین صادرکننده نفت خام با حجم بیش از پنج میلیون بشکه در روز یعنی پنج درصد عرضه جهان است که حدود یک سوم نفت خام وارداتی اروپا را تامین می‌کند. بنابراین، کاهش تجارت انرژی میان اروپا و روسیه، چه از طریق خریداران یا از طریق خود روسیه، تاثیر زیادی بر روی قیمت نفت خواهد گذاشت. تا به حال، ما شاهد عکس‌العملی غیر عادی نبوده ایم، اما به احتمال زیاد در روز های آینده صادرات نفت روسیه به علت اینکه برخی از خریداران اعلام کرده‌اند که از خرید نفت از روسیه خودداری خواهند کرد، روند کاهشی پیدا خواهد کرد.

با اعمال کردن تحریم های اقتصادی عظیم، اروپا واکنش سفت و سختی به روسیه نشان داده است. اما، صادرات انرژی روسیه هدف تحریم ها قرار نگرفته است.

در پنج روز اخیر، قیمت های گاز در اروپا نزدیک به ۵۰ درصد افزایش داشته و در صورتی که کشورهای دیگری از خرید گاز روسیه خودداری کنند یا کرملین تصمیم بگیرد صادرات خود را کاهش در واکنش به تحریم های اروپا کاهش دهد، این بحران‌ می تواند شدت یابد

برخی از خریداران از جمله شرکت های انگلیسی از خرید نفت یا گاز از روسیه خودداری کرده‌اند. آنها اعلام کرده اند که دیگر واردات گاز روسیه به این کشور صورت نخواهد گرفت. البته واردات گاز انگلیس از روسیه نسبتا پایین است و حدود ۲۰ درصد از واردات کل گاز طبیعی مایع این کشور از روسیه یعنی برابر با ۲,۴ میلیون تن در سال ۲۰۲۱، گزارش شده است.

این نوع تصمیم طبیعتا قیمت گاز را افزایش میدهد. در پنج روز اخیر، قیمت های گاز در اروپا نزدیک به ۵۰ درصد افزایش داشته و در صورتی که کشورهای دیگری از خرید گاز روسیه خودداری کنند یا کرملین تصمیم بگیرد صادرات خود را کاهش در واکنش به تحریم های اروپا کاهش دهد، این بحران‌ می تواند شدت یابد.

* اروپا چه جایگزینی را برای انرژی روسیه می تواند مدنظر قرار دهد؟
در کوتاه مدت، جایگزین کردن انرژی روسیه کار بسیار دشوار و یا کاملا غیر ممکن هم در بازار نفت و هم در بازار گاز است. در حال حاضر، جهان با کمبود مازاد تولید مواجه است. در بازار نفت فقط کشورهای عربستان، امارات، آمریکا و البته ایران که خودش تحت تحریم آمریکا است می‌توانند تولید نفت خود را در کوتاه مدت افزایش بدهند، اما ظرفیت کلی این چهار کشور به حدود سه میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز می‌رسد، که البته برای بازگشت تمام این حجم تولید نیاز به گذشت زمان طولانی تر وجود دارد.

اما، در دو سال اخیر روابط میان روسیه، عربستان و امارات به علت همکاری در گروه اوپک پلاس قوی تر شده است. بنابراین، عربستان و امارات از افزایش تولید خود بیش از سهم مجوز در مجموع اوپک پلاس خودداری خواهند کرد، به جز اینکه صادرات روسیه به طور جدی کاهش پیدا کند. روسیه تاکنون حدود پنج میلیون بشکه در روز به اروپا (دو سوم) و به آسیا (یک سوم) صادر کرده است.

قطر در کوتاه مدت میتواند سعی کند گاز مایع بیشتری به اروپا ارسال نماید، اما این تصمیم به تفاوت قیمتها میان بازار گاز اروپا و بازار گاز شرق آسیا وابسته است

همچنین در بازار گاز، تنها آمریکا می‌تواند صادرات گاز مایع را افزایش دهد، البته برای این کار محدودیت فنی وجود دارد و آمریکا امروز از حداکثر ظرفیت صادراتی‌ خود برخوردار است. این ظرفیت صادرات قرار است در ماه های آینده افزایش پیدا کند با راه‌انداختن دو پروژه جدید به نام Calcasieu Pass (با ظرفیت نهایی ۱۰میلیون تن ) و Sabine Pass ( چند سالی است که صادرات صورت گرفته است، اما آخرین قطارLNG با ظرفیت پنج میلیون تن به تازگی رونمایی شده است). اما کل واردات گاز اروپا از روسیه حدود ۲۰۰ میلیارد متر مکعب یا نزدیک به ۱۵۰ میلیون تن است.

همچنین قطر در کوتاه مدت میتواند سعی کند گاز مایع بیشتری به اروپا ارسال نماید. اما این تصمیم به تفاوت قیمتها میان بازار گاز اروپا و بازار گاز شرق آسیا وابسته است. نکته دیگر اینجا این است که فقط ۱۰ درصد صادرات گاز مایع قطر بر اساس قرارداد های spot تعیین میشوند، و این رقم برابر با حدود هشت میلیون تن در سال است. بنابراین ۹۰ درصد صادرات قطر از طریق قراردادهای بلندمدت صورت می گیرد و عوض کردن مقاصد این قرارداد ها کار آسانی نمیباشد، مگر اینکه کشورهایی مانند ژاپن، چین و کره جنوبی خرید خود را کاهش داده و به شرکت قطر گاز اجازه بدهند کشتی های حامل گاز مایع را به سمت اروپا بفرستد.

از آن طرف، ظرفیت واردات گاز مایع اروپا محدود است. اروپا نزدیک به ۱۸۰ میلیون تن ظرفیت واردات گاز مایع دارد و تقریبا در تمام کشورها حداکثر این ظرفیت در حال استفاده است. فقط اسپانیا حدود دو تا سه میلیون تن ظرفیت خالی برای واردات بیشتر دارد.

* آیا اروپا در آینده به دنبال استقلال انرژی از روسیه به گونه ای جدی تر حرکت خواهد کرد؟
به احتمال زیاد اروپا به دنبال استقلال انرژی تلاش بیشتری خواهد کرد. آلمان اعلام کرده که هیچ گازی از طریق پروژه نورد استریم ۲ که قرار بود تا چند ماه آینده به بهره‌برداری برسد، وارد نخواهد کرد. دولت آلمان ضمن تاکید بر روی استقلال انرژی، قرار است دو زیرساخت جدید را برای واردات گاز مایع سریعتر به بهره‌برداری برساند و نیز بازگشت نیروگاه های هسته‌ای را بررسی کند. این مسئله در حالی مطرح است که حزب چپ و سبزها در این کشور نفوذ زیادی دارند و در مجموع در دهه اخیر شدیداً علیه استفاده از انرژی هسته‌ای نفوذ کرده‌اند. آلمان نیز تاکید کرده که از ۲۰۳۵ تنها از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده خواهد کرد؛ هدفی که قبلاً برای ۲۰۴۰ اعلام شده بود.

قبل از حمله روسیه به اوکراین، فرانسه هدف‌گذاری جدیدی برای انرژی هسته‌ای و تجدیدپذیر از جمله ساخت ۱۴ راکتور هسته‌ای نو در این کشور تا سال ۲۰۵۰ اعلام کرده بود

قبل از حمله روسیه به اوکراین نیز فرانسه هدف‌گذاری جدیدی برای انرژی هسته‌ای و تجدیدپذیر از جمله ساخت ۱۴ راکتور هسته‌ای نو در این کشور تا سال ۲۰۵۰ اعلام کرده بود. این کشور یک بسته سرمایه‌گذاری ۹ میلیارد یورویی در هیدروژن طراحی کرده تا از گسترش این انرژی حمایت کند. این موارد نکات و نشانه‌ای از جدی بودن اروپا در هدف استقلال انرژی هستند که ماجرای اوکراین فقط میتواند حرکت به سمت این هدف را سریعتر کند.

فلکشاهی: اگر فرض کنیم، تجارت گازی میان اروپا و روسیه کاملا قطع شود، اروپا می‌تواند تا سه تا چهار هفته گاز مورد نیاز خود را از طریق ذخایر تامین کند

* این بحران تا چه اندازه می‌تواند سطح ذخیره‌سازی گاز در اروپا را تهدید کند؟
در حال حاضر، میزان ذخیره‌سازی گاز در اروپا به حدود ۳۰ درصد رسیده و به این دلیل، اروپا می‌تواند تا پایان زمستان کنونی، در صورتیکه دمای هوا به شدت سردتر نشود، تقاضای گاز خود را از طریق این ذخایر تامین کند. اگر فرض کنیم، تجارت گازی میان اروپا و روسیه کاملا قطع شود، اروپا می‌تواند تا سه تا چهار هفته گاز مورد نیاز خود را از طریق ذخایر تامین کند و البته به واردات گاز از نروژ، الجزایر، آذربایجان و گاز مایع ادامه دهد.

اما تا زمستان بعدی اروپا مجبور است این میزان ذخیره‌سازی را افزایش دهد. میانگین سطح ذخیره‌سازی بین سال های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ نشان میدهد که سطح ذخیره‌سازی گاز در اروپا به ۹۰ درصد قبل از شروع فصل زمستان افزایش یافته است. البته در سال ۲۰۲۱ اروپا فقط توانست این میزان را به ۷۲ درصد برساند.

در ماه‌های آینده، اگر واردات گاز از روسیه محدود شوند، امکان اینکه این ذخیره‌سازی گاز به میزان کافی نرسد، وجود دارد. اگر این اتفاق بیافتد، قیمت های گاز در اروپا به شدت افزایش پیدا خواهند کرد و می‌توانیم شاهد یک بحران اقتصادی سنگینی برای کشور های اروپایی شویم.

* اهمیت گاز روسیه برای اروپا تا چه میزان است؟
روسیه در حال حاضر نزدیک به ۴۰ درصد گاز وارداتی اروپا یعنی نزدیک به ۲۰۰ میلیارد متر مکعب را تامین می‌کند. روسیه از طریق یه خط لوله که از اوکراین، بلاروس و دریای بالتیک عبور میکنند، گاز خود را به اروپا صادر می‌کند. «پروژه گاز مایع یامال» نزدیک به ۱۸ میلیون تن گاز مایع به اروپا می‌رساند.

بر این اساس، اهمیت گاز روسیه برای اروپا بسیار زیاد است. به همین دلیل، اروپا و آمریکا تجارت انرژی را شامل بسته تحریم ها تا به حال نگذاشتند و فقط پروژه نورد استریم ۲ که به بهره‌برداری نرسیده است را لغو کردند.

* چالش اروپا برای پر کردن مجدد ذخایر گاز تا تابستان تشدید خواهد شد. دیدگاه شما در این باره چیست؟
پر کردن ذخایر گازی تا تابستان به احتمال زیاد اروپا را با مشکلات عمده مواجه خواهد کرد. البته تا به حال واردات گاز از روسیه متوقف نشده و امکان اینکه متوقف نشود وجود دارد. در این صورت اروپا می‌تواند ذخایر گازی خود را پر کند.

در واقع، از زمانی که روسیه جنگ را آغاز کرده، واردات گاز از روسیه به خاطر ویژگیهای بازار گاز اروپا افزایش پیدا کرده است چرا که شرکتهای اروپایی، گاز روسیه را بر اساس قراردادهای بلندمدت خریداری می‌کنند و قیمت تعیین شده در این قراردادها از قیمت روز گاز طبیعی در بازار اروپا پایین‌تر است. بنابراین این شرکت‌ها می‌توانند سود زیادی با خرید و فروش گاز روسیه در کوتاه مدت دریافت کنند.