محدودیت صادرات ایران با افزایش تقاضای داخلی بنزین

ایمان ناصری؛ بازار: بر اساس آمار و تخمین های موسسه مشاوره انرژی FGE، تقاضای داخلی بنزین ایران در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ از ۴۵۹ هزار بشکه در روز در نیمه اول سال به ۵۲۲ هزار بشکه در روز افزایش یافت که با حمایت سریع واکسیناسیون و کاهش محدودیت های رفت و آمد همراه بود.

طبق تخمین های شرکت FGE بر اساس داده های منابع مختلف و آمار شرکتهای رصد کننده کشتی های نفتکش، علیرغم تداوم تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران، تهران در ژانویه تا ژوئن سال گذشته ۱۶۷۰۰۰ بشکه در روز بنزین صادر کرده است. اما محموله‌ ها در ماه ژوئیه تا دسامبر به تنها ۳۲۰۰۰ بشکه در روز کاهش یافت که دلیل این امر را میتوان به تلاش‌ دولت روحانی در افزایش حجم سوخت انباشت شده در مخازن قبل از تحویل به دولت جدید ابراهیم رئیسی و همچنین لغو محدودیت‌ های کووید در سراسر کشور نسبت داد.

تخمین شرکتFGE از صادرات ایران در ماه گذشته (ماه ژانویه سال ۲۰۲۲) ۴۱ هزار بشکه در روز است، اما با توجه به افزایش قابل توجه تقاضای داخلی که معمولاً با آغاز سال جدید ایرانی یا نوروز در ماه مارس مصادف است، این افزایش احتمالا کوتاه مدت خواهد بود.

FGE پیش بینی می کند که تقاضای بنزین ایران می تواند تا ۵۸۰ هزار بشکه در روز در ماههای نخست سال جدید ایرانی افزایش یابد که این پیش بینی تنها ۷۴ هزار بشکه در روز کمتر از برآورد شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی در خصوص تولید فعلی داخلی بنزین است.

بنابراین در صورت رشد مهار نشده تقاضای داخلی بنزین کشور ممکن است در آینده نزدیک به دوران واردات بنزین برگردد.

جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌ های نفتی ایران در همین رابطه چند روز گذشته اعلام کرد: در حال حاضر ذخایر بنزین ایران در سطح خوبی قرار دارد و نیازی به واردات بنزین نخواهیم داشت. این صحبت ایشان نگرانی ها را در مورد آینده نزدیک و ماه های پیش رو برطرف میکند، اما نمی توان عدم قطعیت ها را در چشم اندازی بلندمدت تر نا دیده گرفت.

از همین رو، وزیر نفت ایران نیز اخیرا هشدار داده که اگر مصرف داخلی با نرخ های فعلی به رشد خود ادامه دهد، کشور می تواند «طی دو تا سه سال» به یک واردکننده خالص بنزین و گازوئیل تبدیل شود.

یادمان باشد که ایران قبل از فوریه ۲۰۱۹، زمانی که با افتتاح سومین فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس (با ظرفیت خوراک ۱۲۰ هزار بشکه در روز میعانات گازی) به صادر کننده خالص بنزین تبدیل شد، جزو یکی از بزرگترین واردکنند گان بنزین در میان کشورهای حوزه خلیج فارس بود.

طبق داده‌ های رسمی، مصرف داخلی بنزین در سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ به میزان هفت درصد در سال افزایش یافت؛ نرخی که بسیاری از مقامات ایران هشدار داده‌اند که غیرقابل دوام است. میانگین تقاضا در سال ۲۰۱۹ نیز به ۵۸۶ هزار بشکه در روز رسید که منجر به اقدام یک شبه و جنجالی دولت روحانی در نوامبر ۲۰۱۹ برای کاهش یارانه بنزین شد که البته همزمانی این اقدام با شروع همه گیری باعث کاهش شدید مصرف به میزان ۴۶۲۰۰۰ بشکه در روز در ماههای نخستین سال بعد شد.

اما با کاهش محدودیت های پاندمی و عادت کردن مردم به قیمت های جدید در اثر تورم در قیمت سایر کالاها، رشد تقاضای بنزین در ایران سرعت گرفته است و نگرانی از بازگشت به دوران واردات بنزین ایران را به فکر یافتن راه حل هایی در مهار رشد تقاضا کرده است.

یکی از گزینه هایی که دولت در زمینه کنترل تقاضا در نظر دارد، اجرای یک سیستم جدید قیمت گذاری و سهمیه بندی سوخت است. این سیستم که به صورت آزمایشی در جزیره کیش در خلیج فارس اجرا می‌شود، به هر شهروند بالغ یک سهمیه داده می‌ شود، نه فقط به مالکان خودرو که در سیستم فعلی اتفاق می‌ افتد.

استدلال دولت این است که این روش کارآمدتر خواهد بود، زیرا به آنهایی که خودرو ندارند اجازه می‌ دهد سهمیه‌ های خود را به دارندگان خودرو بفروشند و این امر را در راستای تقسیم عادلانه تر یارانه بنزین می دانند. البته، هنوز جدول زمانی برای اجرای سیستم یارانه جدید در سراسر کشور اعلام نشده، اما در صورت تصویب، FGE تخمین می زند که این امر می تواند تقاضای داخلی را کاهش دهد و حجم بنزین مازاد برای صادرات را به میزان متوسط ۱۵۰ هزار بشکه در روز برساند.

در زمینه افزایش عرضه عرضه نیز دولت برنامه‌ هایی را در نظر دارد، منجمله افزایش ظرفیت پالایش داخلی. این برنامه را دولت نه تنها برای تطابق عرضه با تقاضای در حال رشد مد نظر قرار داده، بلکه راه حلی برای کمک به کشور در صورت تداوم تحریم‌ ها یا رویارویی با تحریم های صادراتی در آینده مطرح کرده است.

در ماه سپتامبر سال گذشته میلادی، وزیر نفت ایران برنامه های بلند پروازانه ای را برای افزایش ظرفیت پالایش نفت خام و میعانات گازی کشور به میزان ۳.۴ تا ۳.۵ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۵ از حدود ۲.۲ میلیون بشکه در روز اعلام کرد. اما تحقق این طرح ها، در صورت فرض تامین مالی این پروژه ها، چندین سال طول خواهد کشید.