بازار؛ گروه آب و انرژی: بارش های چند وقت اخیر هم نتوانست مرهمی بر زخم خشکیدگی شود. آمارهای اعلامی نشان می دهد که موجودی سدها در مقایسه با پارسال که اتفاقا بدترین سال نیم قرن اخیر لقب گرفته بود، ۲۰ درصد هم کمتر است. با این وجود خبری از مدیریت مصرف نیست و برداشت های بی رویه از منابع تجدید پذیر همچنان ادامه دارد.
وزارت نیرو می گوید که بیش از ۸۸ درصد منابع تجدید پذیر را در سال های گذشته مصرف کرده ایم و ذخایر آب های زیر زمینی ما حالا به ۱۱۰ میلیارد مترمکعب رسیده است. به گفته هدایت فهمی معاون سابق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، سرانه آب های تجدید پذیر در ایران حدود یک هزار و ۲۹۴ مترمکعب به ازای هر فرد بوده در حالیکه این رقم در برخی از کشورها حتی بالای ۵ هزار مترمکعب گزارش شده است. وضعیت ایران تنها از ۳۲ کشور بهتر بوده و سرانه آب های زیر زمینیش از ۱۴۷ کشور دنیا کمتر است.
مرکز پژوهش های مجلس البته آینده آبی کشور را حتی بدتر از این روزها می داند و پیش بینی می کند که تا سال ۱۴۲۰ سرانه آب های تجدید پذیر به ازای هر نفر تنها هزار مترمکعب خواهد بود. کاهش ذخایر آب های تجدید پذیر در حالی در طول سال های گذشته با شدت زیادی در حال اتفاق افتادن است که بخش زیادی از منابع مصرفی در حوزه های مختلف از این محل تامین می شود.
به گفته وزارت نیرو، ۵۷ درصد آب شرب شهری، ۸۳درصد آب شرب روستایی، ۶۳درصد آب صنعت و خدمات و ۵۲درصد آب کشاورزی از این منابع تامین می‌شود. کارشناسان مدعی اند که سهولت برداشت از این منابع و ارزان بودن استفاده از آن سبب مصرف بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی شده، به طوری که بسیاری از دشت‌های کشور با روند کاهش حجم آبخوان و افت تراز مواجه‌اند.
سرانه آب های تجدید پذیر در ایران حدود یک هزار و ۲۹۴ مترمکعب به ازای هر فرد بوده در حالیکه این رقم در برخی از کشورها حتی بالای ۵ هزار مترمکعب گزارش شده است
۴ سناریو احتمالی منابع آبی در ۲۰ سال آینده
اما واقعا سوال اینجاست ۲۰ سال دیگر چه آینده ای در انتظار فرزندان ما با این شرایط آبی کشور خواهد بود. آیا امیدی به حل بحران کم آبی در ایران وجود دارد یا نه؟
معاون سابق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با اشاره به این نکته که ایران در یک اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد، می گوید: نباید انتظار داشته باشیم که معجزه ای در وضعیت بارندگی ها در این منطقه رخ دهد. تنها کاری که می توانیم انجام دهیم مدیریت مصرف متناسب با اقلیم کشور است. در حال حاضر میزان مصرف در کشور ما حتی بالاتر از کشورهای پر بارش است. به عنوان مثال سرانه مصرف آب شرب در ایران حدود ۲۲۰ لیتر در شبانه روز است. این رقم در استان هایی مانند تهران به بیش از ۳۰۰ لیتر در شبانه روز نیز می رسد.
او همچنین به تشریح ۴ سناریو احتمالی منابع آب های تجدید پذیر ایران پرداخت و گفت: اگر نرخ باروری در ایران ۲.۶ را در نظر بگیریم ۲۰ سال دیگر جمعیت ما حدود ۱۰۳ میلیون نفر و سرانه آب های تجدید پذیر یک هزار و ۶۸ مترمکعب خواهد بود. با نرخ باروری ۲.۱ و جمعیت حدود ۹۹ میلیون نفر، سرانه آب های تجدید پذیر یک هزار و ۱۱۱ مترمکعب تخمین زده می شود. اگر نرخ باروری ۱.۹ و جمعیت را ۹۸ میلیون نفر فرض کنیم با سرانه هزار و ۱۲۲ مترمکعبی مواجه خواهیم بود. البته اگر نرخ باروری را ۱.۵ و جمعیت کشور را ۹۴ میلیون نفر در نظر بگیریم این شاخص به هزار و ۱۷۰ مترمکعب خواهد رسید.
او ادامه داد: البته اگر نرخ رشد جمعیت ر ۱.۲۵ درصد در نظر بگیریم جمعیت ایران حدود دو دهه دیگر از ۱۰۸ میلیون نفر عبور خواهد کرد. در این حالت سرانه آب های تجدید پذیر حتی به کمتر از هزار مترمکعب خواهد رسید که وضعیت نگران کننده ای است.
متوسط بارندگی در دنیا حدود ۹۶۲ میلی متر بوده در حالیکه این شاخص در ایران حدود ۲۴۰ میلی متر گزارش شده؛ در شرایطی بارندگیمان یک سوم متوسط دنیاست که بیش از ۸۸ درصد آب های تجدید پذیر خود را مصرف می کنیم
ایران در جایگاه ۱۴۸ ام دنیا
در حال حاضر بالاترین سرانه آب های تجدید پذیر مربوط به کشور گرینلند با ۵ هزار و ۲۱۸ مترمکعب است. آلاسکای آمریکا با سرانه ۵ هزار و ۵۸ مترمکعب در جایگاه دوم قرار دارد. ایران بعد از کره جنوبی با سرانه یک هزار و ۲۹۴ مترمکعب در جایگاه ۱۴۸ دنیا قرار دارد. جمهوری چک و لبنان در جایگاه های بعد از ایران قرار دارند. جالب است که بدانید سرانه آب های تجدید پذیر در کره جنوبی به ازای هر نفر یک هزار و ۴۰۰ مترمکعب است.
شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که متوسط سرانه آب های تجدید پذیر در دنیا چقدر است.
فهمی کارشناس حوزه آب در اینباره گفت: این شاخص در هر کشور متناسب با وضعیت بارندگی و جمعیت آنها متفاوت است. هرچند که در بخش هایی همچون متوسط بارندگی ها یا متوسط مصرف جایگاه خوبی در جهان نداریم.
به گفته او، متوسط بارندگی در دنیا حدود ۹۶۲ میلی متر بوده در حالیکه این شاخص در ایران حدود ۲۴۰ میلی متر گزارش شده است. اما در شرایطی متوسط بارندگی در ایران یک سوم متوسط دنیاست که بیش از ۸۸ درصد آب های تجدید پذیر خود را مصرف می کنیم.
او ادامه داد: معمولا در کشورهایی که تا ۴۰ درصد آب های تجدید پذیر خود را مصرف می کنند در وضعیت نرمال قرار دارند. کشورهایی که بین ۴۰ تا ۶۰ درصد منابع خود را مصرف در شرایط تنش آبی قرار داشته و کشورهایی که بین ۶۰ تا ۸۰ درصد منابع آبی خود را مصرف می کنند در شرایط فوق بحرانی هستند.
۱۰ درصد کاهش مصرف در حوزه کشاورزی معادل ظرفیت ۴۰ سد کرج است. این اعداد به خوبی نشان می دهد که اگر درست مصرف کنیم تا حد زیادی نگرانی ها موجود نسبت به آینده آبی ایران برطرف خواهد شد
۱۰ درصد کاهش مصرف در کشاورزی معادل ۴۰ سد کرج
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ایران در شرایط تنش آبی قرار دارد. بر اساس آمارهای موجود مصرف کل آب سالانه در ایران در حدود ۹۶ میلیون مترمکعب بوده در حالی که کل منابع موجود آب‌های تجدیدپذیر کشور ۹۰ میلیون مترمکعب است. شش میلیون مترمکعب کسری آبی که به‌خوبی ورشکستگی منابع آبی کشور را نشان می‌دهد.
فهمی که راه کار برون رفت از وضعیت فعلی را مدیریت مصرف در تمامی بخش های می داند، گفت: ۱۰ درصد کاهش مصرف در حوزه کشاورزی معادل ظرفیت ۴۰ سد کرج است. این اعداد به خوبی نشان می دهد که اگر درست مصرف کنیم تا حد زیادی نگرانی های موجود نسبت به آینده آبی ایران برطرف خواهد شد.
او که معتقد است از توسعه های پر آب بر باید پرهیز کنیم، ادامه داد: حکمرانی غلط را با کاهش دولت سالاری و درگیر کردن بخش خصوصی و جامعه مدنی اصلاح کنیم. اگر به درستی برنامه ریزی شود؛ دیگر نیاز نیست نگران ارقام کاهش بارش ها باشیم. البته نباید فراموش کرد که مقابله با خشکسالی تنها وظیفه یک دستگاه و وزارتخانه نیست و یک عزم ملی می طلبد.
براساس آنچه گفته شد، وزارت نیرو تنها مسئول سازگار کردن کشور با خشکسالی نیست. وزارت جهاد کشاورزی بواسطه مصرف ۹۲ درصدی بخش کشاورزی از منابع آبی و وزارت صمت به سبب ارتباطی که با صنایع و تجهیزات کاهنده مصرف آب دارد، نیز در این بخش مسئول هستند. وزارت جهاد کشاورزی باید الگوی مناسب کشت در هر منطقه و شیوه های نوین آبیاری کم مصرف را کنترل کند. در همین حال بهره برداران و مصرف کنندگان هم جزئی از راه حل هستند. بدون همراهی مصرف کنندگان اجرای برنامه ها ممکن نیست.
نظر شما