بازار؛ گروه استانها: بازارچه باجگیران به دلیل کمترین فاصله با عشق‌آباد و همچنین دوغارون به دلیل نزدیک‌ترین نقطه به شهر هرات از گذشته تاکنون موردتوجه بسیاری از فعالان اقتصادی و همچنین پیله وران بوده است و فعالیت اقتصادی این بازارچه‌ها توانسته برای افزون بر دو هزار خانوار کار موقت و اشتغال ایجاد کند.
خراسان رضوی از شمال و شمال شرق به طول تقریبی ۵۳۱ کیلومتر و ۶۰۰ متر دارای مرز مشترک با جمهوری ترکمنستان و از شرق به طول حدود ۳۰۲ کیلومتر مرز مشترک با جمهوری اسلامی افغانستان دارد.
هشت شهرستان شامل قوچان، درگز، کلات، سرخس، صالح‌آباد، تربت‌جام، تایباد و خواف با مجموع جمعیت ۸۶۶ هزار نفر از مجموع ۲۹ شهرستان استان خراسان رضوی واقع در نوار شرقی این استان با کشورهای جمهوری ترکمنستان و جمهوری اسلامی افغانستان هم‌مرز هستند.
مرز مشترک شهرستان‌های قوچان، درگز، کلات، سرخس و صالح‌آباد با کشور جمهوری ترکمنستان و شهرستان‌های تربت‌جام، تایباد و خواف با جمهوری اسلامی افغانستان است. در این میان بازارچه‌های مرزی در این مناطق در طی سال‌های گذشته نقش بسیار مهمی در ارتزاق و همچنین ایجاد اشتغال توانسته ایفا کند و معیشت افزون بر دو هزار خانواده را به خود گره بزند.
متأسفانه هم‌زمان با شیوع کرونا و به دلایل مختلف که البته برخی از افراد و کارشناسان اقتصادی آن را بهانه‌جویی نیز می‌نامند تبادلات تجاری با ترکمنستان به مرز تعطیلی کشیده شد و لذا افراد بسیار زیادی که در بازارچه مرزی باجگیران فعالیت داشتند بیکار شدند.
خبرهای رسیده نیز از بازارچه مرزی دوغارون و هم جوار با افغانستان نیز حاکی از کاهش حجم تبادلات تجاری دارد.
سایه رکود بر بازارچه‌های مرزی
مدیر بازارچه‌های مرزی خراسان رضوی در گفت‌وگو با بازار در این رابطه اذعان کرد: استان خراسان رضوی دارای سه بازارچه مرزی مصوب است که دو تا از این بازارچه‌ها با کشور افغانستان و یک بازارچه با کشور ترکمنستان است.
هادی حقیقی عنوان کرد: در همین راستا بازارچه‌های دوغارون و بازارچه مرزی سنگان خواف با کشور افغانستان و بازارچه مشترک مرزی باجگیران با کشور ترکمنستان هم مرز است.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا فعالیت بازارچه باجگیران به تعطیلی کشیده شده است افزود: بازارچه مرزی باجگیران بر اساس شیوه نامه های مشترک دو کشور تأسیس و راه‌اندازی شد و تا بهمن ۹۸ فعال بود ولی به دلیل شیوع بیماری کرونا و توقف ورود اتباع دو کشور به بازارچه‌ها به دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی تعطیل شد.
وی بیان کرد: در این راستا ترکمنستان تلاش می‌کند ارتباطات مردم کشورش با سایر نقاط به دلیل شرایط ویژه شیوع کرونا، تحت کنترل باشد و تا زمانی که شرایط در ترکمنستان از این نظر به درجه اطمینان‌بخش نرسد، امکان فعالیت بازارچه باجگیران میسر نیست.
وی ادامه داد: بازارچه مرزی بخشی از مراودات ما را با کشور همسایه شکل می‌دهد؛ بخشی از این تبادلات برای مرزنشینان بازارچه‌ها مثبت است و در هر نقطه‌ای که استعداد آن وجود داشته باشد به اشتغال مرزنشینان و به رفع نیازمندی‌های ما برای واردات و محصولات صادراتی کمک شایانی می‌کند لذا تمام تلاش ما این است که باری دیگر این رونق به بازارچه‌های مرزی بازگردد.
مدیر بازارچه‌های مرزی خراسان رضوی در خصوص تعطیلی بازارچه مرزی سنگان خواف نیز گفت: بازارچه مرزی سنگان خواف نیز پس از تصویب و ساخت بازارچه به دلیل عدم همراهی طرف افغانستانی بازگشایی نشد.
وی در خصوص تبعات ناشی از تعطیلی این بازارچه‌ها نیز بیان کرد: تعطیلی این بازارچه نه‌تنها موجب بیمار شدن و از دست دادن شغل بسیاری از افراد شده بلکه بسیاری از مبادلات تجاری را نیز بلاتکلیف گذاشته است.
وی در پاسخ به این سؤال که برای حل مشکل و رفع موانع چه اقداماتی انجام پذیرفته است نیز بیان کرد: پیش‌از این با پیگیری نماینده شهرستان هیئتی از مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین مسئولان وزارت امور خارجه در شمال و شمال شرق از این مرز بازدید داشتند لذا موضوع و مشکلات مردم منطقه برای آن‌ها و سایر مسئولان روشن است و لذا نیاز به تصمیم‌گیری در سطح فراملی و بین‌المللی دارد.
مدیر بازارچه‌های مرزی خراسان رضوی ادامه داد: با تأسیس هر بازارچه جدید مرزی امکان ایجاد فرصت‌های شغلی برای حدود ۳۰۰نفر به‌صورت مستقیم و بیش از همین تعداد اشتغال‌زایی غیرمستقیم خواهد بود
حقیقی بابیان اینکه از مسیر فعالیت بازارچه مشترک مرزی باجگیران بیش از ۴۰۰ خانوار به‌صورت مستقیم و بیش از ۲۰۰ خانوار به‌صورت غیرمستقیم اشتغال‌زایی شده بود ادامه داد: این ارقام برای بازارچه مرزی دوغارون به‌صورت مستقیم بیش از ۸۰۰ خانوار و به‌صورت غیرمستقیم برای بیش از ۴۰۰ خانوار اشتغال‌زایی ایجاد کرده بود.
مدیر بازارچه‌های مرزی خراسان رضوی گفت: بازارچه مرزی دوغارون تا مهرماه امسال فعالیت بسیار خوبی داشت اما با تحولات سیاسی در افغانستان، حجم مبادلات در این بازارچه کاهش یافت و هم‌اینک این بازارچه به‌صورت یکطرفه فعالیت داشته و فقط جنبه صادراتی دارد.
حقیقی افزود: در ۹ ماهه امسال نیز حدود ۵۰۰ میلیون دلار کالا از بازارچه مرزی دوغارون صادرشده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کمی افزایش داشته، اما عمده این رونق مربوط به قبل از مهرماه و تحولات سیاسی افغانستان است.
وی توسعه صادرات از طریق بازارچه‌های مرزی را یکی از اهداف میان‌مدت استان دانست و افزود: خریدار کالاهای تولیدی استان در بخش صنایع کوچک کشورهای همسایه هستند و عمده تجارت ما در بازارچه‌های مرزی از طریق تولید صنایع کوچک استان و کارگاهی است بدین لحاظ تقویت بازارچه‌های مرزی می‌تواند نقش مؤثری در اشتغال‌زایی برای استان داشته باشد و تأمین‌کننده معیشت و پایداری اشتغال مرزنشینان را به همراه داشته باشد.
کاهش حجم مبادلات با ترکمنستان
رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان نیز در گفت‌وگو با بازار اظهار کرد: خراسان رضوی و کالاهای تولیدی در ایران به‌طورمعمول خریداران بسیار مشتاقی در آسیا و یا کشورهای هم‌مرز دارد اما این مبادلات تجاری به دلایل مختلف ازجمله شیوع بیماری کرونا و یا تحریم‌های اقتصادی آمریکا تحت تأثیر قرار گرفته و لذا در نهایت منجر به کاهش حجم تجارت با همسایگان شده است.
مجید محمد نژاد بابیان اینکه کالاهایی همچون محصولات کشاورزی، حیوانات زنده، گوشت و احشای خوراکی، مواد غذایی و همچنین مواد معدنی تا پیش از به‌عنوان عمده کالاهای صادراتی ایران به ترکمنستان محسوب می‌شد افزود: استان خراسان رضوی به‌تنهایی می‌تواند بیش از ۵۰ درصد از نیاز بازار ترکمنستان را تأمین کند.
وی در پاسخ به این سؤال که روابط تجاری چرا و تا چه اندازه به پائین سطح خود با کشور ترکمنستان رسیده است اظهار کرد: از سال ۲۰۱۵ تاکنون تجارت ایران با ترکمنستان از ۱یک میلیارد دلار به کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است.
رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان همچنین بیان کرد: اگرچه از زمان شیوع بیماری کرونا حجم مبادلات تجاری خراسان با ترکمنستان به حداقل رسید و با محدودیت‌های جدی همراه شد اما واقعیت این است که بازهم از حیث تحریم‌ها نمی‌توانستیم حجم مبادلات خود را به سال‌های قبل از ۲۰۱۵ برسانیم چراکه با توجه به تحریم‌های ظالمانه آمریکا، بسیاری از شرکت‌های بزرگ ترکمنستان، اروپا و ترکیه را شرکای تجاری بهتری برای خود می‌بینند.
موانع تجاری
رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان موانع تجاری بین ایران و افغانستان را نشات گرفته از عوامل متعددی دانسته و عنوان می‌کند: تأثیرپذیری روابط تجاری دو کشور به دلیل اختلافات مالی قدیمی، وجود مشکلات بانکی در دو کشور، سختگیری در صدور روادید توسط دولت ترکمنستان تنها بخشی از ین مشکلات است.
وی با اشاره به هم‌جواری با ترکمنستان و فاصله ۴۴۵ کیلومتری مشهد به‌عنوان کلان‌شهر دوم ایران با عشق‌آباد و قرارگیری مشهد در شاهراه جاده ابریشم و همچنین کریدور ارتباطی اوراسیا به آب‌های آزاد اظهار می‌کند: بدون شک نقش ژئوپلیتیک خراسان رضوی در تجارت خارجی کشور و صنعت حمل‌ونقل و ترانزیت کشور بر هیچ شخصی پوشیده نیست اما
محمد نژاد می گوید: به هر ترتیب ما رقبایی جدی و قوی مانند ترکیه، چین و روسیه نیز در این راستا داریم که سیاست‌های آن‌ها نیز بی‌تأثیر نیست.
وی می گوید: امکان شرکت در مناقصات کشور ترکمنستان برای افراد حقیقی و حقوقی ایرانی بروکراسی پیچیده اداری در ترکمنستان دارد از طرفی این کشور تمایل بیشتری برای همکاری با کشورهای اروپایی درزمینهٔ خدمات فنی و مهندسی دارد لذا همین موارد همگی در افزایش سطح ارتباطات در هر زمینه تأثیرگذار است.
محمد نژاد با تأکید بر این موضوع که دستگاه دیپلماسی برای توسعه روابط تجاری دو کشور باید تلاش و توجه بیشتری را دستور کار قرار دهد ابراز می کند: قطعاً بسیاری از مشکلات در سطح ملی قابل‌طرح و پیگیری است.
رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان در خصوص تلاش برای بهبود اوضاع تجاری بین دو کشور توضیح می دهد: اگر چه سفارت ایران در ترکمنستان در حال انجام اقدامات ارزشمندی است اما این اقدامات با توجه به عدم تشریک مساعی اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکمنستان در تصمیم گیری و اجرای برنامه ها، باعث عدم استفاده از خرد جمعی و نظرات فعالان بخش خصوصی کشور می شود که در نهایت منجر به ناکارآمدی طرح و برنامه های تدوین شده دستگاه دیپلماسی می گردد.
سختگیری همسایگان
رکود و تعطیلی بازارچه‌های مرزی خراسان رضوی که به دلیل گره خوردن معیشت بسیاری از خانواده با آن حالا خود به‌عنوان یک مشکل جدی پدیدار شده است بنا بر اظهارات مسئولان به‌صورت یکطرفه و با سختگیری دولت‌های همسایه روبروست.
ناظر گمرک خراسان رضوی در این رابطه اظهار می‌کند: بازارچه مرزی باجگیران باوجود فضا و امکانات مناسب به دلیل شیوع کرونا به صورت یکطرفه از سوی کشور ترکمنستان تعطیل‌شده است درحالی‌که آن کشور می‌توانست با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی این بازارچه را فعال نگه دارد.
امید جهان خواه بیان می کند: بازارچه‌های مرزی خواف و دوغارون از سال ۱۳۸۵ به صورت یکطرفه توسط کشور افغانستان تعطیل‌شده است، اقدامی که در خصوص فعال‌سازی این بازارچه‌ها انجام گرفت، این بود که با توجه به فضای کوچک گمرک دوغارون و حجم زیادی از کالایی که در مرز دوغارون وجود داشت، از فضای بازارچه مرزی دوغارون برای انتقال کالای صادراتی از وسیله‌ای به‌وسیله دیگر (ترانس شیپ منت) به صورت یکطرفه بهره گرفته شد.
وی با اشاره به این موضوع که بازارچه‌های تجاری در حاشیه مرزها دستورالعمل و مقررات خاصی دارند اظهار می کند: تبادلات مرزی با قانون و مقررات خاص خود توسط پیله وران و مرزنشینان انجام می‌گیرد.
جهان خواه یادآور می شود: اما آنچه برای فعال‌سازی بازارچه مرزی مهم است، انجام تشریفات توسط مرزنشینان است که دولت جمهوری اسلامی ایران در تمامی نشست‌های خود با کشور افغانستان پیشنهاد فعال‌سازی بازارچه‌های خواف و دوغارون را داده است اما طرف مقابل نظر دیگری مبنی بر فعالیت بازارچه‌ها در مکان‌های دیگری داشته است.
ناظر گمرک خراسان رضوی می گوید: درمجموع فعال‌سازی بازارچه‌های مرزی استان از طریق معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی در حال پیگیری است که امیدواریم پیله وران و مرزنشینان با کارت خود بتوانند تبادل کالا با آن‌سوی مرز را انجام دهند تا بازارچه فعال بماند و این مهم بسیار بهتر از «ترانس شیپ منت» کالاهای صادراتی به‌صورت یکطرفه است.
جهان خواه اظهار می کند: با این حال مشکلاتی نیز در خصوص تبادلات کالا توسط مرزنشینان وجود دارد، با توجه به شرایط هر منطقه مرزنشینان می‌توانند بخشی از کالاهای موردنیاز آن منطقه را وارد کنند که مشمول معافیت‌هایی نیز می‌شوند و این موضوع در قانون ساماندهی مبادلات مرزی پیش‌بینی‌شده است.
وی خاطرنشان می کند: دریکی از مصوبات دهمین نشست ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، وزارت صمت مکلف شد که با محوریت استانداران، اختیارات لازم را به استان‌های مرزی بدهد که در صورت تحقق این امر خیلی از مشکلات مرزنشینان برطرف و بازارچه‌ها نیز رونق می‌گیرد.
کاهش مراودات رسمی
در همین رابطه رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی خراسان رضوی در گفت‌وگو با بازار اظهار می‌کند: متأسفانه از زمان شیوع کرونا مراودات تجاری بین ایران با کشورهای همسایه از جمله افغانستان و ترکمنستان کاهش داشته است.
احمد زمانیان یزدی با اشاره به این موضوع که طی دو سال اخیر به دلیل محدودیت‌های کرونا و بسته شدن مرزهای ترکمنستان، حجم ترانزیت کالای صادراتی‌مان کاهش‌یافته است ادامه می دهد: روابط تجاری و حمل‌ونقلی ایران با افغانستان به دلیل تغییرات ایجادشده در این کشور تا حدودی کاهش‌یافته و از حجم کالاهای صادراتی و ترانزیتی کم شده است.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی خراسان رضوی بیان می کند: سرمایه‌گذاران افغانستانی به دلیل عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در این کشور، فعالیت خود را متوقف کرده و یا از افغانستان خارج‌شده‌اند که این از مسائلی است که تأثیر مستقیمی در کاهش مراودات تجاری ما با این کشور دارد.
زمانیان همچنین در اشاره به مراودات تجاری با ترکمنستان نیز اظهار می کند: اگرچه رئیس‌جمهور سفری به ترکمنستان داشتند اما هنوز اتفاق مبارکی برای تسهیل و یا افزایش مبادلات تجاری اتفاق نیفتاده است.
وی بابیان اینکه خراسان رضوی با توجه به مرزهای مشترکی که با افغانستان و ترکمنستان دارد و همچنین دروازه‌ای که از طریق کشور ترکمنستان به‌سوی تجارت با دیگر کشورها می‌گشاید اذعان می کند: ظرفیت خوبی در استفاده از پتانسیل‌های منحصربه‌فرد خود در این حوزه دارد و لذا ضرورت دارد با توسعه روابط در حوزه مراودات تجاری از این ظرفیت‌ها در راستای افزایش درآمد و نیز تأمین معیشت کردم به‌ویژه مرزنشینان استفاده شود.
نظر شما