بازار؛ گروه استانها: قم را به عنوان دومین شهر مذهبی و یا دومین مقصد گردشگری کشور می‌نامیم؛ قم به واسطه وجود حرم مطهر حضرت معصومه(س)، مسجد مقدس جمکران و امامزادگان مهم و همچنین وجود ظرفیت‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی یکی از شهرهای مهم گردشگرپذیر کشور است.
قم همچنین مقصد ارزان و مناسبی برای گردشگران سلامت و به عبارتی توریسم سلامت به شمار می‌رود؛ مراکز مهم خدمات درمانی و پزشکی مانند مرکز ناباروری و مرکز تخصصی و فوق تخصصی جوادالائمه علیه السلام و دیگر مراکز درمانی برای ارائه خدمات تخصصی پزشکی به گردشگران کشورهایی از جمله عراق باعث شده این شهر جایگاه مطلوبی در کشور و حتی در بین کشورهای همسایه پیدا کند.
قم و ظرفیت راه های مواصلاتی
قم در محور مواصلاتی ۱۷ استان مهم کشور و در نزدیکی پایتخت قرار دارد؛ وجود ظرفیت‌های زیبای طبیعی همچون دریاچه نمک، حوض سلطان و روستاهای ییلاقی و جاذبه‌های تاریخی پیدا و پنهان می‌تواند مقصد متنوعی برای گردشگری تاریخی و طبیعی و حتی خارجی باشد ولی باید پرسید با وجود این همه تنوع در جاذبه و ظرفیت آیا قم از این صنعت پول‌ساز بهره اقتصادی گرفته است؟ آیا به اندازه این صنعت اشتغال‌زایی شده است؟ و زیرساخت‌های این شهر برای میزبانی از گردشگران چگونه است؟
بیش از ۶۰ درصد درآمد شهر قم از بخش خدمات و گردشگری تعریف شده است، هرچند قم شهر صنعتی با معادن مطلوبی است اما بیشترین درآمد آن از بخش گردشگری است که ناگهان در اسفندماه سال ۹۸ با ورود ویروس کرونا ضربه سنگینی به این بخش وارد شد و حدود ۲۰ ماه با توجه به اعمال محدودیت‌ها و بسته شدن مرزهای زمینی و هوایی گردشگری قم نیمه جان و مراکز اقامتی و مؤسسات گردشگری را تعطیل کرد.
اگر از گردشگران کشورهای همسایه که ۳ یا چند شبانه روز در قم اقامت دارند بگذریم بیشتر زائران و گردشگران آن گذری هستند و زمان ماندگاری آنها بسیار اندک است
با بهبود بحران کرونایی کشور و در برخی کشورها و برنامه‌ریزی دولت برای نجات بخش گردشگری، این بخش در قم جانی دوباره گرفت و با توجه به ورود گردشگرانی از کشورهای همسایه مانند پاکستان و عراق و حتی آسیای میانه و غربی و زائرانی از دیگر استان‌های کشور حال این روزهای صنعت گردشگری قم رو به بهبودی است؛ اما ناگفته نماند با وجود این همه ظرفیت‌ها دومین شهر مذهبی کشور از برخی کاستی‌ها و ضعف‌هایی رنج می‌برد از جمله زیرساخت‌های مناسب اقامتی زیرا تعریفی درست از صنعت گردشگری نشده و همچنین عدم انسجام و برنامه‌ریزی مدونی برای این صنعت باعث شده قطار گردشگری قم مطلوب و به سرعت بر ریل توسعه حرکت نکند و سهم ناچیزی از صنعت پول‌ساز گردشگری داشته باشد.
محرومیت از داشتن فرودگاه بین المللی
قم کلان شهری است که از وجود فرودگاه بین‌المللی و همچنین مترو و مراکز تفریحی مناسب محروم است؛ در قم صنعت گردشگری تعریف مناسبی ندارد حتی قم در بعد مذهبی سهم ناچیز داشته و اگر از گردشگران کشورهای همسایه که ۳ یا چند شبانه روز در قم اقامت دارند بگذریم بیشتر زائران و گردشگران آن گذری هستند و زمان ماندگاری آنها بسیار اندک است.
اما اگر هم از برخی کاستی‌ها در صنعت گردشگری قم بگذریم عوامل دیگری هم به عنوان مانع و سنگ‌هایی است که بر سر راه حرکت قطار گردشگری قم دیده می‌شود از جمله نبود نگاه تخصصی به صنعت گردشگری؛ نبود حمایت از سرمایه‌گذاران این صنعت؛ چند صدایی و برنامه‌های جزیره‌ای و نگرش‌های متفاوت در سیاست‌گذاری‌ها همه و همه سنگ‌هایی است که بر ریل قطار گردشگری قم دیده می‌شود.
فرصت‌های پول سازی
رئیس اداره گردشگری سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری قم در گفت‌وگو با خبرنگار بازار ضمن تعریفی که از اقتصاد گردشگری دارد در ارتباط با نقش این صنعت بر اقتصاد شهر قم می‌گوید: اقتصاد گردشگری را باید چنین تعریف کرد؛ فعالیت‌هایی که به گردشگری در بخش‌های مختلف از حمل و نقل گرفته تا اقامت و اسکان، رستوران‌ها و مراکز تفریحی، اماکن و بناهای تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و آداب و رسوم و میراث فرهنگی است که همگی به ورود گردشگر مرتبط است.
حمید نادری می‌افزاید: از بلیتی که از آژانس یا استارتاپ گردشگری خریداری شده تا هواپیما یا قطار و اتوبوس و… تا محل اقامت در مقصد گردشگران را این طرف و آن طرف می‌برند، غذاها و نوشیدنی‌هایی که میل می‌شود، بازدید از اماکن و جاذبه‌ها، خریدهایی که انجام می‌شود و در نهایت هم برگشت به مبدأ، همگی طیف وسیعی از فعالیت‌ها هستند که برای آنها ارز (خارجی) یا پول (واحد پولی رایج) هزینه می‌شود لذا این چرخه را باید اقتصاد گردشگری نامید.
قم به برکت مضجع نورانی حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران و وجود چهار هزار امامزاده به یک شهر و قطب گردشگری دینی و مذهبی شهرت یافته است
به گفته وی، گردشگری در هر شهری توسعه و فعال شود به دنبال آن با رونق اشتغال روبروی می‌شویم؛ گردشگری کسب و کارهای دیگر را هم فعال می‌کند، بهترین صنعت برای جبران عقب ماندگی‌ها صنعت گردشگری است لذا به همین دلیل بسیاری از شهرها به دنبال این هستند که با یک برنامه‌ریزی جامع در قالب جشنواره و یا ایجاد جذابیت‌های خاص گردشگر را به شهر خود جذب کنند.
تزریق پول
رئیس اداره گردشگری سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری قم در ادامه عنوان می‌کند: کسی که از منطقه‌ای خارج می‌شود و به جای دیگری می‌رود به اقتصاد آن منطقه پول تزریق می‌کند و گویی در راه رشد و توسعه آن منطقه گام برداشته یا کالایی را از نقطه‌ای به نقطه دیگر صادر کرده است.
وی با بیان اینکه قم به برکت مضجع نورانی حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران و وجود چهار هزار امامزاده به یک شهر و قطب گردشگری دینی و مذهبی شهرت یافته است، افزود: در قم مشکل جذب گردشگر نداریم؛ در سه‌شنبه و پنج‌شنبه‌های هر هفته گردشگر و زائر به فراوانی داریم اما مشکل ما عدم ماندگاری مسافر و گردشگر است و برنامه‌ای هم نداریم که گردشگر را هدایت کنیم تا ظرفیت‌های گردشگری قم را بشناسد و به جای محصور شدن در یک زیارت با کل شهر و جاذبه‌های آن آشنا شود.
نادری با اشاره به موانع پیش روی گردشگری شهر قم اظهار می‌کند: در زمینه صنعت توریسم مسیر و راهبرد درستی تعریف نکردیم با توجه به ظرفیت‌های مطلوب قم جاذبه‌های این شهر را به خوبی معرفی نکردیم چرا که در کنار گردشگری مذهبی ما ظرفیت‌های دیگری از جمله گردشگری تاریخی و فرهنگی و طبیعی هم داریم که مورد غفلت قرار گرفته است.
گردشگری؛ خالق شغل و درآمد برای مقاصد گردشگری
یک دکترای تخصصی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، مدرس دانشگاه و مشاور شهرداری کلانشهر قم نیز در بیان نقش صنعت گردشگری در اقتصاد مقاصد گردشگری، می‌گوید: گردشگری در پنج دهه اخیر به عنوان یک فعالیت بشری و از صنایع با رشد بالا و گسترده شناخته شده است. گردشگری دارای طرف عرضه و تقاضا و محصولات مخصوص به خود با ویژگی‌های متمایز از سایر فعالیت‌های اقتصادی بوده و با استفاده از منابع اقتصادی دارای آثار مثبت یا منفی اجتماعی اقتصادی در سطوح ملی و بین‌المللی است.
آقازاده می‌افزاید: گردشگری و سفر قلب تپنده اقتصاد جهان است که اگر از کار بیفتند، اقتصاد جهان نیز فرومی‌پاشد گردشگری به همین یک دلیل ساده در صدر بخش‌های مهم اقتصاد و امنیت جهان قرار گرفته و از حدود یک دهه پیش هم عملکردی بهتر از دیگر بخش‌ها داشته است.
وی افزود: گردشگری خلق شغل می‌کند و نیروی انسانی در همه سنین و جنسیت در بخش‌های مختلف زنجیره آن به استخدام درمی‌آیند و این بزرگترین مزیت اقتصادی خواهد بود؛ گردشگری مانند بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی دیگر نوعی داد و ستد عرضه و تقاضا محور است و هر چقدر رونق بیشتری داشته باشد، کسب و کارهای مرتبط با آن به خصوص در صنف‌های خرد را به تحرک وامی‌دارد.
سرعت بالای صنعت گردشگری در تولید اشتغال
این کارشناس امور گردشگری با بیان اینکه یکی از بهترین مزیت‌های گردشگری امکان توازن منطقه‌ای و دست‌یابی به توسعه پایدار و همه‌جانبه در مناطق دارای ظرفیت رشد است. از این نظر گردشگری یکی از بهترین مسیرها برای جبران عقب ماندگی‌ها به خصوص در مناطق دورافتاده است، می‌گوید: گفته می‌شود سرعت اشتغال در بخش گردشگری ۲.۵ برابر دیگر بخش‌هاست. از سویی نیز بر اساس آمارها هر فعالیت و پروژه گردشگری به طور میانگین برای ۱۰ نفر اشتغال‌زایی می‌کند؛ در بسیاری از کشورها، میزان درآمدی که از گردشگری به دست می‌آید از مجموع درآمدهای مالیاتی بیشتر است.
گردشگری یکی از بهترین مسیرها برای جبران عقب ماندگی‌ها به خصوص در مناطق دورافتاده است
آقازاده در ادامه عنوان می‌کند: توریسم جهانی سالانه ۱۳۴۰ میلیارد دلار به اقتصاد جهانی کمک می‌کند که ۳۹ درصد آن به جیب دولت‌های اروپایی می‌رود؛ بنابراین جای تعجب نیست که ۵۲ درصد کل توریست‌های جهان نیز راهی کشورهای این منطقه می‌شود.
اشتغال بخش گردشگری
در ایران نیز بنا به آمارها ۲۴۰ هزار نفر به صورت مستقیم و ۵۵۰ هزار نفر غیرمستقیم در صنعت گردشگری مشغول به کارند. نمودار رشد تولید ناخالص داخلی در جهان بر اساس بخش‌های مختلف اقتصادی نیز نشان می‌دهد حوزه سفر و گردشگری بعد از بخش‌های ارتباطات و اطلاعات (۴.۸) و خدمات مالی (۳.۷) با ۳.۴ درصد بیشترین میزان رشد را دارد. اقتصاد گردشگری در میان تمامی بخش‌های اصلی اقتصاد رکورد زده و حتی از بخش‌هایی مانند کشاورزی نیز سبقت گرفته است.
حال با توجه به همه این تحلیل‌ها قم از مقاصد مهم گردشگری کشور است و طبق گفته‌های مسئولان میراث فرهنگی مراکز اقامتی قم این روزها از قبل رزرو و همگی اشغال هستند اما با وجود این همه گردشگر ورودی آن هم از کشورهای همسایه درآمدزایی و سهم اقتصاد قم ناچیز است چرا که از نبود زیرساخت مناسب و تصمیمات مناسب و یک صدایی رنج می‌برد.
نظر شما