توافق پاکستان_طالبان و آثار آن در بندر چابهار| آیا ترانزیت گندم هند به افغانستان متوقف خواهد شد؟

وحید پورتجریشی؛ بازار: روابط میان کشورهای منطقه و حتی بازیگران فرامنطقه ای با طالبان در افغانستان، علیرغم آنچه در ابتدای سقوط دولت غنی تصور می شد، هر روز رو به گسترش بیشتر بوده و در این میان، حتی بسیاری از قدرت های اروپایی مانند آلمان که پیشتر، هرگونه ارتباط دیپلماتیک با طالبان را دور از ذهن می دانستند، در عالی ترین سطح آماده تعامل با دولت طالبان شده اند. 

همچنین روز جمعه نیز آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده در جریان برگزاری گفتگوی خبری مشترک خود با وزیر خارجه قطر، از تعیین دولت دوحه به عنوان حافظ منافع آمریکا در افغانستان خبر داد. 

اما در این میان، دو کشور چین و پاکستان، از همان ابتدای امر نیز دستکم هیچ گونه رویکرد منفی در قبال طالبان نداشته و حتی عمران خان، نخست وزیر پاکستان بارها از جامعه جهانی درخواست کرده تا طالبان را به رسمیت شناخته و با این گروه همکاری کنند.

با گذشت کمتر از شش ماه از روی کار آمدن طالبان در افغانستان و تثبیت نسبی این گروه در هرم قدرت افغانستان، اکنون به نظر می رسد نوبت به تعمیق روابط با کشورهای منطقه و ایفای نقش در صحنه سیاست های منطقه ای و سپس در مقیاس جامعه جهانی از سوی دولت طالبان فرا رسیده است. 

در همین راستا، امیر خان متقی، وزیر خارجه و هیاتی از طالبان روز جمعه با عمران خان نخست وزیر پاکستان در اسلام آباد دیدار کردند. به گفته دفتر نخست وزیر پاکستان، عمران خان در این دیدار گفته برای حمایت از افغانستان برای غلبه بر چالش‌های وخیم، پاکستان اقلام ضروری غذایی از جمله گندم و برنج، تجهیزات فوریت‌های پزشکی و سرپناه را برای افغانستان فراهم خواهد کرد.

عمران خان افزود که به درخواست برادران افغان، انتقال گندم هند از طریق پاکستان را به صورت استثنایی اجازه می‌دهیم. نخست وزیر پاکستان همچنین گفت که امیدوار است دولت موقت طالبان به تعامل سازنده با جامعه جهانی ادامه دهد.

او گفته پاکستان پیوسته خواستار ارائه کمک‌های بشردوستانه فوری به افغانستان بوده است. نخست وزیر پاکستان همچنین بر نیاز فوری به آزادسازی دارایی‌های مسدود شده افغانستان و تسهیل امور بانکی برای جلوگیری از فروپاشی اقتصادی تاکید کرد.

ضرر چابهار از تعاملات طالبان با پاکستان؟!
بندر چابهار از جمله نقاط طلایی ایران است که در حاشیه آب‌های دریای عمان (منطقه مکران) واقع شده و نقش بسیار مهمی در ترانزیت کالا از جنوب آسیا به منطقه CIS، روسیه و شمال اروپا دارد. این بندر در فاصله ۷۰ کیلومتری بندر رقیب پاکستانی خود یعنی بندر گوادر واقع شده که پیمانکاری ساخت و توسعه بندر پاکستانی را دولت چین (در قالب پروژه CPEC) بر عهده دارد.

دولت هند نخستین بار در سال ۲۰۰۳ با انعقاد قراردادی با دولت وقت ایران، به عنوان پیمانکار وارد ساخت و توسعه پروژه بندر شهید بهشتی چابهار شد. البته حضور هندی‌ها در این پروژه در مقاطعی از زمان کمرنگ شده و حتی در سال ۲۰۱۶ در پی راه اندازی کمپین فشار حداکثری دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا به صفر رسید.

علیرغم موارد یاد شده، بخش عمده ای از گندم صادراتی هند به افغانستان حتی طی ۲۰ سال حضور نظامی آمریکا در این کشور، از طریق خاک ایران و مشخصا بندر چابهار مورد ترانزیت قرار می گرفت و اساسا به همین دلیل، در دوران ریاست جمهوری ترامپ که تمامی بنادر ایران مورد تحریم ایالات متحده قرار گرفت، چابهار به عنوان تنها بندر ایرانی، با فشار و رایزنی هند و افغانستان، از تحریم های واشنگتن معاف شد.

چابهار، بدون شک اصلی ترین گزینه ارتباط تجاری میان هند و افغانستان در زمان دولت های غنی و کرزی محسوب میشد. نخستین صادرات میوه افغانستان به هند از طریق همین بندر در ۱۳ شهریور سال ۹۸ آغاز شده و البته یک سال بعد، یعنی در ۱۵ شهریور سال ۹۹، نخستین محموله صادراتی گندم هند به مقصد افغانستان به وزن ۶۱ هزار تن نیز از طریق همین بندر طلایی ایرانی صادر شد.

اما سوال اصلی اینجاست که در صورت اجرایی شدن توافق پاکستان با طالبان برای ترانزیت محصولات غذایی و دارویی هند به افغانستان از طریق خاک پاکستان، تکلیف بندر چابهار چه خواهد شد؟ آیا باز هم می توان مانند گذشته بر روی درآمد سرشار حاصل از سود ترانزیت کالای هند به نه تنها افغانستان، بلکه آسیای میانه از طریق بندر چابهار حساب کرد؟ 

لزوم فعالسازی دیپلماسی اقتصادی دولت در منطقه
یکی از تفاوت های اصلی سیاست خارجی پاکستان و ایران در قبال افغانستان در دوران طالبان، تمرکز بیشتر اسلام آباد بر توسعه مناسبات اقتصادی گسترده خود با کابل در قیاس با تهران است.

به نظر می رسد پاکستان در زمینه دیپلماسی اقتصادی خود در قبال افغانستان بسیار فعالتر از تهران عمل کرده و علیرغم مدعیات خود در زمینه لزوم روی کار آمدن دولتی فراگیر در افغانستان، به دنبال تامین منافع اقتصادی خود طی چند ماه گذشته و از طریق توسعه مناسبات خود با طالبان بوده است. 

پاکستان به خوبی این نکته را درک کرده که دولت برآمده از طالبان، دارای مقبولیت و مشروعیت چندانی در جامعه بین المللی نیست که بتواند حتی پول های بلوکه شده افغانستان در بانک های خارجی را آزاد کند. از سوی دیگر، بحران مواد غذایی و دارویی در کنار بیکاری گسترده در افغانستان، طالبان را مجبور به ایجاد روابط گسترده با هر کشوری خواهد کرد که دست دوستی و همکاری به سمت آنها دراز کند. 

از سوی دیگر، با توجه به حضور پر رنگ چین به عنوان شریک استراتژیک پاکستان در افغانستان و همکاری میان پکن و اسلام آباد به ویژه در پروژه های زیربنایی پاکستان مانند ساخت کریدور عظیم CPEC، به نظر میرسد باید در آینده نزدیک منتظر شنیدن اتصال مسیر ترانزیتی چین و پاکستان به بخش جنوبی کشورهای آسیای میانه ثثمانند ازبکستان و ترکمنستان در راستای تکمیل مسیر راه ابریشم یا همان پروژه «یک کمربند - یک جاده» باشیم.