روسیه مانع احداث کریدور زنگه زور نمی شود| راه زمینی ایران با ارمنستان برقرار خواهد بود!

تهمینه غمخوار؛ بازار: بر اساس بند نهم توافق آتش بس سال گذشته میان آذربایجان و ارمنستان که در حدود چهار هفته درگیر جنگ و درگیری در منطقه کوهستانی قره باغ بودند، فعال شدن محورهای مواصلاتی ذکر شده، در حالی که سخنی از ایجاد کریدور و جاده به میان نیامده است.

با این حال، الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان در همایش «نگاه نو به قفقاز جنوبی؛ توسعه و همکاری پس از مناقشه» که اخیراً در باکو برگزار شده، با توسل به زور و تحت تاثیر تحرکات ترکیه و اسرائیل صحبت از کریدور موسوم به زنگزور را بدون حضور ایران مطرح کرده است؛ در حالی که این ادعای ارضی الهام علی اف، می تواند به منزله حذف ایران از تمامی معادلات انرژی و ترانزیتی منطقه قفقاز جنوبی و قطع ارتباط با ارمنستان باشد. 

حال با توجه به تاکید مقامات ایرانی و ارمنی در گسترش روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه و تشکر مقامات ارمنستان از مواضع سازنده ایران در منطقه و این موضوع که جمهوری اسلامی در قبال ارمنستان نقش همسایگی خود را به درستی ایفا کرده و تلاش نموده تا طبق یک راهبرد کلان همسایه ای امن و قدرتمند باشد، در حال حاضر معامله بر سر مناطقی از خاک ارمنستان و جمهوری آذربایجان مطرح است و به گونه ای جدی در حال پیگیری از سوی باکو می باشد که در نتیجه آن بخشی از خاک ارمنستان که هم مرز با جمهوری اسلامی ایران است به جمهوری آذربایجان واگذار می‌شود و عملا ارمنستان مرز خود با ایران را از دست می‌دهد.

در همین راستا و بر اساس اهمیت این موضوع، خبرنگار بازار در گفتگویی با «اندرو کوریبکو»، نویسنده، تحلیل‌گر ارشد سیاسی و عضو هیئت‌ علمی موسسه مطالعات استراتژیک و آینده‌پژوهی دانشگاه دوستی روسیه به بررسی چالشهای موجود در رابطه با این کریدور و رویکرد جمهوری آذربایجان و ارمنستان پرداخته است.

حوزه‌های پژوهشی کوریبکو، این نویسنده آمریکایی ساکن روسیه سیاست خارجی و ژئوپلیتیک روسیه، استراتژی ایالات‌متحده در اوراسیا، تاکتیک‌های تغییر رژیم، انقلاب‌های رنگی و جنگ‌ های نامتعارف است. کتاب او «جنگ‌های ترکیبی: رویکرد غیر مستقیم انطباقی برای تغییر رژیم»  اوضاع سوریه و اوکراین را مورد تجزیه‌ و تحلیل قرار می‌دهد و از الگوی جدیدی از جنگ استراتژیک توسط ایالات‌متحده پرده برمی‌دارد.

مشروح مصاحبه به شرح زیر است:

* در پی جنگ اخیر قره باغ، جمهوری آذربایجان قصد دارد با ایجاد کریدوری که آنرا«زنگزور» نامیده، ارتباط زمینی ایران و ارمنستان را قطع کند. اهمیت این کریدور برای جمهوری آذربایجان چیست؟
برخی از شفاف سازی ها قبل از پاسخ به سوال انجام می شود، زیرا به گونه ای مطرح شده است که دلالت بر اطلاعات خلاف واقع دارد. در بند نهم و پایانی آتش بس با وساطت مسکو در نوامبر ۲۰۲۰ موارد زیر تصریح شده است:

کلیه اتصالات اقتصادی و حمل و نقل در منطقه باید گشوده شود. جمهوری ارمنستان، امنیت ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را تضمین می کند تا بتواند حرکت بدون مانع افراد، وسایل نقلیه و بارها را در هر دو جهت ترتیب دهد. در همین حال، سرویس گارد مرزی سرویس امنیت فدرال روسیه، مسئول نظارت بر ارتباطات حمل و نقل خواهد بود که طبق توافق طرفین، خطوط حمل و نقل جدیدی برای اتصال جمهوری خودمختار نخجوان و مناطق غربی آذربایجان ایجاد می شود.  

آذربایجان از این کریدور به عنوان کریدور زنگزور یاد می کند، اصطلاحی که ارمنستان با آن مخالفت می کند، اما نمی توان انکار کرد که هر سه طرف یعنی هر دو کشور و روسیه، برای ساختن یک کریدور در سراسر آن کشور محصور در خشکی توافق کردند.

 نکته مهم این است که این کریدور توسط سرویس گارد مرزی روسیه نیز تحت نظارت خواهد بود. بنابراین، این واقعیت با این ادعا که جمهوری آذربایجان، قصد قطع ارتباط زمینی ایران و ارمنستان را دارد، در تناقض است. هیچ چیزی قطع نمی شود و این کریدور چه با نام زنگزور یا هر چیز دیگری، توسط روسیه محافظت می شود و پس از اتمام آن، تقویت ادغام اقتصادی منطقه ای صورت می گیرد.

* کریدور مذکور برای ایران که قطع دسترسی زمین به ارمنستان را خط قرمز خود می داند، چه اهمیتی دارد؟
کریدور زنگزور دسترسی زمینی ایران با ارمنستان را قطع نمی کند! اهمیت این کریدور برای ایران این است که تجارت جمهوری آذربایجان را بین مناطق غربی و شرقی خود در سراسر شمال جمهوری اسلامی و همچنین تجارت خود با ترکیه را در همان مسیر کاهش می دهد.

 اگرچه این امر ممکن است به ایجاد زیان و ضررهای اقتصادی برای ایران منجر شود، این کشور همچنان می تواند از جمهوری آذربایجان به عنوان یک کشور ترانزیت برای تجارت با روسیه از طریق کریدور ترابری شمال به جنوب (NSTC) که این سه کشور و هند رسماً بخشی از آن هستند، استفاده کند؛ اگر روابط سیاسی بین باکو و تهران بهبود یابد.

نباید به کریدور زنگزور به عنوان «خط قرمز» نگاه کرد، زیرا این بدان معناست که ایران با بند نهم آتش بس نوامبر ۲۰۲۰ به وساطت مسکو مخالف است

در هر صورت، نباید به کریدور زنگزور به عنوان «خط قرمز» نگاه کرد، زیرا این بدان معناست که ایران با بند نهم آتش بس نوامبر ۲۰۲۰ به وساطت مسکو مخالف است. حداقل از نظر سیاست رسمی کشور، چنین چیزی نیست، بنابراین با توجه به حساسیت موضوع، از چنین برداشت هایی باید اجتناب شود، به ویژه برای روسیه که قصد دارد سرویس حفاظتی مرزی خود را برای حفاظت از آن کریدور اعزام کند.

* راه زمینی ایران و ارمنستان تنها راه زمینی است که ایران را به اتحادیه اقتصادی اوراسیا وصل می کند. این اتحادیه نیز توسط روسیه ایجاد شد. در این رابطه ، موضع روسیه در این کریدور چیست و آیا حاضر است راه زمینی ایران به ارمنستان را قطع کند؟
دو نکته مهم باید فوراً روشن شود. اول: روسیه کریدور زنگزور را مسدود نمی داند، زیرا مسکو متعهد به اعزام خدمات گارد مرزی خود به منظور حفاظت از آن در بند نهم آتش بس نوامبر ۲۰۲۰ که خود کرملین به آن کمک کرده بود، شده است.

و دوم: در حالی که ارمنستان در واقع عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه (EAEU) است، این کشور در مجاورت روسیه نیست و تنها می تواند از طریق گرجستان همسایه و از لحاظ تئوری از طریق جمهوری آذربایجان با این کشور به تجارت بپردازد.

تجارت روسیه و ایران می تواند در سراسر آذربایجان یا دریای خزر ادامه یابد و به هیچ وجه تحت تأثیر کریدور زنگزور قرار نخواهد گرفت

با روشن شدن آن دو نکته مهم، اکنون می توان به این سوال پاسخ داد. موضع و رویکرد روسیه این است که کریدوری که در آتش بس در نوامبر ۲۰۲۰ مقرر شده، تحولی مثبت است که باید اجرا شود. این امر نه برای ارمنستان و نه برای ایران هیچ تهدیدی ندارد بلکه می تواند به پیشبرد اتصال اقتصادی منطقه ای کمک کند و بنابراین در نهایت روابط سیاسی بهتر بین همه را تشویق می کند.

تجارت روسیه و ایران می تواند در سراسر جمهوری آذربایجان یا دریای خزر ادامه یابد و به هیچ وجه تحت تأثیر کریدور زنگزور قرار نخواهد گرفت.

* با توجه به تحولات در قفقاز جنوبی و تنش بین ایران و جمهوری آذربایجان، ایران مسیرهای دریایی را برای رسیدن به روسیه فعال کرده است. آیا این مسائل جمهوری آذربایجان را در موقعیت ضعف ژئوپلیتیکی قرار می دهد؟
تنشهای اخیر بین جمهوری آذربایجان و ایران مایه تأسف است و متقابلاً مضر است؛ به این معنا که این تنش برای کریدور شمال_جنوب که روسیه و هند در آن شرکت دارند، چالشی ایجاد می کند.

اگر روابط جمهوری آذربایجان و ایران بهبود نیابد و تهران تجارت از طریق سرزمین همسایه شمالی خود را از نظر سیاسی غیرقابل قبول تلقی کند، این مسیر همچنان می تواند از دریای خزر عبور کند. از این نظر، جمهوری آذربایجان می تواند بیشترین ضرر را داشته باشد، اما این ضررها فقط به تجارت آینده اشاره دارد.

با توجه به وضعیت فعلی، جمهوری آذربایجان از زمانی که اقتصاد این کشور قوی و متنوع است، هیچ چیز را از دست نداده است. در خصوص موقعیت ژئواستراتژیک خود، جمهوری آذربایجان علی رغم تنش های اخیر با ایران در واقع کاملاً قوی است و قدرتمندانه عمل می کند. 

اگر روابط با ایران بهبود یابد، کریدور شمال_جنوب اگر به جای عبور از دریای خزر از طریق آذربایجان همانطور که در ابتدا برنامه ریزی شده بود، از آذربایجان عبور کند، کارآمدتر خواهد بود 

البته اگر تنش ها وجود نداشت، شرایط مطلوبتری وجود داشت، اما وجود آنها جمهوری آذربایجان را در موقعیت ضعیفی قرار نمی دهد. روابط با روسیه از زمان استقلال، بهتر از هر زمان دیگری است، در حالی که ترکیه متحد جمهوری آذربایجان است.

باکو همچنین در پی حمایت استراتژیک اسلام آباد از باکو در جنگ قره باغ در سال گذشته، پیشگام روابط استراتژیک با پاکستان بوده است. علاوه بر این، جمهوری آذربایجان یک کشور ترانزیتی در امتداد کریدور میانی ترکیه و چین است که در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی امتداد دارد. با در نظر گرفتن این مشاهدات، می توان گفت که موقعیت جمهوری آذربایجان همچنان چشمگیر است.

اگر روابط با ایران بهبود یابد، این امر حتی قوی تر خواهد بود، زیرا کریدور شمال_جنوب اگر به جای عبور از دریای خزر از طریق جمهوری آذربایجان همانطور که در ابتدا برنامه ریزی شده بود، از جمهوری آذربایجان عبور کند، کارآمدتر خواهد بود.

امیدوارم این دو کشور بتوانند برای بهبود روابط خود با توجه به منافع متقابل ذاتی در انجام این کار از طریق کریدور شمال_جنوب و احیای ثبات در منطقه، به تفاهم عملگرا برسند.

البته، هرچه زمان بیشتری طول بکشد تا این اتفاق بیفتد، به احتمال زیاد طرفهای ثالثی مانند ایالات متحده سعی خواهند کرد از تنش های خود برای تجزیه و اداره آن کشورها سوء استفاده کنند.