بازار؛ گروه استانها: خراسان رضوی از شمال و شمال شرق به طول تقریبی ۵۳۱ کیلومتر و ۶۰۰ متر دارای مرز مشترک با جمهوری ترکمنستان و از شرق به طول حدود ۳۰۲ کیلومتر مرز مشترک با جمهوری اسلامی افغانستان دارد.
هشت شهرستان شامل قوچان، درگز، کلات، سرخس، صالح‌آباد، تربت‌جام، تایباد و خواف با مجموع جمعیت ۸۶۶ هزار نفر از مجموع ۲۹ شهرستان استان خراسان رضوی واقع در نوار شرقی این استان با کشورهای جمهوری ترکمنستان و جمهوری اسلامی افغانستان هم‌مرز هستند.
مرز مشترک شهرستان‌های قوچان، درگز، کلات، سرخس و صالح‌آباد با کشور جمهوری ترکمنستان و شهرستان‌های تربت‌جام، تایباد و خواف با جمهوری اسلامی افغانستان است.
در این میان بازارچه‌های مرزی در این مناطق در طی سال‌های گذشته نقش بسیار مهمی در ارتزاق و همچنین ایجاد اشتغال توانسته ایفا کنند و معیشت افزون بر دو هزار خانواده را به خود گره بزنند اما با وقوع کرونا و هم چنین تغییر رفتار برخی همسایگان مدتی است که این بازارچه ها از رونق اقتصادی فاصله گرفته و غرفه های آن مانند بازارچه باجگیران خاک می خورند.
در این راستا به‌منظور آشنایی با آخرین وضعیت بازارچه‌های مرزی این استان با هادی حقیقی مدیر بازارچه‌های مرزی خراسان رضوی ساعتی را به گفت و نشستیم.
* چند بازارچه مرزی در استان داریم؟
استان خراسان رضوی دارای ۳ بازارچه مرزی مصوب است که ۲ تا از این بازارچه‌ها با کشور افغانستان و یک بازارچه با کشور ترکمنستان است.بازارچه های دوغارون و بازارچه مرزی سنگان خواف با کشور افغانستان و بازارچه مشترک مرزی باجگیران با کشور ترکمنستان هم مرز است.
* چند بازارچه در حال حاضر فعال است؟
از این بازارچه‌ها بازارچه مرزی دوغارون فعال بوده البته به‌صورت یک‌طرفه در حال مبادله کالا است و فقط از بازارچه مذکور کار صادراتی انجام می‌شود و واردات فعلاً متوقف است.
* سرنوشت بازارچه مرزی که قرار بود در سنگان خواف ایجاد شود چه شد؟
بازارچه مرزی سنگان خواف پس از تصویب و ساخت بازارچه به دلیل عدم همراهی طرف افغانستانی هنوز بازگشایی نشده است.
* دلیل تعطیلی بازارچه مرزی باجگیران چیست؟
بازارچه مرزی باجگیران نیز که بر اساس پروتکل مشترک دو کشور تأسیس و راه‌اندازی شده است تا بهمن ۹۸ فعال بود ولی به دلیل شیوع بیماری کرونا و توقف ورود اتباع دو کشور به بازارچه‌ها به دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی تعطیل شده است.
در این راستا ترکمنستان تلاش می‌کند ارتباطات مردم کشورش با سایر نقاط به دلیل شرایط ویژه شیوع کرونا، تحت کنترل باشد و تا زمانی که شرایط در ترکمنستان از این نظر به درجه اطمینان‌بخش نرسد، امکان فعالیت بازارچه باجگیران میسر نیست.
* ظاهراً تعطیلی ابن بازارچه مشکلات بسیاری برای مرزنشینان به همراه داشته است؟
بله تعطیلی این بازارچه نه‌تنها موجب بیکار شدن و از دست دادن شغل بسیاری از افرا شده بلکه بسیاری از مبادلات تجاری را بلاتکلیف گذاشته است.
در حال حاضر خیلی از افراد و تجار ایرانی از اتباع کشور ترکمنستان طلب داشته و هزینه‌های مراودات قبلی به دلیل قطع ارتباط تجاری در مرز بلاتکلیف مانده و هیچ شخصی نیز در این راستا پاسخ‌گو نیست.
* در رابطه با بازگشایی این بازارچه آیا اقدامی شده است؟
پیش‌ازاین با پیگیری نماینده شهرستان هیئتی از مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین مسئولان وزارت امور خارجه در شمال و شمال شرق از این مرز بازدید داشتند لذا موضوع و مشکلات مردم منطقه برای آن‌ها روشن بوده و نیاز به تصمیم‌گیری در سطح فراملی و بین‌المللی دارد.
* آیا امیدی به رونق گرفتن مجدد آن هست؟
با کنترل شیوع بیماری کرونا واکسیناسیون عمومی در دو کشور می‌توان انتظار داشت تا در نیمه دوم سال جاری مقدمات بازگشایی مجدد بازارچه بازیگران فراهم گردد و مبادله کالاها توسط مرزنشینان دو کشور از سر گرفته شود.
به هر ترتیب ازجمله شرایط ایجاد بازارچه مرزی، تولیدات منطقه و محصولاتی است در آن منطقه وجود دارد و اشتغالی که می‌تواند برای دو طرف ایجاد کند باید برابر باشند که نیازمند تفاهم دوطرفه است.
* مزیت بازارچه های مرزی چیست؟
بازارچه مرزی بخشی از مراودات ما را با کشور همسایه شکل می‌دهد؛ بخشی از این تبادلات برای مرزنشینان بازارچه‌ها مثبت است و در هر نقطه‌ای که استعداد آن وجود داشته باشد به اشتغال مرزنشینان و به رفع نیازمندی‌های ما برای واردات و محصولات صادراتی کمک شایانی می‌کند لذا تمام تلاش ما اینست که باری دیگر این رونق به بازارچه های مرزی باز گردد.
به‌طورمعمول کالاهایی از طریق بازارچه مرزی مبادله می‌شود که از طریق گمرک صرفه اقتصادی ندارند، مانند صادرات گل از بازارچه باجگیران به ترکمنستان؛ و این همان تجارت چمدانی است که در قالب بازارچه نهادینه و قانونمند شده است و وضعیت خوبی هم برای مردم مرزنشین به دنبال دارد.
تجارت مرزی تأثیر مستقیم بر تولید استان دارد زیرا برخی صنایع کوچک ما در استان تولیداتشان صرفاً برای کشورهای همسایه و باهدف صادرات به همان کشورهای مقصد انجام می‌شود بر این اساس، پویایی تجارت مرزی در بازارچه‌ها هم به رونق اقتصاد استان و هم ایجاد اشتغال برای مرزنشین‌ها کمک خواهد کرد.
هدف از ایجاد بازارچه‌های مرزی به‌عنوان یک پتانسیل بالقوه در مناطق مرزی برای ایجاد اشتغال و توانمندسازی اقتصادی مردم ساکن این مناطق و گسترش مبادلات اقتصادی که درنهایت موجب گسترش روابط سیاسی و فرهنگی بین کشورها می‌شود موردتوجه کارشناسان و فعالان اقتصادی است و لذا با تعطیلی این بازارچه‌ها این روابط و مزیت‌ها نیز دستخوش مشکلات می‌شود.
* راه‌اندازی یک بازارچه مرزی چقدر اشتغال‌زایی به همراه دارد؟
با تأسیس هر بازارچه جدید مرزی امکان ایجاد فرصت‌های شغلی برای حدود ۳۰۰نفر به‌صورت مستقیم و بیش از همین تعداد اشتغال‌زایی غیرمستقیم خواهد بود.
تجارت مرزی تأثیر مستقیم بر تولید استان خواهد داشت زیرا برخی صنایع کوچک تولیداتشان صرفاً برای کشورهای همسایه و باهدف صادرات به همان کشورهای مقصد انجام می‌شود بر این اساس، پویایی تجارت مرزی در بازارچه‌ها هم به رونق اقتصاد استان و هم ایجاد اشتغال برای مرزنشین‌ها کمک خواهد کرد
* در منطقه ویژه اقتصادی سرخس نیز قرار بود یک بازارچه راه‌اندازی شود؟
بله ساختمانی در منطقه ویژه اقتصادی سرخس وجود دارد که فضایی برای فعالیت دو طرف را فراهم کرده و در دوطبقه مجزا امکان فعالیت طرف ایرانی و طرف ترکمنستانی در قالب بازارچه مشترک مرزی میسر است.لذا سال گذشته خراسان رضوی به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران از طریق سفارت به‌طرف ترکمنستانی اعلام کرد که برای انجام رویه بازارچه‌ای و تأمین تسهیلات موردنظر برای فعالیت بازرگانان در دو طرف مرز سرخس آمادگی کامل دارد.
درمجموع در صورت اعلام موافقت طرف ترکمنستانی آماده واگذاری مکان موردنظر برای فعالیت مشترک بازارچه‌ای در مرز سرخس هستیم.
* وضعیت دادوستد در بازارچه‌ها امسال نسبت به سال گذشته چگونه است؟
ازآنجاکه عمده فعالیت بازارچه مرزی دوغارون صادرات میوه و تره‌بار و سبزی‌ها و کالاهای فسادپذیر است در سال جاری در بازارچه مرزی دوغارون رشد عملکرد خوبی را شاهد هستیم.
* بازارچه‌های مرزی استان برای چند نفر ایجاد اشتغال کردند؟
از مسیر فعالیت بازارچه مشترک مرزی باجگیران بیش از ۴۰۰ خانوار به‌صورت مستقیم و بیش از ۲۰۰ خانوار به‌صورت غیرمستقیم اشتغال‌زایی شده بود که این ارقام برای بازارچه مرزی دوغارون به‌صورت مستقیم بیش از ۸۰۰ خانوار و به‌صورت غیرمستقیم برای بیش از ۴۰۰ خانوار اشتغال‌زایی ایجادشده بود.
* کمبود امکانات رفاهی در بازارچه‌های مرزی به‌ویژه در دوغارون همواره موردانتقاد است در این راستا چه باید کرد؟
با توسعه عملکرد بازارچه مرزی دوغارون زمینه احداث امکانات رفاهی موردنیاز ازجمله نمازخانه سرویس بهداشتی رستوران پیش‌بینی و در حال ساخت است که به‌زودی قسمت‌هایی از آن مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت و همچنین برای توسعه خدمات مزبور از بخش خصوصی متقاضی نیز استفاده خواهد شد.
نظر شما