بازار؛ گروه استانها: بر اساس آمارهای رسمی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد ۳۰ درصد محصولات کشاورزی در ایران به ضایعات تبدیل می‌شود، یعنی از حدود ۱۱۷ میلیون تن تولیدات کشاورزی در ایران سالانه ۳۰ میلیون تن آن در هنگام و پس از برداشت از بین می‌رود.
بر اساس آخرین آمار سازمان خواروبار جهانی (فائو) رتبه نخست هدر رفت ضایعات محصولات میوه و تره‌بار نیز به ایران اختصاص‌یافته است. در استان خراسان رضوی نیز سالانه حدود هشت میلیون تن انواع محصولات باغی و زراعی برداشت می‌شود که به‌این‌ترتیب و بر اساس آمار اعلامی از سوی فائو، ۳۰ در صد از این میزان تولید یعنی ۲/۴ میلیون تن آن تباه می‌شود. دراین‌بین میزان آب مصرفی برای تولید این مقدار محصول در استان خراسان رضوی افزون بر یک میلیارد مترمکعب در سال برآورد می‌شود. به همین دلیل توجه به مقوله ضایعات به دلیل افزایش بی‌رویه جمعیت، کاهش منابع طبیعی، امکانات و منابع محدود حائز اهمیت است.
در استان خراسان رضوی یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین در طول سال به زیر کشت ۸۳ نوع محصول می‌رود که نتیجه آن برداشت هشت میلیون تن انواع محصولات باغی، زراعی و دامی است که ۹۰۰ هزار هکتار از این سطح کشت مربوط به زراعت و ۳۰۰ هزار هکتار آن باغ است.
مشکل قابل‌حل
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در گفت‌وگو با بازار اذعان می‌کند: ضایعات محصولات کشاورزی تنها در حوزه تولید نیست بلکه در مرحله کاشت، داشت، برداشت،حمل‌ونقل و نگهداری و ذخیره‌سازی و مصرف نیز ما شاهد ضایعات کشاورزی هستیم که البته با مدیریت و بیهنه سازی فرایند کاشت تا برداشت می‌توانیم این نقش را مهندسی و نظارت کرد و در پایان از ضایعات کشاورزی که اجتناب ناپذیر است برای تولید کود باکیفیت اقدام کرد.
دکتر مجید رضایی فریمانی در پاسخ به این سؤال که این محصولات ضایع‌شده در استان خوراک چند انسان یا حتی دام را تأمین کند پاسخ می‌دهد: این سؤال به‌گونه‌ای سبب فرافکنی می‌شود .
وی می‌افزاید: این مشکل به‌راحتی با توسعه مدیریت در تمام حوزه‌های کشاورزی قابل‌حل است و تخصیص منابع کمک مؤثری به این موضوع است .
رضایی به ما می‌گوید: تاکنون در حوزه صنایع تبدیلی و غذایی محاسبه‌ای برای ارائه عددی انجام‌نشده است ولی چون صنایع تبدیلی و غذایی متولی تولید غذای انسان و حیوان و تولید کود است می‌توان گفت اگر مدیران بتوانند از واحدهای تولیدی حمایت کنند ضایعات از مرحله تولید تا مصرف از سفره به صفر برسد.البته در کشورهای توسعه‌یافته منهای غذای انسان و دام ، تولید الکل ، بیوگازوئیل ، بیوگاز و ...از محصولات کشاورزی و ضایعات انجام می‌شود.
ضرورت توسعه بازرگانی
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بابیان اینکه در صورت افزایش صادرات و دوران پسا کرونا و حل مشکل تحریم شاهد شکوفایی در کیفیت بسته‌بندی و نوع عرضه میوه تازه و محصولات کشاورزی به بازارهای جهانی خواهیم شد بیان می‌کند: البته ذکر این موضوع لازم است که هم‌اکنون تعداد زیادی از صادرکنندگان با توجه به مشکلات صادرات محصولات کشاورزی و غذایی جزو صادرکنندگان خوب بوده و توانسته‌اند بازارهای هدف را شناسایی کرده و به آن‌ها محصولات کشاورزی صادر کنند.
وی ابراز می‌کند: توسعه بازرگانی و تولید محصولات باکیفیت و استفاده از صنایع تبدیلی و بسته‌بندی مناسب می‌تواند صادرات محصولات کشاورزی باکیفیت و کاهش ضایعات را به همراه داشته باشد.
وی ارتقای جایگاه صنایع تبدیلی و غذایی در وزارت جهاد کشاورزی را راهکار جلوگیری از ضایعات کشاورزی عنوان کرده و به ما می‌گوید: البته این وظایف از سال ۹۵از سوی سازمان صمت به جهاد کشاورزی واگذارشده است.
آبی که هدر می‌رود
بدون شک و بنا بر اظهارات مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هر محصولی که به مرحله برداشت می‌رسد باید پروسه‌ای را شامل کاشت و داشت طی کند و لذا برای برداشت هر محصول زمان و هزینه بسیار زیادی تلف و هدر می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مصرف آب است.
قائم‌مقام مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی بر همین اساس افزایش میزان ضایعات به‌ویژه در محصولات کشاورزی را در حقیقت تضییع آب‌های زیرزمینی و قابل شرب می‌داند و به بازار می‌گوید: اصلاح الگوی کشت در این راستا و تولید با فناوری‌های نوین و استفاده از محصولات کم آب باید به‌طور ویژه در دستور کار قرار گیرد و برای آن برنامه‌ریزی کرد.
محمد علایی با اشاره به این موضوع که شاخص میانگین تولید ماده خشک به ازای مصرف یک مترمکعب آب در جهان ۲.۵ کیلوگرم و در کشورهای پیشرفته ۳.۵ کیلوگرم است به ما می‌گوید: این رقم در ایران تا چند سال پیش ۸۰۰ گرم بود و اکنون به یک کیلوگرم افزایش‌یافته است.
قائم‌مقام مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با اشاره به اینکه متأسفانه مصرف آب در ایران سه برابر مصرف و میانگین جهانی است ابراز می‌کند: بخش عمده‌ای از آب ای زیرزمینی که اغلب از چاه‌های عمیق و قنات‌ها تأمین می‌شود برای کاهش و برداشت محصولات آب‌دوست استفاده می‌شود و درنهایت مشاهده می‌شود که به چه سادگی به دلیل نبود صنایع تبدیلی و یا بی‌توجه به استانداردهای حمل و بارگیری و یا محرومیت از صنایع بسته‌بندی این محصولات هدر داده‌شده و دور ریخته می و شد.
وی میزان آب مصرفی ضایعات کشاورزی در خراسان رضوی را حدود یک میلیارد مترمکعب برآورد می‌کند و می‌افزاید: در این راستا ضرورت دارد تا در برنامه الگوی کشت تجدیدنظر شود.
وی ابراز می‌کند: به‌طور مثال باید از کشت محصولات آب‌دوست حتی‌الامکان پرهیز کرد.
علایی البته مصرف و تضییع آب را تنها به الگوی کشت و کاشت گیاهان و محصولات آب‌دوست منحصر ندانسته و می‌گوید: متأسفانه بسیاری از شبکه‌های آبیاری ما در روستاها سنتی و فاقد استانداردهای لازم است و یا هنوز بسیاری از مزارع به‌صورت غرقابی آبیاری می‌شوند لذا این موضوع نیز خود به هدر رفت منابع آبی دامن می‌زند و باید نسبت به اصلاح آن اقدام کرد.
وی با اشاره به اینکه هدر رفت در برخی از شهرهای استان حتی تا ۵۰ درصد مشاهده می‌شود اظهار می‌کند: اصلاح شبکه‌های انتقال و توزیع آب و جلوگیری از هدر رفت آب در این راستا ضرورتی است که باید به‌طورجدی به آن پرداخته شود.
چگونه آب را مدیریت کنیم؟
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در گفت‌وگو با بازار در خصوص چرایی عدم رعایت الگوی کشت به ما می‌گوید: در بحث اصلاح الگوی کشت نیاز به قانون‌گذاری داریم.
غلامحسین ساربان می‌افزاید: در این راستا نیازمند اهرم اجرایی هستیم لذا باید برای جا انداختن این بحث قانون‌گذاری لازم صورت گیرد و بدون الزام قانونی، این کار شدنی نیست.
وی بابیان اینک مدیریت و مصرف بهینه آب بسیار حائز اهمیت است اظهار می‌کند: می‌توان با استفاده از یک مترمکعب آب در حوزه پسته و زعفران درآمد سرشاری داشت اما این در حالی است که پسته را به افغانستان می‌فروشیم و آن‌ها باقیمتی چند برابر صادر می‌کنند لذا این فرایندها نیاز به اصلاح و بازبینی دارد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه باید استراتژی خود را درزمینهٔ مصرف آب‌های موجود مشخص کنیم ادامه می‌دهد: به‌طور مثال انجام کشت فرا سرزمینی یکی از راه‌های خوب برای خروج از بحران‌های خشک‌سالی و کم‌آبی است زیرا وضعیت کشورهای همسایه ما درزمینهٔ آبی بهتر است.
وی خاطرنشان می‌کند: بیشترین ارزش اقتصادی آب ابتدا در بحث شرب و سپس تجارت و صنعت است و کمترین ارزش در بخش کشاورزی است اما بیشترین مصرف مربوط به این بخش است. بنابراین باید یک تغییر استراتژیک داشته باشیم و با سطحی از فنّاوری به آن دست‌یابیم.
ساربان اظهار می‌کند: افغانستان از ۱۲۰۰ هکتار زمین حاصلخیز در مجاورت مرزهای ما با عمق آب ۱۷ متر به‌خوبی استفاده کرد اما ما ورود نکردیم. این در حالی است که اگر ما از این فرصت‌ها استفاده نکنیم، دیگر کشورها بهره می‌برند. همان‌طور که امروز ترکمنستان در مرز ما اقدامات خوبی انجام می‌دهد.
چه باید کرد؟
حسین طبسی کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی در گفت‌وگو بازار اظهار می‌کند: به دلیل اینکه در کشور از فنّاوری‌های لازم برای تبدیل ضایعات برخوردار نیستیم و در این راستا سرمایه‌گذاری انجام‌نشده لذا بسیاری از محصولاتی که می‌تواند با تبدیل به مواد غذایی برای دام و یا دیگر صنایع مورداستفاده قرار گیرد به‌راحتی از دسترس ما خارج می‌شود.
وی اظهار می‌کند: نبود صنایع تبدیلی موجب می‌شود تا فرارسیدن فصل برداشت هر محصول کشاورز برای جلوگیری از فساد بیشتر محصول، محصول خود را روانه بازار می‌کند که متأسفانه با بی‌رغبتی واسطه گران مواجه می‌شود.
وی بیان می‌کند: کشاورز دو انتخاب دارد یا بایستی محصول را باقیمت بسیار پایین عرضه کند یا اینکه شاهد فساد محصول خود باشد لذا همه‌ساله ما شاهد ضرر و زیان کشوران هستیم.
این کارشناس اقتصاد کشاورزی با اشاره به پتانسیل‌های کشاورزی در این استان مانند تولید گوشت و شیر یا تخم‌مرغ و یا حتی محصولاتی مانند گوجه‌فرنگی ابراز می‌کند: درحالی‌که ما با چندین کشور هم‌مرز بوده و می‌توانیم مازاد محصولات خود را صادر کنیم اما مشاهده می‌کنید که همیشه دامدار ما و یا کشاورز ما د مقابل کارخانه شیر یا رب گوجه ساعت‌ها انتظار می‌کشد تا بتواند دسترنج خود را بفروشد و همیشه در این داستان شاهد تضییع شدن محصول آن‌ها هستیم!
فرهنگ جلوگیری از ضایعات
وی هم‌چنین می‌گوید: کشاورز برای رهایی از دست واسطه‌ها همیشه با پرداخت هزینه بیشتر مدتی محصول خود را در انبار نگه می‌دارد اما مشاهده می‌کنید که ما حتی در انبارداری نیز ضعف داشته و از استانداردهای لازم برخوردار نیستیم و لذا به دلیل شیوه نگهداری نامناسب و وجود آفات مختلف، محصول به‌تدریج فاسد می‌شود.
وی بابیان اینکه در چرخه هدر رفت منابع غذایی فقط کشاورزان و سیستم توزیع در سطح کلان دخالت نداشته و در این چرخه سوپرمارکت‌ها و رستوران‌ها نیز از مهم‌ترین منابع تولید زباله هستند می‌افزاید: برای بهبود این چرخه ناقص باید در راستای فرهنگ‌سازی جلوگیری از ضایعات برای تمامی اقشار از تولید تا مصرف برنامه داشت.
طبسی تأکید می‌کند: کشورهای پیشرفته به دلیل نوع فرهنگ مصرف، مدیریت مناسب، تجهیزات و فنّاوری به‌روز در مراحل تولید، نگهداری، توزیع و مصرف، چندان با مشکل ضایعات و دورریز محصولات کشاورزی روبه‌رو نیستند و کشورهای فقیر هم به دلیل منابع اندک و تولید محدود محصولات کشاورزی، تقریباً هر آنچه تولید می‌کنند را به مصرف می‌رسانند و ضایعات آن‌ها هم زیاد نیست.
وی اذعان می‌کند: در این میان کشورهایی مانند ایران که فقیر نیستند و درعین‌حال، فنّاوری و مدیریت تولید و توزیع مناسبی ندارند، حجم زیادی از تولیدات کشاورزی آن‌ها به ضایعات تبدیل‌شده و از چرخه مصرف، خارج می‌شود بنابراین مهندسی بازیافت و کاهش ضایعات محصولات کشاورزی باید به‌صورت بومی تعریف شود زیرا تجربه‌ای در این رابطه در کشورهای پیشرفته وجود ندارد که بتوان از آن‌ها استفاده کرد.
نظر شما