تجارت پراگماتیک ترکیه در سوریه؛ ایران هنوز از فرصتها استفاده نکرده| «شام جدید» تنها یک طرح است

تهمینه غمخوار؛ بازار: در هفته گذشته، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه، بعد از سفر به بغداد و شرکت در نشست « منطقه‌ای حمایت از عراق» و دیدار با برخی از مقامات شرکت کننده در این نشست یک روزه، در راس هیأتی به منظور دیدار با «فیصل مقداد» همتای سوری خود عازم دمشق شد.

وی در جمع خبرنگاران ایرانی و سوری گفت: روابط جمهوری اسلامی ایران با دو کشور سوریه و عراق روابط راهبردی است و دو کشور در مبارزه با تروریسم و در میدان، اقدامات و پیروزی های مشترکی را خلق کرده اند. وزیر امور خارجه همچنین تلاش برای توسعه و گسترش روابط دو کشور در حوزه های مختلف تجاری، اقتصادی و در دیگر حوزه های مختلف را ضروری دانست. 

پیش از این، «حموده صباغ» رئیس پارلمان در راس هیاتی از مجلس که برای شرکت در مراسم تحلیف ریاست جمهوری اسلامی ایران و انتقال تبریک رئیس جمهور بشار اسد، مردم، پارلمان و دولت سوریه، وارد تهران شده بود، بر عمق روابط تاریخی قدیمی و ریشه دار بین سوریه و ایران تاکید کرد.

 در همین اساس و بر اساس اهمیت موضوع روابط دوجانبه ایران و سوریه، خبرنگار بازار گفتگویی با « مجید مهتدی» کارشناس مسائل سوریه در خصوص چشم انداز دولت جدید در رابطه با سوریه ترتیب داده که در ادامه میخوانیم: 

* با توجه به حضور هیئت پارلمانی سوریه در مراسم تحلیف آیت الله رئیسی و سفر وزیر امور خارجه به سوریه و دیدار با بشار اسد، دو کشور بر عمق روابط تاریخی قدیمی و ریشه دار بین سوریه و ایران تاکید کرده و روابط دوجانبه فی مابین را راهبردی دانسته اند. از دیدگاه شما چشم انداز روابط دو کشور به خصوص مناسبات تجاری و اقتصادی در دولت سیزدهم چیست؟
آمدن هیئت پارلمانی سوری به ایران امری متقابل است یعنی هر آنچه که ایران در هر سطحی رخ دهد، در همان سطح از سوی طرف سوری انجام می شود. به گفته وزیر امور خارجه این رابطه یک رابطه استراتژیک و مفید برای هر دو کشور است. بنابراین طبیعی است که هیئت پارلمانی آنها برای مراسم تحلیف رئیس جمهور ایران شرکت کنند. البته حتی اگر در سطحی بالاتر نیز حضور میافتند، جای تعجبی نبود.

سفر امیرعبداللهیان بلافاصله پس از نشست بغداد، نشانگر این امر است دولت جدید قصد دارد تا در چارچوب اقتصاد مقاومتی به تقویت روابط و مناسبات دوجانبه بالاخص اقتصادی و اجتماعی با سوریه و ترسیم شاخصهای اقتصاد مقاومتی بپردازد

ما در این اواخر شاهد حرکاتی از سوی دولت جدید در رابطه با سوریه بودیم؛ خود سفر آیت الله رئیسی به سوریه در پست ریاست قوه قضاییه و سفر امیرعبداللهیان بلافاصله پس از نشست بغداد، نشانگر این امر است دولت جدید قصد دارد تا در چارچوب اقتصاد مقاومتی به تقویت روابط و مناسبات دوجانبه بالاخص اقتصادی و اجتماعی با سوریه و ترسیم شاخصهای اقتصاد مقاومتی بپردازد.

من به دستیابی به نتایج مثبت و روشن در رابطه با سوریه امیدوار هستم که البته ممکن است خیلی نزدیک نباشد و حدود یک سالی به طول انجامد؛ چرا که دولت جدید با این حرکت و سفر اخیر مقام ایرانی به سوریه، قطعا برنامه های تازه ای را برای مشارکت در این کشور در جهت بازسازی، نوسازی و احداث و همچنین انجام اقداماتی به منظور دور زدن تحریم های دوجانبه و تعریف و تبیین نقشه راهی برای مقاومت در برابر این فشارها در نظر گرفته است.  

* جنابعالی چه ظرفیت‌ ها و پتانسیل هایی در ایران برای گسترش مناسبات تجاری با سوریه می بینید؟
ما باید همه چیز را با نسبت و تناسب محاسبه کنیم. در خصوص حجم و میزان صادرات کشورهای مختلف به سوریه سال ۲۰۲۰ بر اساس گزارش مرکز بین المللی تجارت جهانی( ICT)، ایران در رده هفتم صادرکنندگان قرار داشته است در حالی که قاعدتا باید در رده یک تا سوم جای داشتیم. 

ترکیه غافل از تجارت با سوریه نشده، پراگماتیک رفتار می کند و جنبه های سیاسی، اجتماعی و نظامی رابطه خود را کنار گذاشته؛ چرا که تجارت با سوریه برای این کشور سودآور است

با استناد به این آمار، جمهوری اسلامی سه درصد صادرات به سوریه را انجام داده و ۹۷ درصد باقی مانده از سوی کشورهای دیگر صورت گرفته است. از نظر من، عملکرد ضعیف و گران بودن حمل و نقل، عدم وجود روابط بانکی، مسائل مربوط به تضامین صادراتی و عدم آمادگی زیر ساختها برای صادرات از جمله برخی از عوامل میزان صادرات اندک به سوریه تاکنون است.

در میان این هفت کشور، رده اول ترکیه است. این کشور در حال حاضر رابطه سیاسی با سوریه ندارد در حالی که مرزهای آنها نیز بسته است. همچنین، ترکیه بخشی از سرزمین سوریه را اشغال کرده و در حال حمایت از تروریستها می باشد. بنابراین در عین حال که رابطه خوبی از سوی ترکیه وجود ندارد، اما غافل از اقتصاد نشده، پراگماتیک رفتار می کند و جنبه های سیاسی، اجتماعی و نظامی رابطه خود را کنار گذاشته؛ چرا که تجارت با سوریه برای این کشور سودآور است.

بر اساس اعلام ICT، میزان صادرات ترکیه به سوریه در سال گذشته برابر تقریبا یک میلیارد و ششصد میلیون دلار یعنی معادل ۳۸.۵ درصد مجموع واردات سوریه ثبت شده است. ذکر این نکته نیز قابل ذکر است که این اقدامات ترکیه قانونی نمی باشد که از طریق مرزهای هوایی یا دریایی و غیره انجام شود. بنابراین در حالی که بر اساس برخی از قوانین موجود در سوریه، واردات برخی از کشورها از جمله ترکیه ممنوع است، اما این کار در حال انجام شدن است و کالاها به صورت قاچاق و راههایی که از طریق مناطق اشغال شده گشوده ، ارسال می شوند. 

پس از ترکیه به ترتیب، چین با ۲۰ درصد معادل ۸۳۴ میلیون دلار، مصر هفت درصد معادل ۲۸۹ میلیون دلار، روسیه، هند، لبنان و جمهوری اسلامی ایران، هفت کشور اول صادر کننده به سوریه می باشند. لذا فرصتهای زیادی در اختیار ما بوده که به خوبی استفاده نشده است. مثلا یکی از آنها این است که حمل و نقل از شانگهای به لاذقیه خیلی گران شده و به ۱۷ هزار دلار رسیده است. بنابراین ایران میتواند از این موقعیت استفاده کند.

ما در سه بخش، کشاورزی، کالایی_صنعتی و خدمات میتوانیم در سوریه فعال باشیم که خدمات شامل چندین بخش از جمله صدور خدمات پزشکی و تجهیزات آن، دارویی، فنی_مهندسی و غیره می باشد؛ یعنی این صادرات تنها منوط به صادرات کالا به سوریه نباشد. اگر به مثالی در این خصوص اشاره کنم، سوریه در بحث داروی عام خودش تولید کننده و خودکفا است در حالی که به داروهای خاص نیاز دارد.

سوری ها حرفشان این است که حال که ایران دارای تکنولوژی، علم و امکانات لازم مثلا در خصوص همین تولید داروها می باشد، با آنها مشارکت کرده و در سوریه کارخانه ای احداث شود و تولید داروهای خاص صورت پذیرد

تا پیش از تحریم ها، این صادرات از سوی اروپا صورت می گرفت، اما پس از آن سوری ها به سراغ کشورهایی نظیر ایران آمدند. ایران نیز که خود در خصوص برخی از داروهای خاص تحریم و در حال وارد کردن است، اعلام کرده که تا جایی که بتواند یک سری داروهای خاص به سوریه صادر خواهد کرد. 

سوری ها حرفشان این است که حال که ایران دارای تکنولوژی، علم و امکانات لازم مثلا در خصوص همین تولید داروها می باشد، با آنها مشارکت کرده و در سوریه کارخانه ای احداث شود و تولید داروهای خاص صورت پذیرد. بنابراین، اگر این تولید در سوریه انجام شود و ایران از این فرصت استفاده نماید، نه تنها سوریه منتفع می شود، بلکه مازاد آن نیز می تواند به کشورهای همسایه ما از جمله اردن، لبنان و عراق صادر شود.

 پس میتوان گفت که به طور کلی ایران در طول این ساله تنها در خصوص صادرات دارویی فعالیت کرده، در حالی که در بحث ساخت و تولید از فرصت های پیش آمده بهره ای نبرده است.

اما اگر منصفانه به بهره مندی از فرصت های پیش آمده برای جمهوری اسلامی نگاهی بیافکنیم، میتوانیم به این موارد اشاره کنیم که در بحث صدور خدمات فنی_مهندسی از جمله برق و نفت و گاز تا پیش از ۲۰۱۰ ایران فعال بوده و پس از آن در ۲۰۱۱، این صدور در سطح خوب و البته نه عالی صورت گرفته که البته انتظار بیشتری در این زمینه وجود دارد. لذا، فرصت های پیش روی زیادی برای شرکتهای ایرانی قابل مشاهده است که باید با حضور در آن بخش خاص و ارتباط با طرف مقابل خود به بازسازی بخشهای آسیب دیده سوریه از جمله برق بپردازند.

* این احتمال مطرح است که با تثبیت شدن اوضاع در سوریه و با چراغ سبزی که آمریکایی‌ها نشان می‌دهند، سوریه وارد پروژه «شام جدید» که میان سه کشور اردن، مصر و عراق مطرح است، شود که هدف از این امر دور کردن دمشق از تهران و البته مقابله با نفوذی است که ترکیه در بخش‌ هایی از این سوریه پیدا کرده است. دیدگاه شما در این باره چیست؟ آیا کشورهای عربی به دنبال  دور زدن ایران در ترسیم آینده سوریه هستند؟
در وضعیت فعلی، اگر امکان انجام این کار برای کشورهای عربی فراهم شود، نه تنها ایران را دور میزنند، بلکه کشورمان را حذف هم می کنند. اما توان این کار برای آنها وجود ندارد. ایران با سیاست و تدابیر اتخاذ شده، به صورت بالقوه و بالفعل خود را مطرح کرده و نه اینکه خود را تحمیل کرده باشد، بلکه جمهوری اسلامی، یک وجود خارجی قوی در منطقه دارد که هیچ کشوری نمیتواند مانع از حضور آن شود. در هر اجلاسی که مشاهده می کنیم، به عنوان عضوی از اجلاس حضور دارد و از آن دعوت به عمل می آید. 

پروژه هایی تحت عنوان شام و غیر شام، یک طرح است، اما بعید است تا محقق شود. در حقیقت بسیار بعید به نظر می رسد که سوریه در این فاز وارد شود چرا که از زمان حافظ اسد تا کنون ارتباطات ریشه داری با ایران داشته که این پایه و اساس به سادگی از بین نخواهد رفت. بنابراین ما باید سیاست اقتصادی و حتی اجتماعی خود را بر این مبنا بنا کنیم که روابط دوجانبه ایران و سوریه ریشه دار است. 

در رابطه با این موضوع که اگر سوریه به این اقدام بپردازد، خود دارای شک و شبهه برای آن است که اگر وارد این پروژه شوند ممکن است مجبور شوند تا هزینه زیادی در جهت مشارکت خرج نمایند و نتیجه مطلوبی عاید نشود و شکست بخورند.  

به طور کلی، در صورتیکه سوریه بر فرض محال و با وجود نظام بشار اسد، وارد این پروژه شود، ایران باید به گونه ای حضور خود را در منطقه فعال و بالقوه و بالفعل نماید که به هیچ عنوان آسیبی وارد نشود. شاید کشورهای عربی بتوانند به لحاظ سیاسی رابطه ای را ایجاد نمایند، اما به طور کلی محال است سوریه وارد شام جدید شود چرا که نظام آنها در برابر چنین تحریکهایی هوشیار است.