پتروپالایشگاه ها راهبردی اساسی برای کند کردن سلاح تحریم

به گزارش بازار، جهت گیری امروز کشورهای پیشرفته دنیا به سمت ساخت واحدهای پترو پالایشی معطوف شده که از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از مزایای ایجاد آن می توان به افزایش حاشیه سود فرآوری نفت، کاهش آلودگی، کاهش هزینه های تأمین خوراک، مدیریت یکپارچه و هماهنگی میان واحدها اشاره کرد.

در سال های اخیر همزمان با پیشرفت دانش و فناوری ساخت مجموعه‌های چند منظوره در صنایع مختلف در راستای افزایش بهره‌وری، یکسان‌سازی تولید مورد توجه ویژه ای قرار گرفته است و در این میان ساخت پتروپالایشگاه‌ها به عنوان مصداقی از تجمیع واحدهای پتروشیمی و پالایشگاهی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

باید این نکته را مورد توجه قرار داد که پتروپالایشگاه ها چه هستند و چگونه این واژه به ادبیات نفت و گاز و انرژی راه پیدا کرده است. غالب مردم با واژگانی چون پالایشگاه و پتروشیمی آشنایی دارند. پالایشگاه و پتروشیمی به دلیل این که قدمت بسیار طولانی دارند و بسیاری از محصولات مورد نیاز مردم به تفکیک از هر کدام از آنها تامین می شود، اسامی شناخته شده هستند.

در واقع نفت و گاز خام از میادین تولید و پس از فرآورش اولیه در واحدهای بهره برداری به پالایشگاه ها ارسال می شود. مهمترین خروجی و محصول پالایشگاه های نفتی و گازی شامل:نفتا، بنزین، گازوییل، نفت سفید، نفت کوره، قیر و مالچ و همچنین میعانات گازی و گازهای سبکی چون متان، اتان و پروپان و گوگرد است.

محصول خروجی پالایشگاه ها بخشی به صورت مستقیم در بازار به مردم عرضه می شود و مورد مصرف قرار می گیرد اما بخشی دیگربه عنوان خوراک به پتروشیمی ها انتقال داده شده و محصولات مختلف از سوی مجتمع های پتروشیمی روانه بازارهای داخلی و خارجی می شود و و می توان به سه گروه محصولات اصلی اشاره کرد که شامل دسته اول: اتیلن، پروپیلن، پلی پروپیلن، گوگرد، بنزن، اوره و آمونیاک و چندین محصول دیگر، این محصولات پایه و اساس محصولات متعدد دیگر پتروشیمی را تشکیل می دهد. دسته دوم شامل محصولات میانی که خود ماده اولیه محصولات نهایی است مانند مواد اولیه پلاستیک، پی وی سی و ملامین و ... و دسته سوم محصولات نهایی مانند: لاستیک، کودهای شیمیایی، بنزین، الیاف مصنوعی و ... تقسیم می شود.

راهکارهای مجلس برای توسعه پترو پالایشگاه ها
با توجه به این که یکی از راهکارهای اساسی بی‌اثرکردن تحریم‌های نفتی، تغییر رویکرد از خام‌فروشی به سمت فرآورده‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر است. در این راستا کمیسیون انرژی مجلس در پاییز ۱۳۹۷ طرحی را با عنوان «احداث پتروپالایشگاه ها با استفاده از سرمایه گذاری مردمی و روش تنفس خوراک» پیشنهاد داد که در صحن علنی مجلس بررسی و در تیرماه سال بعد به تصویب رسید.

بر اساس گزارش «اظهارنظر کارشناسی درباره طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» که توسط مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی منتشر شده است این طرح از جنبه های مختلف مانند جلوگیری از خام فروشی، بی اثر کردن تحریم، ارزش افزوده و رونق اقتصادی منجر به توسعه و رشد صنعت نفت کشور می شود. نتایج این گزارش نشان می دهد که پتروپالایشگاه‌ها در مقایسه با پالایشگاه‌ها حاشیه سود بالاتری دارند. در ایران نیز با هدف تکمیل زنجیره نفت و گاز و ارزش‌آفرینی بیشتر، تعدادی از مجتمع‌های پتروشیمی در مجاورت مجتمع‌های پالایشی ایجاد شدند.

تغییر رویکرد از خام‌فروشی به سمت فرآورده ‌فروشی
یکی از راهکارهای اساسی بی‌اثرکردن تحریم‌های نفتی آمریکا به پیشنهاد کارشناسان و متخصصان، تغییر رویکرد از خام‌فروشی به سمت فرآورده‌فروشی و تولید محصولات نهایی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در مسیر کاهش وابستگی کشور به نفت خام است.

ساخت واحدهای پتروپالایشی افزون بر دور زدن تحریم‌های نفتی، باعث ایجاد ارزش افزوده و اشتغال شده و برای سهامداران آن سود سرشاری را به همراه خواهد داشت. در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا مانند سنگاپور که فاقد منابع نفت و گاز بوده با سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع پتروپالایشی و توسعه این واحدها سرمایه‌ی بسیاری را برای کشور خود به ارمغان آورده‌اند در نتیجه ضرورت توسعه صنایع پتروپالایشی در داخل کشور با توجه به فضای تحریمی بیش از گذشته است.

توسعه صنعت پتروپالایشگاهی ازجمله برنامه های کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه‌ دنیاست. کشورهای توسعه‌یافته با ایجاد پارک های شیمیایی و صنایع پتروپالایشگاهی و ارائه‌ اعتبارات و تسهیلات مناسب و ویژه به این صنایع، زمینه رشد چشم‌گیر صنایع پتروپالایشی خود را ایجاد کرده اند. این کشورها با توسعه صنایع تبدیلی نفت خام به فرآورده های سودده، سعی بر نقش‌آفرینی در آینده بازار انرژی دنیا را دارند. در این میان، ایران که سابقه ای طولانی در صنعت پالایشگاهی دنیا دارد، از مشکلات عدیده ای همچون فرسودگی تأسیسات و تجهیزات پالایشگاهی، عدم بازدهی مناسب در صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی نفت خام و فقدان اعتبارات لازم برای نوسازی و توسعه صنایع پالایشگاهی خود رنج می برد.

گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی معتقد است افزایش ظرفیت محصولات و فرآورده های نفتی و میعانات گازی به اندازه تمام نفت و میعانات گازی تولیدی در کشور می تواند ابزاری برای بی اثر کردن تحریم های نفتی امریکا باشد به‌صورتیکه تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی نیز برای سهم مناسبی از آن متناسب با بازار منطقه‌ای مهیا شود.

اما مشکلات پیش روی توسعه ظرفیت پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی کشور مانند مشکل «تأمین مالی و  فاینانس‌های خارجی» را می توان مهمترین موانع توسعه طرح های پالایشی و پتروپالایشی دانست. به همین منظور در این طرح به ارائه روشی برای تأمین مالی داخلی پروژه‌های مذکور به کمک منابع مردمی از طریق «اعطای تنفس خوراک» پرداخته شده است.

در این میان باید یک بار دیگر این نکته را مورد توجه قرار داد که با توجه به تجربه های موجود در جهان، حرکت به سمت ساخت پتروپالایشگاه می‌تواند درآمد کشور را در حوزه پالایشی و پتروشیمی افزایش دهد. پتروپالایشگاه‌ها چون دارای بخش های مختلفی از تکنولوژی پالایشگاه و پتروشیمی‌ها هستند و محصولات متنوعی را می توانند تولید کنند این امکان را در اختیار ما قرار می‌دهند که ارزآوری از این صنعت را چندین برابر کنیم.

جذابیت سرمایه گذاری در پترو پالایشگاه ها
در ادامه گزارش، این مرکز پژوهشی به اظهارنظر درباره ضرورت طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه گذاری مردمی پرداخته و اعلام کرده است: «احداث پالایشگاه ها و پتروپالایشگاه های با فناوری روز که درصد نفت کوره در سبد فرآورده های آنها کمتر از ۱۰ درصد باشد، تکلیف دولت است. ماده (۴۴) برنامه ششم توسعه، ایجاد ظرفیت پالایش ۲.۷ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی را تا پایان برنامه مذکور تأکید کرده است و طبق این ماده دولت موظف است تسهیلات لازم برای ایجاد ظرفیت مذکور با ضریب پیچیدگی بالا توسط بخش غیردولتی را به نحوی برنامه‌ریزی و اجرا کند تا ترکیب تولید فرآورده آنها اساساً به محصولات سبکتر و میان‌تقطیر اختصاص یابد و سهم نفت کوره در الگوی پالایش از ده درصد (%۱۰) بیشتر نشود.

با توجه به اینکه پس از اجرای قانون اجرای سیاست های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی، وزارت نفت نمی‌تواند بیش از ۲۰ درصد سهام هر شرکت پالایشگاهی یا پتروشیمی را داشته باشد، عملا سیاست توسعه صنایع پایین‌دستی نفت در تقسیم کار قانون مذکور به‌عهده بخش خصوصی گذاشته شده است.

در بخش بعدی این گزارش مرکز پژوهش های مجلس با عنوان «تأمین مالی داخلی و مردمی» آمده است: «وابستگی صنعت خصوصاً صنعت نفت کشور به فاینانس خارجی برای تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای، به دلیل ضعف روش‌های تأمین مالی داخلی و مردمی است. با توجه به شرایط فعلی کشور و لزوم هدایت نقدینگی به سمت فعالیت های مولد، جذب سرمایه مورد نیاز برای توسعه این پتروپالایشگاه ها از منابع خرد و نیمه‌خرد مردمی، موجب می‌شود که بخشی از نقدینگی سرگردان موجود در کشور که صرف سوداگری در بازار مسکن، خودرو، ارز و طلا می‌شود در راستای اینگونه فعالیت های مفید تولیدی قرار گیرد.

در این طرح سهامداران شرکت مجری موظفند حداکثر یک سال پس از دریافت مجوز، نسبت به واگذاری حداقل ۳۰ درصد سهم شرکت مجری از طریق «عرضه سهام» یا «صدور واحدهای صندوق سرمایه گذاری پروژه» و یا «انتشار اوراق بهادار قابل تبدیل به سهام» اقدام نمایند.

طرح ساخت پالایشگاه ها با اعطای تنفس خوراک
بازوی کارشناسی مجلس درباره حمایت از طریق اعطای «تنفس خوراک» اعلام کرده است: «منظور از تنفس خوراک، اعطای خوراک در تمام یا بخشی از سالهای اول و دوم پس از بهره‌برداری واحد است به‌صورتی که هزینه خوراک در این مدت به عنوان وام صندوق توسعه ملی به مجموعه سهامداران پالایشگاه یا پتروپالایشگاه به حساب آید و طی ۱۲ سال با نرخ سود ۴ درصد ارزی بازپرداخت شود.

این اقدام نرخ بازده داخلی(IRR) طرح را تا ۵ درصد افزایش میدهد و مهمتر از آن به جذابیت طرح برای استقبال مردم و سرمایه‌گذاران داخلی در راستای تأمین سرمایه سریع پروژه منجر می شود. این اقدام را میتوان نوعی از حمایت در قالب تأمین مالی جایگزین که در تسهیل تأمین مالی طرحهای زیرساختی و توسعه ای مورد استفاده قرار می گیرد دانست.

در بخش پایانی گزارش این مرکز پژوهشی با عنوان «جمع ‌بندی و پیشنهاد» آمده است: «توسعه ظرفیت پالایشی کشور به اندازه تمام نفت و میعانات گازی تولید شده در کشور، بیش از آنکه نیازمند حمایتهای دولت از ابعاد فنی و مهندسی باشد، نیازمند تسهیل گری و تنظیم گری دولت در بُعد تأمین مالی است. افزایش ۲ میلیون بشکه در روز به ظرفیت پالایش نفت کشور، نیازمند حدود ۴۰ میلیارد دلار است که با نرخ تسعیر ده هزار تومان، معادل ۴۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه است که با توجه به نقدینگی موجود و همچنین تدریجی بودن انجام طرح در جامعه قابل جمع‌آوری است. کافی است مردم و بخش خصوصی نسبت به دریافت سود قطعی مشارکت در پروژه های مذکور مطمئن باشند.

طرح پیشنهادی می تواند این اطمینان را به سرمایه‌گذاران دهد و منابع مورد نیاز برای تبدیل نفت خام به فرآورده در داخل کشور را فراهم سازد. همچنین با توجه به اینکه انجام طرح و نیاز ارزی آن به‌صورت تدریجی است، بنابراین فشار ارزی آن در شرایط کنونی قابل تحمل و انجام است. بنابراین تصویب طرح پیشنهادی توصیه می شود.

گفتنی است که در واپسین روزهای تیر ۹۸ نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرح حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی را بررسی و تصویب کردند.

براساس این ماده، وزارت نفت موظف است در زمان اعطای مجوز طرح نسبت به اعطای مجوزهای زیر برای واحدهای مشمول این قانون اقدام کنند:
الف. مجوز صادرات فرآورده‌های تولیدی.
ب. مجوز تامین نفت خام به‌عنوان خوراک مصرفی پس از اتمام دوره تنفس خوراک با رعایت مصالح کشور.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی همچنین ماده ۶ این طرح را بررسی کردند و به تصویب رساندند. بر اساس این ماده، وزارت نفت مکلف است ظرف مدت دو ماه پس از تصویب این قانون، آیین‌نامه اجرایی آن را به تصویب هیئت وزیران برساند.

نمایندگان بند ث ماده ۳ این طرح نیز را بررسی و تصویب کردند؛ بر اساس این بند، بازپرداخت تسهیلات تنفس خوراک صندوق توسعه ملی پس از دوره تنفس و مطابق مقررات صندوق انجام می‌شود.

اکنون و با توجه به تاکید دولت و مجلس برای توسعه پتروپالایشگاه ها باید در نظر داشت که ساخت و توسعه پترو پالایشگاه ها می تواند منجر به تحولی بزرگ در صنعت نفت کشورمان شود و بدون تردید کاهش خام فروشی و حرکت به سوی تولید محصولات نهایی از نتایج اثر بخش توسعه پترو پالایشگاه ها باشد.